De Tijdspiegel. Jaargang 28

Een edel man aan een edel werk.

Wilhelmus de Berchen, Rector Parochialis ecclesiae Nijell. Duijflie, - de Principatu Gelrie et ejus origine. - e Codice archetypo, qui Novismagi servatur, descripsit, vulgavit breviterque annotavit L.A.J.W. Sloet van de Beele J.U.D. Gubernator quondam Generalis in India Orientali etc. etc. - d.i.
Willem van Berchen [m] e.z.v. Over het landschap Gelderland en deszelfs oorsprong. - Naar het handschrift, dat te Nijmegen wordt bewaard, beschreven, met korte aanteekeningen voorzien, en in 't licht gegeven, door L.A.J.W. baron Sloet van de Beele, doctor in de rechten, oud-gouverneur van Neêrlandsch-Indië e.z.v. 's Gravenhage, bij Martinus Nijhoff, 1870.

Een wel vreemd verschijnsel op het gebied onzer letterkunde, wat in het oog van sommigen nog meer bevreemdend zal schijnen, als zij

[p. 148]

den schrijver en zijn werk nader beschouwen. Het zij in Engeland minder vreemd, dat er onder zijne eerste staatslieden zijn, die van onderscheidene vakken van letterkunde hun werk blijven maken en de vruchten hunner studiën der oude of nieuwe litteratuur aan het publiek ten beste geven; - dat is bij ons eene zeldzaamheid. Daarvoor is bovenal een hart voor zulke zaken een eerst vereischte, maar een vereischte dat in onze dagen, met hunne meer realistische richting en de veelzijdiger bemoeijingen waartoe zij aanleiding geven, en ook bij de trage onverschilligheid van velen, minder dan weleer in ons vaderland is aan te treffen. - Of is het niet meer nog onmiddellijk aan de menschen, dan aan den geest des tijds toe te schrijven?

Genoeg; onder de uitzonderingen, en in onze schatting eervolle uitzonderingen, behoort de heer Sloet van de Beele, dien noch geboorte en rang, noch een leven vol bemoeijingen, noch hooger geklommen jaren weêrhouden om zijne krachten te wijden aan meer dan één tak van wetenschap en letteren, en die het gaudium in litteris behartigt, al behoeft hij haar solatium niet. En dat Gelderland dan den Gelderschman digt aan 't hart ligt, wie zal hem dit euvel duiden? Waar dat hart nu in 't spel is kent het geen klein, of liever, daar is ook het schijnbaar kleinere, even als bij onze liefde jegens menschen, ons niet onverschillig. Wij brengen dit niet bij als eene verontschuldiging, alsof men recht had om te meenen, dat de heer Sloet hier had toegegeven aan eene onschuldige maar luttelbeteekenende liefhebberij, of aan blinde vooringenomenheid - integendeel. Dán rekenden wij de inderdaad groote moeite aan dit werk besteed, slecht beloond; maar het diene om hen, die bij 't doorbladeren van dit werk daarin luttel nieuws meenen te vinden, zoodanige beschuldiging te doen terughouden.

De uitgever van het boven vermeld handschrift zal trouwens mede de eerste zijn, om te erkennen, dat van Berchen ons minder geheel onbekende zaken mededeelt. Hier en daar, gelijk b.v. ten aanzien van Nijmegen's kerkgebouw (bl. 69), vermelde hij het een en ander, wat bij geschiedschrijvers niet geboekt wordt gevonden; in den regel krijgen wij hier geen voor den ietwat ervarene nieuwe feiten te weten. Daarvoor was van Berchen's werk te weinig monographie. Belangrijker waren voor ons zijne eigen beschouwingen van dingen en voorvallen, waardoor hij als een spiegel wordt van de voorstellingen en de denkwijs der menschen van zijn stempel in die dagen. Op die zienswijs en op het karakter van van Berchen wijst de heer Sloet ons ook in de belangrijke voorrede, in zuiver en welgeschreven Latijn, dat bij den middeneeuwschen poespas in het werk vooral gunstig afsteekt. Daar maakt hij ons opmerkzaam op den religieuzen geest van het boek, met aanwijzing van een paar plaatsen, - een geest waarvan het boek, dunkt ons, doortrokken is, zoodat wij den Schrijver, hoe gunstig hij ook in dezen bij velen zijner tijdgenooten afsteke, van partijdigheid en ligtgeloovigheid niet vrij kunnen keuren. Wij hebben daarbij minder het

[p. 149]

oog op een stuk of wat mirakelen, waarvan hij gewaagt; deze waren toenmaals reçu. Maar men zie zijne voorstelling van de Albigenzen (bl. 55), waar ook het geloovig vroom-onmenschelijk: ‘God kent de zijnen,’ dat de hooggeplaatste geestelijke sprak, wordt aangevoerd, en leze zijne opmerkingen aangaande de Stedingers (bl. 63), die zich tegen geestelijke en wereldlijke overheersching en geweld durfden verzetten.

Doch wordt zoodoende van Berchen's werk meer belangwekkend, dan mogen wij inderdaad den moed, de nauwlettendheid, de ijzeren vlijt bewonderen, als ook de kennis van zaken, waarmede de heer Sloet dezen arbeid ter hand nam en volvoerde. Het was een taak welke wij, en menig ander met ons, zeker niet hadden durven aanvaarden, en die we, hadden wij ze aanvaard, hoogstwaarschijnlijk zouden hebben laten steken. Het kwam er hier op aan, om niet enkel een honderd veertig bladzijden, vrij eompres gedrukt, te kopieëren, - dit was de outside; maar om die te kopieëren met al de ortho- of kakographische eigenaardigheden van het origineel, waaronder menig barbarismus, dat Cicero wonder zou hebben doen opkijken en een glimlach op ons gelaat te voorschijn riep, soms een waar middeneeuwsch taalkundig gehaspel. Daar mag wel telkens niet enkel gezien en gelezen, maar gekeken, getuurd en nog eens nagezien worden. Wel mag men hart voor de zaak hebben, om dit - en dan om 't zoo nauwlettend te doen; gelijk men andere kronijken en legenden van monniken en geestelijken van die dagen onder de oogen moet hebben gehad, om den waarheidszin en de historische sobrieteit van van Berchen naar verdienste te schatten.

De aanteekeningen, van bl. 144-161 aan het werk toegevoegd, verhoogen de waarde en getuigen van de rijke belezenheid des schrijvers. Wij verlangen zeer de belofte vervuld te zien, welke hij deed, en die ons het uitzicht opent op de aanvulling van sommige leemten in de geschiedenis van anders minder bekende tijdvakken onzer historie. Ook nu vonden wij op bl. 7, waar 't heet: ‘Nihil aliud’ etc. weder aanleiding om het te beklagen, dat er zoo weinig licht is verspreid over den vóorgrafelijken tijd, waarin hier evenwel zooveel werd gedaan, en waaruit de oorsprong van zoo vele plaatsen in deze gewesten dateert.

Mogten niet- of minder bekende geschriften uit vroegere dagen in het licht worden gegeven, dat het dan even conscientieus geschiede, als de heer Sloet zulks deed. Worde hem nog lang het otium (dat is niet ‘ledigheid’) gegund, voor het cum dignitate hebben we geen zorg!

Ch.