De Tijdspiegel. Jaargang 28

[p. 319]

Brievenbus.

III.
Aan de lezers van de navorscher.

Ik kan niet dan dankbaar zijn voor de belangstelling, die mijne bijdrage tot een Middel- en Oudnederlandsch woordenboek ondervindt, ook blijkbaar uit de nalezingen en aanmerkingen, die van tijd tot tijd in De Navorscher worden opgenomen.

Dat er in een werk als die bijdrage, waarin zooveel duizende woorden behandeld worden, geene misvattingen zouden voorkomen, grenst, zulks zal elk erkennen, aan het onmogelijke, en daarom reken ik ook op de welwillendheid en toegeeflijkheid van allen, die met de zwarigheden en moeilijkheden, aan de samenstelling van zulk een woordenboek verbonden, bekend zijn.

De titel van dit werk belooft bovendien geen volledig woordenboek, maar slechts eene bijdrage daartoe, en in het voorbericht wordt vermeld, dat, als mijn leeftijd zulks toelaat, de later opgezamelde woorden in een supplement zullen vereenigd worden.

In afwachting hiervan dacht ik, op het geduld mijner lezers te mogen rekenen, maar hierin heb ik mij, zoo het schijnt, vergist, want al aanstonds heeft de heer Molenaar de moeite genomen, eenige door hem gevondene woorden in De Navorscher op te sommen en dus getracht mij voor te zijn.

Wat nu de recensie van den heer Leendertz aangaat, ik dank hem zeer voor de woorden, waarvan hij een betere verklaring gegeven heeft dan ik, en zijne aanmerkingen, voor zoover zij gegrond zijn, kunnen mij ter nadere volmaking zeer te stade komen.

Dat er hier en daar in mijn werk eene onnauwkeurigheid voorkomt, zal ik de eerste zijn om te erkennen. Dat ook de heer L. intusschen evenmin onfeilbaar is, zou niet moeilijk te staven zijn. De gelegenheid daartoe kwam reeds voor op het artikel Betrecken, blz. 649 en 650, en nu verwijs ik op de woorden Walmt (Hoofts. ged. D. I, bl. 162) en sonder fael (Mloep. Gloss, op Fael), waarvan het eerste door walm, in plaats van door ‘gloed, vuur’ en het tweede door zonder misslag, in plaats van door ‘zonder missen’ verklaard wordt.

Dit in aanmerking nemende zou men wellicht in de kritiek van den heer L. den toon wat minder apodictisch mogen wenschen.

Ik heb echter eene grootere grieve. De heer L. verliest uit het oog, wat door mij in de voorrede, bl. VII, is gezegd. Men leest daar: ‘Ik heb mij niet ten doel gesteld om de woorden etymologisch te behandelen of mij in taalkundige beschouwingen te verdiepen, daar mijn oogmerk slechts is, om door mijn voorraad van verzamelde woorden de tijdroovende moeilijkheid van het opzoeken in de vele voorhanden zijnde glossaria onnoodig te maken, en daardoor mede te werken tot de beoefening eener grondige taalkennis en der Oude Schrijvers.

Na deze mededeeling heeft de heer L. het recht niet, om al de gegevene verklaringen, als van mij zelven afkomstig, te doen voorkomen.

Op deze wijze vinden wij baeck, door prof. Meijer, baelgie en bedacht zijn door dr. Verwijs verklaard, afgekeurd; het woord baelgien, zooals ik het in den Seghelijn van Jheruzalem gevonden heb, afgekeurd. Daarvoor wilde hij bataelghien,

[p. 320]

door mij ia de plaats gesteld zien. Maar het ligt volstrekt niet in mijn plan, woorden eigendunkelijk te veranderen, als ik daartoe niet dan onvoldoende bewijzen kan bijbrengen.

Wil de heer L. zich het onuitsprekelijk genoegen verschaffen, jacht te maken op al de onnauwkeurigheden, in de vele glossaria voorkomende, en wil hij met dezen arbeid de letterkunde verrijken, zoo zou eene afzonderlijke tekstkritiek, zooals prof. de Vries ons van tijd tot tijd schenkt, den beoefenaars onzer taal bijzonder welkom zijn.

Van het woord banden in:

En bandt het bloedigh sweirt toch eewigh in de schee,

gaf ik de volgende verklaring: binden, vast doen zijn, of bannen in de beteekenis van op eene bepaalde plaats doen blijven.

Het eerste wordt door den heer L. verworpen, en zeer apodictisch zegt hij: ‘Men bindt geen zwaard.’ Ik voeg hier bij: ‘zeker met geen touwtje;’ maar in eenen figuurlijken zin kan binden voor vast doen zijn zeer goed verdedigd worden, of zou men niet kunnen zeggen: ‘ik bind u aan uw woord; ik wil mij aan die belofte niet binden?

Op het woord baren heb ik drie bijbelplaatsen aangehaald, zij zijn de volgende:

Sy ontvangen moeyte ende baren ydelheit.
Wie baert den rijm des hemels?
Gy en weet niet wat de dagh sal baren.

Ik heb dit baren verklaard door voortbrengen, veroorzaken. De heer L. keurt dit weder af en wil daarvoor in de plaats gesteld hebben ‘ter wereld brengen.’ Ik betuig ronduit, dat ik voor die plaatsen het woord voortbrengen blijf verkiezen, ver boven ter wereld brengen, en ik geef elken deskundige in bedenking of het laatstgenoemde woord het denkbeeld daarvan beter teruggeeft dan het eerste?

Met een staaltje van kritiek, die niet van de eerlijkste soort is, wil ik voor dezen keer mijne aanmerkingen besluiten.

In Der Minnenloep, een werk door den heer L. uitgegeven, leest men B. I, vs. 1549 en vv. van Ariane, die op Naxos in haren slaap door Theseus verlaten was, het volgende:

Dese eerbaer vrouwe van hogher love
Heeft haer van den slape bedaert
Ende is ghegaen ter haven waert,
Daer si schip noch mensche vant.

Slaan wij nu het glossarium op, dan vinden wij voor hem bewaren, als hoofdbeteekenis, ‘bedaard worden’ aangegeven.

Ik heb deze verklaring woordelijk overgenomen, niet vermoedende, dat iemand van zulke uitgebreide taalkennis hierin eene onnauwkeurigheid zou hebben kunnen begaan, en echter het is zoo. In zijne recensie komt de heer L. tegen deze verklaring op en zegt: bedaard worden kan het daar niet beteekenen, maar wel zij ontwaakte. Hadde hij deze onjuistheid nu op zich zelven toegepast, en ruiterlijk erkend dat de fout aan hem lag, dan ware zulks eerlijk geweest, maar nu laat ik het aan het oordeel van anderen over, een naam aan eene kritiek te geven, die eigen misslag verbloemt, om dien op een ander over te brengen.

Arnhem, Februari 1871.

A.C. Oudemans Sr.