De Tijdspiegel. Jaargang 26

Kan er uit Vorden iets goeds komen?

Eerstelingen. Gedichten van W. de Jong. Zutphen, W.J. Thieme en Comp. 1867.

Ons volk heeft eene bijzondere liefde voor verzen. Mooi behoeven ze niet te zijn, mits ze slechts rijmen, en ook dat neemt men zoo naauw niet; er zijn een tal van zoogenaamde twee- en vierregelige dicties in omloop, die niets anders met verzen gemeen hebben dan een zekere gedwongenheid in den vorm en de reputatie dat zij verzen zijn

Geene gebeurtenis, die algemeen de aandacht trekt, of zij wordt berijmd; een nationaal vreugdefeest zoowel als eene nationale ramp gaat in Nederland altijd en onvermijdelijk gepaard met ontboezemingen in gebonden stijl; de halve en kwart poëten stemmen hunne lier, soms ook in gezelschap van hen, die men gewoonlijk niet met hen op gelijke lijn stelt.

[p. 64]

Geen bruiloft of familiefeest, waarop niet de blijken aan den dag komen dat menigeen der gasten in het geheim zich met verzen maken bezig hield of vrienden heeft, die het rijmen als uitspanning in toepassing brengen.

Kortom, de liefde voor verzen en de lust om ze te maken is in Neland algemeen, en de vruchten van dit genre der letterkunde beantwoorden vrij algemeen aan het getuigenis van den franschen schrijver: ‘wat de moeite niet waard is gezegd te worden, zingt men.’

Slechts zelden vindt men in die uitingen der volksmuze eenige diepe gedachte. Men is tevreden als het rythmus gehandhaafd is en de rijmwoorden zijn gevonden.

Eene kleine zonde, een hiaat, een verkeerde klemtoon en dergelijke gaan onder de dichterlijke vrijheden door, en daar de beoefening der dichtkunst zoo algemeen is en de moeijelijkheden der techniek dus algemeen bekend, is men zeer vergevensgezind voor elkanders feilen en tekortkomingen.

Maar die lust om verzen te maken kan niet uitsluitend voortspruiten uit de zucht tot navolging, uit het toepassen van een algemeen gebruik. Er moet eene aandrift bij het volk zelf bestaan; en nu en dan ontvangt men daarvan dan ook de bewijzen, en geeft de volksmuze ons gedichten, wier inhoud hen aanspraak mag doen maken op den naam van poëzij.

Zulk een bundeltje verscheen voor eenigen tijd bij den heer W.J. Thieme te Zutphen. Het draagt den titel van Eerstelingen, gedichten van W. de Jong. Daarmede is echter de titel niet volledig afgeschreven: hij zegt ons tevens wie die W. de Jong is en, zoo men het boekske anders misschien had ter zijde gelegd, thans opent men het met eenige belangstelling, om te weten wat een boere-arbeider, zoo als de Jong zich noemt, van de poëzij zal maken.

Die titel - dit zij vooraf gezegd - is geene bescheiden inkleeding van de maatschappelijke positie des dichters. Deze is wat hij zegt te zijn: een boer, die het grootste deel zijns levens als arbeider op het veld gewerkt heeft en tot voor weinige jaren niets anders wist dan wat men op eene dorpsschool leert en op het platte land zeer spoedig verleert. Jaren lang sluimerde zijne gave of gaf zich slechts in zeer ruwe vormen lucht. Eerst later schafte hij zich de boeken aan, die het ontbrekende in zijne verstandelijke opleiding konden goedmaken. Hij maakte kennis met de gronden der taal die hij sprak; hij las veel en over allerlei onderwerpen, van elk vrij oogenblik gebruik makende om zich zelven te vormen voor de taak die de natuur hem had opgelegd. En thans schrijft de Jong zuiver hollandsch, is zijn kennis uitgebreid, zijn smaak geleid en geven zijne gedichten volkomen weder wat hij denkt.

Die gedachten zijn niet verheven, en de Jong behoort ook niet tot hen die verheven willen schijnen en geen beter middel daartoe ken-

[p. 65]

nen dan onbegrijpelijk te zijn. Geen lied, geen regel, neen, geen woord vindt men in zijn bundel, dat aan gemaaktheid, aan jagtmaken op effect, aan valsch vernuft zijn oorsprong heeft te danken.

Is zijn beeld soms onjuist, zijne uitdrukking hier of daar gewrongen, eenig woord niet het ware, dan is dit te wijten aan zijne wezenlijke opvatting, niet aan eenig streven om iets verborgens, iets bijzonders te zeggen.

Hij herinnert aan Poot, niet enkel door zijn maatschappelijken stand, maar vooral door de natuurlijkheid van zijn talent; terwijl het gezond verstand, de zucht om te onderrigten hem verwantschap geeft met Cats, wiens diepen blik en ervaring hij evenwel niet bezit.

