De Tijdspiegel. Jaargang 28

Eene schets, maar nog geen schilderij.

Erasmus en zijn Tijd. Historische schets door H. Martin, Schrijver van ‘De Hedendaagsche Geldbelegging,’ enz. Amsterdam, P.N. van Kampen. 1870. Een Deel gr. 80.

Of de tijd reeds daar is om eene volledige levensbeschrijving van Erasmus te geven, is eene vraag die door de beoefenaren der Historische kritiek zeker niet toestemmend beantwoord worden zal. Geen hunner, althans in ons land, heeft zich in onze dagen hieraan gewaagd; en in het vaderland van den beroemden man zelven zien wij noch in monographiën, noch in min of meer uitgewerkte geschriften over onderdeelen van zijn leven en zijne werken ook maar de voorloopers van zulk een echt wetenschappelijk boek verschijnen.

Het is wel mogelijk, dat hier of daar iets uitkwam, dat ik niet te zien kreeg; maar als men slechts de ‘opgaaf’ inziet van de werken, welke de Hr. Martin ‘bij zijne behandeling geraadpleegd of gevolgd heeft,’ ontdekt men daarin weinig van late dagteekening. Misschien is een der coryphaeën op Kerkhistorisch gebied wel in stilte bezig met het bestudeeren der bronnen en het bijeen zoeken van wat noodig is om, even als voor andere groote mannen van vroeger tijd, door een getrouw beeld van hem te schilderen ook voor Erasmus een waardig monument op te richten, maar mij is niets hiervan bekend. Tot waardeering van de ‘Historische Schets,’ die ons door den Heer Martin aangeboden wordt, hebben wij dus weinig gegevens en moeten wij ons tot het oude en deels verouderde bepalen. In de verwachting, dat deze of

[p. 149]

gene, die beter met den aparatus criticus bekend is of meer bepaald de geschiedenis van Erasmus en zijn Tijd bestudeerd had, een wetenschappelijk oordeel zou vellen over een werk, dat misschien praematuur maar daarom nog volstrekt niet verwerpelijk is, had ik mij met deze mijne aankondiging niet gehaast. Ik wilde zelfs den schijn van aanmatiging vermijden; ik wilde geen oordeel vellen voordat meer bevoegden dan ik dit gedaan hadden; en vormde het plan, het mij toegezonden exemplaar aan de Redactie terug te zenden met verzoek zijne aankondiging in de Tijdspiegel aan een geschikter beoordeelaar op te dragen. Maar al lezende vond ik er zooveel goeds, zooveel voor het groote publiek wetenswaardigs in, dat ik van dit plan afging. Ik laat het aan de geleerden over het boek in den eigenlijken zin te recenseeren of, als het den toets der kritiek niet mocht kunnen doorstaan, een beter te schrijven; maar zie niet in waarom niet in afwachting van eene echt historische studie met al wat hiertoe behoort, door bevoegde hand te geven, deze ‘schets’ zou mogen worden aanbevolen. Zij pretendeert niets meer dan eene schets te zijn; zij geeft wel niet alles wat eene uitgewerkte schilderij zou moeten bevatten, maar toch genoeg om én van Erasmus zelven, én van zijn tijd zich eene voorstelling te vormen. De mannen der historische wetenschap hebben zulke boeken niet noodig, hun geven zij niets nieuws; maar ik zou mij al zeer bedriegen als de Schrijver niet juist dat publiek op het oog had gehad, dat van historie geen bepaalde studie maakt en althans aan historische kritiek niets dóet. Jongelieden in 't algemeen, aankomende studenten, niet al te futiele jonge dames en heeren, die ook wel eens iets nuttigers en degelijkers lezen willen dan romans en belletristische geschriften van den dag, zullen het werk van den Hr. Martin niet onbevredigd uit de handen leggen. Zijne overzichten van den godsdienstigen, staatkundigen en wetenschappelijken toestand der 15^de en 16^de eeuw, kort, zakelijk en duidelijk, zijn voor bedoelde lezers belangrijk en uitvoerig genoeg; en wat overigens van Erasmus zelven, zijne levensomstandigheden, zijn karakter, zijne geschriften, zijn invloed op zijn tijd enz. gezegd wordt, moge voor ingewijden niet nieuw, moge zelfs hier en daar aan kritiek onderhevig zijn, het is voldoende om den man te leeren kennen dien Motley ‘den geleerdsten en geestigsten man van geheel Europa’ der 16^de eeuw heeft genoemd. Ook wat de Hr. Martin ten slotte zegt van ‘de richting onzer eeuw,’ al bepaalt het zich tot het algemeen bekende en aangenomene, terwijl het - als vóór de gewichtige gebeurtenissen van 1870 geschreven - den val van het wereldlijk gebied des Pausen en den heftigen tegenstand tegen het onfeilbaarheids-dogma in de Roomsch-Katholieke Kerk buiten rekening laat, - al zouden wij het met het oog op de ook onder Protestanten heerschende gisting wat dieper wenschen, het kan tot nadenken en voortgezet onderzoek leiden. Ik aarzel daarom niet dit werk, in goed Hollandsch en in eenvoudigen maar daarom niet

[p. 150]

dorren of al te droogen stijl geschreven, aan die lezers aan te bevelen, welke ik op het oog heb. Voor leesgezelschappen, die het nuttige met het aangename willen vereenigen, is het zeer geschikt. Romanlezers van alles verslindende natuur of liefhebbers van bloemrijke, dichterlijke lectuur kunnen het gerust laten liggen. Al voldoet het mogelijk niet aan al de eischen die de wetenschap stelt, voor geheel onwetenschappelijken, die van de geschiedenis niets weten willen, dan des noods wat een historische roman hun geeft, getroostte zich de Schrijver de niet weinig omvattende studie bij het raadplegen zijner bronnen evenmin als de moeite van het schrijven.

De Uitgever heeft voor een helderen druk en eene keurig nette uitgaaf gezorgd.

Kampen, Juni 1871.

j. hoek.