De Tijdspiegel. Jaargang 26

Niet bekoeld.

Verslag der Commissie der Koninklijke Akademie van wetenschappen tot het opsporen, het behoud en het bekendmaken van de overblijfsels der vaderlandsche kunst uit vroegere tijden. Overgedrukt uit het Jaarboek voor den jare 1868. Amsterdam, C.G. van der Post, 1868.

In tweeërlei opzigt moge mijn: niet bekoeld, van toepassing geacht worden op de commissie, boven genoemd. Zij komt mij voor, sinds ik haar verslag voor 1867 aankondigde (Tijdspiegel, 1868, 2^e deel, bladz. 66 vlgg.), zoo min bekoeld ten aanzien van de vaderlandsche kunst

[p. 230]

zelve, als ten aanzien van hen, met wie zij zich om haar in min aangename betrekking bevond.

Laat mij eerst van het laatste eenige proeven aan haar verslag ontleenen.

Zij bragt daarin de zaak van den heer Slicher tot Domburg op nieuw te berde. Had gezegde heer in de Nederlandsche Spectator verklaard, dat hij de gedenkteekenen van Domburg slechts voorwaardelijk afgestaan had, zij was van oordeel de geheele met hem daarover gevoerde briefwisseling achter haar verslag te moeten doen afdrukken, opdat hare waarheidsliefde, voor zooveel het in vroegere verslagen gezegde betreft, blijken mogt. Deze handeling getuigt, zie ik niet mis, evenmin van kalmte, als hetgeen zij in eenen der medegedeelde brieven schreef, van bevreemding, gewekt door het feit, dat het (Zeeuwsch) genootschap na 17 jaren eerst de belangstelling in het bezit der Domburgsche oudheid is gaan gevoelen, waarvan hij had gerept en van haar leedwezen indien zij zich onverhoopt verpligt moest zien in de jaarlijksche vereenigde vergadering der Academie-afdeelingen den ingetrokken afstand te vermelden en den minister van binnenlandsche zaken te berigten, dat hare verdere bemoeijingen tot onderzoek der Domburgsche overblijfsels nutteloos geworden waren enz. Van geene magtiging tot de uitgave van zijne brieven, door den heer Slicher verstrekt, blijkt iets, terwijl het doel, dat de commissie volgens hare verzekering beoogde, niet te bereiken was, dan met opoffering van des heeren Slichers waarheidsliefde en goede trouw.

De kerk te Kedichem was gesloopt en daarvan te voren door den burgemeester aan de commissie geen berigt gezonden. ‘Ofschoon de kerk geene aanspraak op bouwkunstige verdiensten in vorm of versiersels kon doen gelden, bragt zij echter in den hoogen ouderdom, die er aan werd toegekend, eene eigenaardige aanbeveling en zou een naauwkeurig onderzoek van de bijzonderheden op den bouw betrekkelijk, voor de kennis van bouwstoffen, bouwwijze, verbindingsmiddelen enz. zeer nuttige bijdragen hebben kunnen leveren.’ Genoeg om de commissie te bewegen, dat zij haar leedwezen kenbaar maakte aan den burgemeester wegens zijn verzuim in de naleving van de aanschrijving door den commissaris des konings in Zuid-Holland aan de gemeentebesturen gedaan, verlangende in dergelijke gevallen kennisgeving aan de commissie. 's Mans antwoord bevredigde haar niet en, wat mij nu voorkomt tegen hare kalmte te getuigen, vooral wanneer ik bedenk, dat er niets door hersteld kon worden, is dit, dat zij een afschrift van den ontvangen brief met hare opmerkingen aan den commissaris deed ter hand komen en bovendien in haar verslag publiek maakte, hoe het ‘daarop aan den burgemeester gebleken was, dat zijne handelwijze in deze en de daarvoor bijgebragte redenen bij den commissaris geene goedkeuring of vergoelijking hebben gevonden.’

