De Tijdspiegel. Jaargang 26

Brievenbus.

III.
Een feit uit de geschiedenis van het ‘Christelijk onderwijs.’

Mijnheer de Redacteur!

Er bestaat hier ter stede een kweekschool van onderwijzeressen. Op die school plaatste, in het najaar van 1867, een mijner kennissen, door de medewerking van eenige welwillende stadgenooten daartoe in staat gesteld, een meisje wier ouders, leden van mijne gemeente, hoewel tot den fatsoenlijken stand behoorende, geen genoegzame middelen hadden om de kosten der opleiding van hun kind te bestrijden.

Toen mijn vriend mij zijn plan mededeelde, gaf ik de vrees te kennen dat hij zich zou zien teleurgesteld. De zeer ‘confessioneele’ geest toch, dien ik reden had op die school te veronderstellen, scheen mij toe weinig waarborgen op te leveren zoowel voor de algemeene ontwikkeling van het meisje, als voor de degelijkheid van het onderwijs. Mijn vriend meende evenwel dat ik mij vergiste; de Directrice toch nam meisjes van alle confessies op; zij had niet de minste zwarigheid gemaakt zijne beschermeling, sinds kort bij mij ter catechisatie, toe te staan mijne lessen te blijven volgen; daarbij, de prijs van opname was matig, de onderwijzer, belast met de opleiding der meisjes, bekend als een kundig man.

[p. 323]

Zoo werd dan mijne catechisante onder de kweekelingen van Mej. N. opgenomen. Weldra zou het echter blijken dat mijne vrees niet zoo geheel ongegrond was geweest. Als eerste maatregel tot het behoud van de ziel der nieuwe kweekeling, werd haar het bezoeken der walsche kerk ontzegd. Iederen Zondag moest zij ten gehoore bij de predikanten der Ned. Herv. gemeente. Die maatregel bleef toegepast, niettegenstaande de ouders van het het meisje herhaaldelijk vergunning vroegen haar Zondag's met zich naar de walsche kerk te nemen.

Eenigen tijd later volgde een tweede maatregel. Een der predikanten der Ned. Herv. gemeente kwam de kweekelingen aan het opleidingshuis catechiseren. Nieuw verzet van de ouders die, naar mijn niet ‘confessioneel’ begrip, met te meer délicatesse hadden moeten behandeld worden, naarmate zij minder vrij waren hun kind op een anSere school te plaatsen. Eindelijk wist men het zoover te brengen, dat de ouders toegaven, of beter, hun verzet staakten. Ik begreep toen echter aan de goede zaak die ik dien, verschuldigd te zijn, niet te dulden dat het volgen mijner lessen als een noodzakelijk kwaad werd beschouwd, welks nadeelige invloed zooveel mogelijk door de prediking en de catechisatie mijner Ned. Herv. collega's moest worden geneutraliseerd. Ik gaf dus de ouders kennis dat pligtgevoel mij verbood hunne dochter, in die omstandigheden, langer les te geven; ik mogt tegenover mijne collega's niet den schijn aannemen, als liet zich een ‘modern’ predikant het stelselmatig tegenwerken van zijn invloed stilzwijgend welgevallen, als nam hij de vergunning om, onder die vernederende voorwaarden, het kind van leden zijner gemeente te blijven catechiseren, ootmoedig en dankbaar aan. Ik had dan ook het genoegen te zien dat de ouders mijne handelwijze waardeerden. Waren zij volkomen vrij geweest, zij hadden niet toegegeven. Nu bukten zij voor de noodzakelijkheid, en niet de Staat, niet de moderne rigting, maar de bijzondere, de christelijke school deed indirect maar feitelijk hun geweten dwang aan.

Intusschen scheen het behoud van het vijftienjarig kind nog niet genoeg verzekerd, en in 't laatst van het vorige jaar kwam de Directrice persoonlijk in de ouderlijke woning met den dringenden eisch: ‘het meisje zou door een der Ned. Herv. predikanten worden aangenomen; op hare school kon en mogt zij geen kweekelingen van de rigting van Ds. Nolst Trenité dulden.’

Een kweekeling van mijne rigting!... Het goede kind was een korten tijd op mijne catechisatie geweest, zette sinds langer dan een jaar geen voet in de walsche kerk, woonde sinds Aug. 1867 elken morgen en elken avond de door de Directrice zelve geleide godsdienstoefening bij, werd daarenboven door een der Ned. Herv. predikanten geregeld gecatechiseerd - wat was die moderne rigting er spoedig ingekomen, en wat zat ze er diep in! Maar ook, aux grands maux les grands remèdes: het kind worde door een der leden der confessioneele vereeniging aangenomen, en dan is alle gevaar gekeerd, dan is èn haar eeuwig heil verzekerd èn de school van alle moderne besmetting gezuiverd.

