De Tijdspiegel. Jaargang 26

[p. 305]

Eene allernuttigste handleiding.

De wet op het Lager Onderwijs. Na haar tienjarig bestaan uit Koninklijke Besluiten, Ministerieele Bescheiden, Regterlijke Uitspraken, Inspecteurs Notulen, Tijdschriften, Weekbladen enz. toegelicht door S. Blaupot ten Cate, Inspecteur van het Lager Onderwijs in de Provincie Groningen. - Groningen, J.B. Wolters, 1868. 259 pagg. in gr. 8vo.

Ik twijfel of er eene wet zij, welker totstandbrenging meer voeten in de aarde had, dan die op het Lager Onderwijs, van 1857. Wie haar noemt, brengt zich te gelijk voor den geest eene reeks van proefnemingen die haar voorafgingen, eenen strijd van meeningen die tallooze pennen in beweging bracht en het der bevoegde macht onmogelijk scheen te maken, een ontwerp aan te bieden, dat - ik zeg niet aller, maar dan toch - der meesten verlangen zou bevredigen. Toch gelukte dit. Het Staatsblad n^o. 103 van 1857 schonk aan Nederland eene wet op het Lager Onderwijs, waarvan het ontwerp in de Tweede Kamer der Staten-Generaal met 47 tegen 13, en in de Eerste met 34 tegen 1 stem was aangenomen.

Groote scherpzinnigheid was er juist niet noodig om te voorzien, dat, al was nu door eene nieuwe wet de strijd over de beste gesloten, daarmede ook die over den inhoud en de bedoeling der wet tevens zou ophouden. Menig artikel sprak niet zóó duidelijk, of het liet plaats voor verschillende opvattingen over. Belang en partijzucht gaven, zelfs bij bepalingen, die anders duidelijk genoeg schenen, afwijkende lezingen aan de hand, en de Wet had dit met alle wetten gemeen, dat zij bij hare uitvoering in alle mogelijke gevallen geene beslissende uitspraak deed. Onvermijdelijk moest, bijna van het oogenblik harer uitvaardiging af aan, menig artikel door een nader Besluit des Konings, door eene aanschrijving des Ministers, of ook door de uitspraak eener Rechtbank worden verklaard of bevestigd.

Allergelukkigst was uit dien hoofde het denkbeeld van den heer Blaupot ten Cate, om, na een tienjarig bestaan van de Wet op het Lager Onderwijs, ons haar op nieuw voor te leggen, met de opgave van al wat sedert 1857 is beschikt, besloten of geschreven, om haren inhoud te verduidelijken of nader te bepalen. En de wijze, waarop de Schrijver zijne taak heeft volvoerd, maakt het boek tot eene Handleiding, nuttig, ja men mag zeggen onmisbaar voor ieder, die bij de Wet ook maar eenigszins belang heeft.

Met de grootste zorg en nauwkeurigheid is bij elk artikel, even beknopt als duidelijk, aangeteekend, wat daarover, zoowel door de Regeering en rechtbanken, als door schoolbesturen en bevoegde schrijvers, is besloten of opgemerkt, telkens met verwijzing naar de bronnen, waar de des verlangende eene volledige aanwijzing vinden kan.

Wat voorts in mijne schatting aan deze Handleiding eene hooge waarde bijzet, is des Schrijvers onpartijdigheid. Men weet, dat de heer Blau-

[p. 306]

pot ten Cate, thans de belangrijke betrekking bekleedende van Inspecteur van het Lager Onderwijs in een onzer noordelijke gewesten, ten tijde van de behandeling der Wet lid was van de Tweede Kamer, en in die betrekking ijverig heeft medegewerkt, om het ontwerp zooveel mogelijk te verbeteren. Niet alle pogingen intusschen, door hem daartoe aangewend, zag hij met eenen gewenschten uitslag bekroond. Nu zou men allicht wanen, dat de Schrijver in dezen zijnen arbeid bij wijze van wetsuitlegging ingang zocht te verkrijgen voor denkbeelden, door hem indertijd in den vorm van amendement ontwikkeld: niets van dit alles. Met eene bescheidenheid, die misschien in een' zoo bij uitstek bevoegde wel wat verre is gedreven, geeft de Schrijver alleen de meening of verklaring van anderen. Eigene opvatting der Wet deelt hij nergens mede. Ten hoogste laat hij op de voordracht van die van anderen wel eens volgen: ‘dat komt ons voldoende voor’ of ‘hiermede kunnen wij ons wel vereenigen.’ Deze hoedanigheid van het Handboek maakt het tot eenen alleszins vertrouwbaren gids voor belanghebbenden, ook van de meest uiteenloopende richting.