Te Bloemendaal bevonden zich in het kerkgebouw vensterglazen met

[p. 231]

ingebrand schilderwerk. Kerkmeesters hadden zich met de commissie in aanraking gesteld, alvorens te besluiten tot den verkoop of de herstelling er van. Deze leende zich bereidvaardig tot een onderzoek en ried daarna de herstelling aan, al beschouwde zij de schilderingen juist niet als meesterstukken der betrokken kunst. Kerkmeesters volgden dezen raad niet, maar besloten, om welke reden dan ook, tot den verkoop. 't Heeft der commissie hare kalmte ontnomen; althans haar verslag nam deze zinsnede op: ‘hij, die eenmaal de taak van schrijver eener kunstgeschiedenis van Nederland op zich neemt, zal op het jaar 1867, nevens het wandalisme door het kerkbestuur van de hervormde gemeente te Zevenhuizen in Zuid-Holland gepleegd, nu ook een tweede, waaraan het kerkbestuur der hervormde gemeente te Bloemendaal zich schuldig heeft gemaakt, te vermelden hebben.’

In de school, waar ik de eerste beginselen van het menschelijke weten heb opgedaan, was - ik zie het nog in den hoek bij de deur, waardoor men binnenkwam - op den muur een zwart vierkant geschilderd en daarop in witte kleur: Schandebord. Jongens of meisjes, die eenige schoolzonde begingen, werden daaronder geplaatst. Heeft het hen of anderen verbeterd? Ik betwijfel het volkomen, als ik bedenk, hoe de schande, dikwijls aangebragt, zóó geheel haren prikkel verloor, dat hare toepassing, zoo wel bij hem of haar, die zij trof, als bij de overigen zekere hilariteit ten koste van den man met plak of bullepees verwekte. 't Kan misschien zijn nut hebben, dat de commissie 't bedenke. Zij moet niet aan de kaak stellen, vooral niet, zoolang zij tegenover een aanbod, als dat van het Lochemsche kerkbestuur: gij wenscht de sierlijke zerk in ons kerkgebouw op eene passende plaats tegen den wand opgesteld en vastgemetseld, welnu! wij bieden den steen u aan tegen vergoeding van de kosten zijner ligting, van de opstelling en bevestiging tegen den wand en van het digt leggen der opening in den vloer met estrikken, alles ten genoege van kerkmeesters, niets te zeggen heeft dan een woord van weigering onder dankzegging en van leedbetuiging, ‘dat een merkwaardig overblijfsel uit vroegere eeuwen in het Lochemsche kerkgebouw aanwezig, bij kerkvoogden of ook bij de leden der gemeente niet zooveel belangstelling kon wekken om de middelen te doen vinden, waardoor voor het verder behoud de gewenschte waarborgen zouden verkregen zijn,’ of tegenover het voorstel, als dat der kerkvoogden te Zonnemaire: neem de steenen doopvont, die als voet van onzen predikstoel gebruikt is, doch geef ons in plaats er van eenen houten voet, alleen dit: dertig gulden kost zoo'n voet, dan komt er nog bij de uitgaaf voor vervoer en vracht, en bovendien kenmerkt zich uwe vont noch in vorm, noch in bewerking, noch ook door hoogen ouderdom - dank u.

IJverde de commissie mijns bedunkens, even als vroeger, nu en dan

[p. 232]

zonder verstand, even als vroeger heeft zij op nieuw de getuigenis van ijver verdiend, ten volle verdiend.

Ook hiervan geve haar verslag een paar proeven.

De eerste zij in het door haar verrigte met betrekking tot den Plompen-toren onder Koudekerk op Schouwen.

