De Tijdspiegel. Jaargang 26

Gedachten bij het vieren van de honderd-jarige geboortefeesten van Napoleon en Alexander von Humboldt.

Een eeuw geleden verrezen er boven de kim twee hemellichten: het een, van een, schitterenden maar rossen glans, rees snel van achter de onweerswolken en bereikte spoedig het toppunt des hemels, ieders

[p. 278]

bewondering verwekkende door de blinkende stralen die het uitschoot, maar die weldra schrik en angst onder het menschdom deden ontstaan, door den bloedrooden gloed, dien zij van alle zijden in den dampkring verspreidden. Zijn licht was verblindend, doch op eens verdween het achter een plotseling opkomenden nevel, een onheilspellend spoor nalatende, om op eene eenzame rots in den Oceaan te worden uitgebluscht. Nimmer zal dit luchtverschijnsel vergeten worden. Maar de herinnering daarvan gaat met een zonderling mengsel van verwondering en ontzetting gepaard, en toch voelen wij ons onwillekeurig er door aangetrokken.

Aan den tegenovergestelden kant van den gezigteinder verhief zich gelijktijdig, bij een helderen en stillen hemel, eene met een zacht licht blinkende ster. Zij spreidde reeds vroeg hare liefelijke stralen uit en klom langzaam naar het hoogste punt des uitspansels. Maar juist toen zij begon te dalen, werd haar licht hoe langer hoe sterker.

Terwijl de eerste reeds lang van den hemel verdwenen was, boeide deze nog ons oog door haren glans. Lang verwijlde zij aan den horizon en ging eindelijk, omringd door een gloed van goud en purper, statig onder. Het licht dat zij uitschoot is nog niet verbleekt, en zal nimmer tanen. Wij zegenen hare verschijning, want onze geest is daardoor verhelderd en onze kennis veelzijdig opgeklaard.

Napoleon en Alexander von Humboldt werden in 1769 geboren. Wij gedenken het eeuwfeest van hunnen geboortedag. Onze aandoeningen zijn gemengd, wij kunnen ons niet onverdeeld aan lof en bewondering overgeven, wanneer wij beiden met elkander vergelijken, en ons hart de gevoelens uitstort die het vervullen. Waarmede zullen wij beginnen, wanneer zullen wij eindigen? vragen wij ons angstig af, overstelpt door de grootheid en den overvloed der stof die zich aan onze verbeelding opdringt. Napoleon, groot veldveldheer en wetgever, een genie dat de geheimen der staatkunde en der regeerkunst als bij ingeving bevatte en toepaste, die zich als de eerste man der eeuw, aan het hoofd van het beschaafde menschdom geplaatst zag, wiens daden te talrijk waren om hier zelfs alleen te kunnen worden opgenoemd, maar die in de onuitwischbare heugenis van tijdgenooten en nageslacht voortleven. Italië, Egypte, Marengo, Austerlitz, Jena, Wagram, het Consulaat en het Keizerschap, wie vergeet die immer? Maar wie vergeet ook Spanje, Rusland, Leipzig en Waterloo? Hoe snel de ster van zijn geluk rees,

[p. 279]

om plotseling voor altijd op de rots van Sint Helena uitgedoofd te worden.

Wij vermeten ons niet hem te beoordeelen. Het oordeel over hem is aan het nageslacht en aan de geschiedenis beschoren. Doch zijn leven is rijk aan lessen die voor ons en onzen tijd zoo heilzaam zouden kunnen zijn. Napoleon is niet door de wapenen van Europa, maar door zijne onbeperkte heerschzucht, door zijne verachting van de regten der menschheid gevallen. Hij heeft de vrijheid en de onafhankelijkheid der natiën aan zijne zelfzucht opgeofferd, stroomen van bloed en tranen over ons werelddeel uitgestort, hij heeft gedacht dat allen voor hem moesten buigen en alles hem toebehoorde. Zulk eene schending van het menschenregt blijft niet ongestraft, en het is met moeite dat wij het vloekvonnis over hem terug houden. Doch wij bedenken dat het zoo moeijelijk is om, op eene zoo duizeling wekkende hoogte geplaatst, zich zelven niet te vergeten, te bedenken dat men slechts een mensch blijft en heilige pligten omtrent zijne natuurgenooten te vervullen heeft, dat men als een eindig en beperkt wezen, zelfs een worm niet mag vertrappen. Hij heeft daarvoor ook zwaar geboet. Als een Prometheus aan een rots gekluisterd, heeft hij een bijna zesjarigen doodstrijd ondergaan. Wij zijn hierdoor bijna met zijne schim verzoend en al mogen wij geen onvoorwaardelijke lofrede over hem uitspreken, wij vergezellen hem toch in onze gedachten in zijne harde ballingschap, terwijl hij als een tweede Cesar, zijne onsterfelijke ‘Gedenkschriften’ doet opschrijven waarin zijn verheven en mannelijke geest heerlijk uitblinkt.