Wederom verzet van de zijde der ouders. Herhaald en onstuimig aandringen van de zijde der Directrice. Ten einde raad, zoeken de ouders hulp bij den man, die zich het lot van hun kind zoo edelmoedig had aangetrokken. Tevens doen zij mededeeling van enkele andere grieven, o.a. van de weinige vorderingen door het meisje gemaakt. En welk was het gevolg van dien stap, waartoe de ouders, door het geweld dat men hun geweten poogde aan te doen, gedrongen werden? Naauwelijks was de Directrice bekend gemaakt met de klagten der ouders, of het meisje werd, in het bijzijn der overige kweekelingen, het langer verblijf op de school ontzegd, terwijl aan deze tevens werd medegedeeld dat dit ondankbare kind voor rekening van vreemde weldoeners was opgenomen.

Vrijdag had deze treurige executie plaats. Zaturdag moest het meisje de school verlaten. Eerst Maandag kon de moeder het lijfgoed van haar kind krijgen;

[p. 324]

Zondag toch was de dag des Heeren, die op een Christelijke kweekschool, door het afgeven van een koffer, niet mogt ontwijd worden.

Deze dingen hebben hier in Utrecht plaats gehad in de eerste maand van het 1869^ste jaar onzer christelijke jaartelling; slechts enkele weken vóór dat de christelijke gemeente haar bijzondere aandacht wijdt aan het lijden van hem die sprak: ‘God wil barmhartigheid en niet offerande;’ van hem die viel als slagtoffer van dat in daden omgezet woord, een gruwel niet alleen in de ooren van de Sadduceeuwsche priesters maar ook in die van de Fariseeuwsche schriftgeleerden.

Waartoe, vraagt men welligt, de mededeeling van dit fragment uit de geheime geschiedenis der confessioneele propaganda? Niet alleen een gevoel van verontwaardiging over zulk een verregaande verloochening van de allereerste beginselen der christelijke godsdienst dreef er mij toe. Ik achtte het hier te Utrecht gebeurde een leerzame en waarschuwende bijdrage voor wat het Nederlandsche volk te wachten staat, als eenmaal de openbare school, de ‘moderne secteschool’ volgens den Pierson van 1868, overvleugeld zal zijn door de christelijk nationale, d.i. confessioneel bijzondere school. Het onderwijs aan de door mij bedoelde kweekschool is slecht; de treurige uitslag van de examens, waaraan de daar gevormde kweekelingen zich tot dusverre onderwierpen, bewijst dit maar al te zeer. Men heeft dan ook in den laatsten tijd een onderwijzer van een der openbare scholen te hulp geroepen, om hierin verbetering te brengen. En zal het dat niet in den regel zijn, waar altijd min of meer de door de R.C. bisschoppen uitgesproken gedachte gehuldigd wordt: de godsdienst - beschouwd als een zamenstel van leerstukken en voorschriften - hoofdzaak, het onderwijs bijzaak?

En nu die hoofdzaak, die godsdienst zelve, voor welke te agiteren thans door velen in den lande pligt wordt geacht, voor welker verbreiding men verlangt dat de Staat niet alleen geen hinderpalen in den weg stelle, maar alle, zelfs wettelijk bestaande bezwaren opheffe? - De Directrice der Utrechtsche kweekschool is bekend als een achtingwaardige vrouw, die met belangelooze liefde en onverdroten ijver werkzaam is voor wat zij het heil harer medemenschen acht. En toch die vrouw, gedreven door den onzaligen geest van het confessionalisme, komt er toe eerst een meisje op te nemen, waarvan zij weet dat het bij mij ter catechisatie gaat en bestemd is door mij als lidmaat te worden aangenomen; dan een onzedelijke pressie op de ouders te oefenen, ten einde die te bewegen hun kind door een der Ned. Herv. predikanten te laten aannemen; eindelijk, als het gemoed der ouders tegen dien dwang in opstand komt, het kind smadelijk weg te jagen, na het de genoten - niet door haar bewezen - weldaad in 't bijzijn der andere leerlingen voor de voeten te hebben geworpen!

Voorwaar! de geest die uit zulke handelingen spreekt - en op dien geest alleen, niet op de personen, wil ik de aandacht gevestigd hebben - is een booze, een afschuwelijke geest. Tegen dien geest te strijden, ook door het openbaar maken van zijne vruchten, acht ik een deel van het ijveren voor ware godsdienst, acht ik den pligt van ieder wien de zaak dier godsdienst, en daarmede het waarachtig heil van zijne medemenschen ter harte gaat. En waar telkens wederom algemeene, door geen feiten gestaafde beschuldigingen tegen den geest van het openbaar onderwijs worden gehoord, schijnt het wijzen op feiten, waarin zich de geest van het zoogenaamd ‘Christelijk onderwijs’ openbaart, een waardig en regtmatig antwoord.

Utrecht, Febr. 1869.

Uw Dv. Dienaar,

J.G.L. Nolst Trenité.