De meesten zijner verzen hebben dien naïeven godsdienstigen toon, vrij van mysticisme, die sticht door het gevoelige, geloovige en onmiskenbaar opregte. Zijne ode aan den Nacht; het Licht; des Landmans Avondstond; zijne Hymne, zijne mijmering in het woud, zijn zuivere ontboezemingen van een dichterlijk gestemd, geloovig gemoed. Andere gedichten aan het landmansbedrijf of aan dorpstoestanden ontleend, getuigen van zijn geest van opmerking en van zijn vernuft, evenzoo zijne berijmde verhalen: Elsje, de Papegaai en de lijster, in Duizend Vreezen en meer poëzy van dien aard, die wij weldra in een tweeden bundel zullen zien verschijnen.

Zonder te beweren dat in eene volmaakte maatschappij geene plaats is voor een dichter, gelooven wij toch ook niet, dat als maatschappelijke pligt is op te leggen, dichtbundels en dichters te ondersteunen. Maar waar wezenlijk talent wordt gevonden, daar is ieder, die het ontdekt, verschuldigd de opmerkzaamheid er op te vestigen. Bij onzen opregt gemeenden lof aan de verdiensten van den Boeren-arbeider, voegen wij daarom gaarne de aanbeveling om de gedichten van de Jong het lot te schenken, dat hun regtmatig toekomt. Door bekendheid aan zijne Eerstelingen te geven, meenen wij tot dat doel mede te werken, en wie misschien aan te groote ingenomenheid met een landman onze lofspraak mogt toeschrijven, wijzen wij op zijne straks genoemde Hymne, die wij hier afschrijven.

Almagtig God, die door uw kracht
Al wat bestaat te voorschijn bragt,

Wie, wie roemt U naar waarde!

Wat luister, pracht en majesteit
Hebt gij alom ten toon gespreid

In hemel en op aarde.

Op 't hoog bevel van uwen mond,
Werd, Groote God! deez aard gegrond,

Gij scheiddet zee en wolken:

Uw magtwoord slechts, o Heer! gebood,
En voedsel uit de schors ontsproot

Voor wat haar zou bevolken.

[p. 66]

 

Wat ge eens gewrocht hebt door uw hand,

 

Hieldt ge eeuw bij eeuwen reeds in stand;

 

Uw almagt bleef steeds zorgen.

 

Nog praalt aan d' onbewolkten trans

 

Het zonlicht met den zelfden glans

 

Als in den eersten morgen.

 

 

 

En zien wij, in het nachtlijk uur,

 

De sterren aan het blaaaw azuur

 

Bij myriaden flonkren,

 

Die met de zilverblanke maan

 

Door u gesteld zijn op haar baan,

 

En nimmermeer verdonkren.

 

 

 

Ja, groote Schepper van 't Heelal,

 

In beemd, op veld, op berg en dal

 

Zien wij uw grootheid pralen.

 

Ja zelfs in 's afgronds diepste krocht,

 

Die 's menschen oog bereiken mogt,

 

Zien wij uw wijsheid stralen.

 

 

 

Wat gij begeert, wat gij gebiedt,

 

Eén wenk, één blik slechts en 't geschiedt;

 

'k Zie 't wolkfloers zamentrekken.

 

Een duistre nacht heeft de aard omhuld,

 

Die al wat leeft met angst vervult

 

En siddring komt verwekken.

 

 

 

Gij spreekt, o Heer, en de aarde kraakt,

 

Daar zij en rook en zwavel braakt,

 

Dreigt alles te verdelgen:

 

Terwijl een gloênde lavagloed

 

Vernielt al wat haar stroom ontmoet,

 

Of zengend komt verzwelgen.

 

 

 

Uw wenk is 't, die een wervelwind

 

Ontsteekt, die buldert, sloopt, verslindt,

 

Het schepslenheir doet beven: -

 

Die 't bliksemvuur zendt door de lucht,

 

En 't menschdom, daar het angstig zucht,

 

Noopt, dringt, U eer te geven.

 

 

 

Doch meer dan aan uw macht, o Heer!

 

Geeft het aan Uwe liefde de eer,

 

Gij blijft het steeds gedenken.

 

Gij eindloos goed, Gij redt, Gij geeft,

 

Schoon het uw hoog gebod weerstreeft:

 

Gij wilt het alles schenken.

 

 

 

Als liefderijk trouwe vader, ja,

 

Slaat gij den zwakken stervling ga,

 

Gij kunt, gij wilt hem hoeden.

 

Hoe nietig, zwak en broos hij zij,

 

Gij zijt hem met uw hulp nabij,

 

Wat stormen om hem woeden.

 

 

[p. 67]

 

Schoon alles, wat vernieling dreigt,

 

Verplet, vergruisd ter nederzijgt,

 

Gij zult hem niet begeven,

 

Want wie op uw bescherming bouwt,

 

Zijn lot geheel aan u vertrouwt; -

 

Gij leeft en hij zal leven.

 

 

 

Zinkt alles in het stof ter neer,

 

'k Staar op Uw liefde, trouwe Heer;

 

Gij deedt ons die verklaren.

 

En als het graf mijn hulsel vraagt,

 

't Gewormte mijn gebeent doorknaagt,

 

Dan zal Uw liefde aan mij zich 't heerlijkst openbaren.

Wij vragen: wie, die dit gedicht gelezen heeft, zal in den maker den boeren-arbeider herkennen, en wie zal niet gaarne medewerken om aan diens talent het regt te doen wedervaren, dat andere talenten zoo ruimschoots van hunne tijdgenooten ondervinden?