Alexander von Humboldt, voortreffelijkste van een edel broederpaar! het is met een onverdeelde bewondering en eerbied dat wij aan u denken, en ofschoon wij thans uw eeuwfeest vieren, is het slechts eenige jaren geleden dat wij door uwen dood getroffen werden. De voorzienigheid heeft al hare zegeningen over u uitgestort: een levendigen, vruchtbaren, werkzamen en verheven geest in een sterk en gezond lichaam, een lang leven bijna tot de uiterste grens uitgestrekt, met eene helderheid van geestvermogens die u in staat stelde om uwe veelomvattende taak volkomen af te werken. De geest des onderzoeks dreef u naar verre landen. In Mexico hebt gij de toppen der Andes en van den Cimborazzo beklommen en gemeten en in uwe ‘Natuurtafereelen’ de heerlijkheid der tropische gewesten en der hooge bergvallijen geschilderd. In Europa wedergekeerd, stelden uwe ‘onderzoekingen over de ontdekking van Amerika’ de groote verdiensten van Chris-

[p. 280]

tophorus Columbus in het licht, gij rigttet hem hierdoor een gedenkteeken op. Op gevorderden leeftijd bezocht gij nog de steppen van Opper-Azië en deedt ons die naauwkeuriger kennen.

Maar het was voor uwen ouderdom weggelegd om uw meesterstuk ‘Kosmos’ of het tafereel van het heelal, te leveren, een werk waaraan gij met nog jeugdig vuur op een bijna negentigjarigen leeftijd arbeiddet, grootsche en verhevene gedachten in een helderen en sierlijken stijl uitgedrukt, met de kracht van het genie om het geheel der natuur en het zamenstel van het wereldgebouw te omvatten. Hierdoor hebt gij de kroon aan uwe verdienste omtrent de wetenschap opgezet. Uw roem is zuiver, niet besmet door verwaandheid, noch door baatzuchtigen naijver jegens hen, die met u de natuurwetenschappelijke onderzoekingen deelden. Uwe nagedachtenis zal leven, zoo lang die zullen worden voortgezet, en als men de hoogte der wetenschap in de XIX^e eeuw in de volgende tijden zal willen nagaan, zal men slechts uwen ‘Kosmos’ behoeven op te slaan. Uwe assche ruste in vrede, maar uw naam is onsterfelijk.

Zullen wij kransen voor beiden vlechten om die met eerbied op hun graf te leggen? Zij die tijdgenooten dezer groote mannen waren volbrengen dezen pligt in hunne gedachten Doch wat zou onze nieuwe lauwerkrans voor den Cesar onzer eeuw, bij die beteekenen welke reeds lang verdord zijn? Ook is onze tijd niet meer zoo hoog met den roem van krijgsoversten en veroveraars ingenomen; hij stelt de zegeningen des vredes en de vorderingen der wetenschappen veel hooger, al moge de verblinding der vorsten duizendmaal duizendtallen, tegen hun wil en bestemming in de wapenen houden. Dat zij spoedig aan de werkzaamheden van landbouw, handel en nijverheid konden worden teruggegeven! Doch het is met geestdrift dat wij een kroon van verdiensten op de slapen van uw standbeeld drukken, o Humboldt! verdiensten, die grooter waren dan die van Napoleon, want gij hebt geene heillooze en bloedige overwinningen op het slagveld, maar vruchtbare en schitterende op het gebied der wetenschap behaald. Terwijl men Napoleon nevens een Alexander en Cesar stelt, verdient gij u naast een Aristoteles, Galilei en Newton eene eereplaats te zien aangewezen.

J.A.B.