Wat mij bij het lezen van dit werk bijzonder heeft getroffen, en wat in de tegenwoordige dagen vooral verdient opgemerkt te worden, is de schraalheid van hetgeen, vergeleken met wat bij andere artikelen voorkomt, ter toelichting van art. 23 is aangevoerd. Dit art. bepaalt in de eerste alinea: ‘Het schoolonderwijs wordt, onder het aanleeren van gepaste en nuttige kundigheden, dienstbaar gemaakt aan de ontwikkeling van de verstandelijke vermogens der kinderen en hunne opleiding tot alle Christelijke en maatschappelijke deugden.’ En in de tweede: ‘De onderwijzer onthoudt zich van iets te leeren, te doen of toe te laten, wat strijdig is met den eerbied, verschuldigd aan de godsdienstige begrippen van andersdenkenden.’

Men ziet, in dit artikel ligt ééne der hoofdvragen, één der struikelblokken, niet alleen in 1857, maar ook nog tegenwoordig, van de meeste tegenstanders der Wet. Zou men nu, vooraf oordeelende, niet meenen, dat de geschiedenis van dit artikel, gedurende de tien eerste jaren van zijn bestaan, eene reeks van vonnissen of besluiten zal hebben uitgelokt, ten gevolge van aanklachten wegens gemoedsbezwaren gerezen en ingediend? Behalve eenige ophelderingen, aan de Memoriën der Regeering, aan het Bijblad der Staatscourant of enkele bevoegde schrijvers over het onderwerp ontleend, had de heer Blaupot ten Cate op niets te wijzen dan op een Koninklijk Besluit van 1865, over het sluiten der school op kerkelijke feestdagen; een dergelijk van 1861, over de vraag of ‘geestelijke broeders, in het gewaad hunner orde, in eene openbare lagere school onderwijs gevende, geacht kunnen worden zich te onthouden van iets te leeren, te doen of toe te laten, strijdig met den eerbied, in dit art. bedoeld’; en twee dergelijke van 1858 en 1863, over de bevoegdheid van den onderwijzer, om buiten de schooluren onderwijs in den godsdienst te geven.

[p. 307]

Ik vraag, waar zóó de geschiedenis der Wet spreekt, wat is er dan van de ergernissen, die zij gezegd wordt, zoovelen in den Lande te geven? wat heeft men te denken van het geschreeuw, dat steeds, en bepaaldelijk in den laatsten tijd, ook in onze beide Kamers der Staten-Generaal, wordt aangeheven over partijdige, oneerlijke toepassing der Wet door onderwijzers en schoolbesturen, zoodat een aanzienlijk deel der bevolking (zegt men) bezwaar moet vinden, van het Openbare Lager onderwijs gebruik te maken? Kan de Minister van Binnenlandsche Zaken wel anders handelen, dan hij bij elke gelegenheid doet; t.w. aan de bezwaarden toevoegen: staaft uwe aanklacht door bewijzen, en ik zal ze onderzoeken; stelt eene wijziging van wet voor, die aan uwe grieven te gemoet komt, en ik zal die in ernstige overweging nemen?

Het geheele boek van onzen Schrijver zet het zegel op het getuigenis, dat hij in het Voorberigt aflegt: ‘We beschouwen ook nu nog de Wet wel niet als een volmaakt werk, want geen menschelijk werk is dit; maar we beschouwen de Wet... als zeer goed, welligt in hare beginselen als de beste, die in deze eeuw voor Nederland te verkrijgen is.’

Dat de Schrijver aan eene uitstekende behandeling van den inhoud eenen keurigen vorm paart, laat zich gereedelijk verwachten. Stijl en taal zijn bij hem zuiver en voor het onderwerp gepast. Zoo ik, zonder den schijn van vitzucht op mij te laden, eene bedenking moest maken, het zou zijn, dat wel eens een taalvorm voorkomt, die niet echt nederlandsch mag heeten. Van dien aard is het gebruik van aangeven, als bl. 3: ‘eene nauwkeurige afscheiding... was onmogeaan te geven’; bl. 10: ‘de ruimte voor de plaats van ieder kind... is niet door de Wet aangegeven;’ en blz. 33: ‘dat de juiste grens... niet wel kon worden aangegeven.’ Ik meen, dat wij daarvoor het meer passende aanwijzen of bepalen moeten bezigen. Meer nog wijken van ons taaleigen af bijwoorden als hoogstens, krachtens, minstens, die o.a. bl. 8, 9 en 47 worden aangetroffen. Het is zoo, de Wet op het Lager Onderwijs gaat ons in het gebruik van zulke woorden voor, zie art. 13, 22, 29, 68 en 69; ja men treft ze wel eens aan bij enkele onzer op het stuk van taal uitnemendste schrijvers, b.v. Mr. Groen van Prinsterer; doch het is niet minder waar, dat geen onzer wetboeken, met de Grondwet voorop, tot hiertoe, voor een model van taal of stijl is verklaard, en dat de voorgang ook der achtbaarsten en geleerdsten niet als nederlandsch kan wettigen, wat in zijnen aard onnederlandsch is.

Door een uitvoerig Alphabetisch Register der behandelde zaken heeft de nauwkeurige Schrijver de bruikbaarheid zijner hoogstbelangrijke Handleiding niet weinig verhoogd. Ook de uitvoering doet de pers van den drukker alle eer aan.

Rotterdam.

A.d.J.