Reeds vroeger had zij de aandacht van den minister van binnenlandsche zaken daarop gevestigd. Zij had bij dien hooggeplaatste het behoud en onderhoud er van bepleit op grond van den ouderdom, de bouwkundige waarde en het nut voor de zeevarenden. De minister van marine, die hierop geraadpleegd was, had, voor zooveel de zaak der scheepvaart betrof, niet gunstig geadviseerd en bovendien de vrij aanzienlijke kosten genoemd, die uit de inwilliging van het door de commissie gevraagde zouden voortvloeijen. Evenmin gunstig waren de adviezen, die door anderen gegeven werden, toen ‘een verder onderzoek werd wenschelijk geacht naar de vraag: in hoeverre voor de visschers- en andere kleinere vaartuigen en in het algemeen voor de kustvaart, het behoud van den toren van genoegzaam nut beschouwd werd om, hetzij van de provincie, hetzij van wege de gemeente, die het aanging, eenige gelden tot onderhoud aangewezen te zien.’ Toch berustte de commissie niet. Zij ging hierin niet onbesuisd te werk, maar steunde op hare ervaring en op de verzekeringen van belanghebbenden. Een hernieuwd opzettelijk onderzoek naar de beteekenis van den toren voor de scheepvaart riep zij in het leven, en wat daarvan het resultaat was, deelde zij mede aan den minister van binnenlandsche zaken, in overweging gevende den toren voor het rijk in eigendom en beheer te nemen. Tevens verklaarde zij zich bereid tot een opzettelijk onderzoek omtrent den staat, waarin het gebouw zich bevindt, of en zoo ja, wat er aan zou behooren verrigt te worden tot behoud. En verzekerde de minister, dat hij gaarne met den uitslag van dat onderzoek zou kennis maken, de commissie aarzelde geen oogenblik hare aandacht aan de zaak te blijven wijden.

Eene tweede proeve zij het door de commissie verrigte ten aanzien van het slot te Muiden.

Te voren reeds van wege den minister uitgenoodigd, om zich met het wetenschappelijk en oudheidkundig toezigt op genoemd gebouw te belasten, stelde zij door een harer leden persoonlijk onderzoek in het werk omtrent zijnen toestand en de dienaangaande bij den minister ingekomen klagten. Nadat dit geschied was deed zij de noodige stappen, deels dat van het eerwaardig overblijfsel het gevaar wierde afgewend van tot magazijn te worden gebruikt, zooals de directie der genie verlangde, deels dat wat in het onderhoud er van achterlijk was, wierde ingehaald, deels dat er eene geschikte bestemming aan gegeven wierde. Voor zooveel het eerste en tweede betreft, geslaagd, zorgde zij ten behoeve van het laatste op uitnoodiging van den minister, die haar voorstel om het slot tijdelijk tot museum voor vaderlandsche ge-

[p. 233]

schiedenis in te rigten, niet verwerpelijk achtte, voor een plan tot verwezenlijking van dat doel met begrooting der kosten, en berigtte, nadat door het Oudheidkundig Genootschap, na de viering der Vondelsfeesten, aan het hoofd van het departement de wensch was te kennen gegeven, dat het slot voortdurend gemeubeld en ingerigt mogt blijven als bij het bezoek, door de feestgenooten er gebragt, hoe dit denkbeeld met eenige wijzigingen met het hare te verbinden ware.

Het is te wenschen, dat in deze, als in iedere zaak, die de vaderlandsche kunst tot haar brengt, haar pogen ondersteuning vinde en achtervolgd worde door eenen gunstigen uitslag, altijd indien zij het gulden ‘fortiter in re, suaviter in modo’ in practijk brengt.

Het gezegde betrekkelijk eenen gunstigen uitslag worde, behalve in andere opzigten, wezen in de zaak der muurschildering in de afgebrande kerk te Stolwijk, waarvan de beschrijving denken doet aan den man met heiligenkrans, palmtak en boek, zooals die in plaat voorkomt in Bocks Geschichte der liturgischen Gewänder des Mittelalters etc. Bd. II Taf. XI; misschien dat zóó doende wat nog vrij onbepaald was, toen het verslag werd opgesteld: de beteekenis, niet langer raadselachtig blijve.

F.A.E.P.R.E.