De Tijdspiegel. Jaargang 22

[p. 400]

Natuurkunde.

Geologie.

Drie vragen op het gebied der geologie: van waar zijn wij gekomen? Waar zijn wij? Waar gaan wij heen? Vertaling van David Page, the Philosophy of Geology. Door Dr. T.C. Winkler. Haarlem, A.C. Kruseman. 1864.
Zand en duinen door Dr. T.C. Winkler. Dockum. J.J. Hansma, 1865.

Het eerste werkje: ‘Drie vragen op het gebied der geologie,’ door den gunstig bekenden Engelschen geoloog David Page, bevat volgens den oorspronkelijken titel (waarom niet liever dezen voor de vertaling behouden?) en gelijk de schrijver zelf in de Inleiding nader aanduidt, eene schets van de wijsbegeerte der geologie. Na in genoemde inleiding daaromtrent 't een en ander in het algemeen te hebben aangemerkt, vinden wij hier achtereenvolgens aangetoond, wat het voorwerp des geologischen onderzoeks is, welke en hoedanige de krachten zijn die in de schors des aardbols de veranderingen hebben te weeg gebragt en nog te weeg brengen, welke de geschiedenis van die aardkorst uitmaken. De schrijver waarschuwt daarop tegen het gebruik maken van hypothesen, en beschouwt dan eenige der moeijelijkst te beslissen geologische vraagstukken, en de wijze waarop deze behandeld moeten worden, om daarna de magt van den tijd te bespreken en de wijze te beoordeelen, waarop men gewoon is den duur der geologische tijdperken, en dien van zekere bepaalde nederzettingen te schatten. Verder vinden wij hier gesproken over de rangschikking der verschillende formatiën, en over de aan deze te geven namen, hetgeen als van zelf leidt tot eene beoordeeling van de waarde, die toe te kennen is aan het getuigenis der daarin voorkomende fossilen voor de bepaling van den betrekkelijken ouderdom dier vormingen, waarbij de ware opvatting van het synchronisme van met elkander overeenkomende fauna's en flora's in het licht wordt gesteld. Daarna lezen wij van de methode der palaeontologie, van de navorsching aangaande den oorsprong en de ontwikkeling van het leven op den aardbol, van de opklimming van lagere tot hoogere levensvormen, voor welke noch in de inwerking van uitwendige omstandigheden, noch in de analogie

[p. 401]

met de verschillende embryonale toestanden der hoogere organische wezens, noch zelfs in de natuurkeus eene voldoende verklaring te vinden is. Het ontstaan van den mensch volgens de algemeene wet van ontwikkeling, en de ouderdom van het menschelijk geslacht zijn de onderwerpen eener volgende afdeeling, terwijl de schrijver daarna tracht aan te wijzen, dat de wet van ontwikkeling en vooruitgang evenzeer voor de toekomst gelden moet, als zij geldt voor het verledene, en wel niet alleen met betrekking tot de planten en dieren, maar ook tot den mensch, zoodat eerst de hoogere menschenrassen de lagere geheel zullen verdringen, en eindelijk de mensch zelf zal opgevolgd worden door eene andere, hoogere soort van wezens. De betrekking der geologie tot andere wetenschappen, hare biologische en theologische strekking, hare waarde als verstandsoefening, en eindelijk de praktische of industriëele belangrijkheid dier wetenschap zijn de onderwerpen, waarmede de schrijver besluit.

Een rijke schat van zaken voor een boekje van 149 bladzijden in klein octavo! En hoe zijn al die zaken daarin behandeld? Om de waarheid te zeggen, zijn wij met de beantwoording dier vraag ietwat verlegen.

Wij moeten aan de eene zijde erkennen, dat het boekje menig helder denkbeeld, menige goede opmerking, menige nuttige waarschuwing bevat, doch zouden het aan de andere zijde eens zijn met hem, die de behandeling van al de boven opgenoemde onderwerpen in dit boekje zeer oppervlakkig noemde. Maar er is nog iets anders wat ons met deze zoogenaamde Philosophy of Geology, niettegenstaande de daarin voorkomende goede détails, geen vrede doet hebben. Het komt ons voor, dat de schrijver van datgene wat den naam van wijsbegeerte eener wetenschap verdient, en van wat daartoe al en niet behoort, geen regt helder denkbeeld bezit; hij verwart methodologie en philosophie met elkander en mengt ze dooreen. Daarbij komt iets onmethodisch, iets ongeregelds in de uiteenzetting zijner denkbeelden, dat zeker een gebrek van vele Engelsche schrijvers is, vooral wanneer die denkbeelden niet tot de meest concrete behooren, en welk gebrek zeer ongunstig afsteekt bij de steeds methodische en kristalheldere expositie der meeste Fransche auteurs. Enkele malen schijnt P. er zelf eenigzins mede verlegen, hoe hij zijne meening zóó zal uitdrukken, dat hij niet verkeerd begrepen wordt. Zoo b.v. bij hetgeen hij zegt over de waarde of onwaarde der hypothesen in de geologie, waar wij te vergeefs eene juiste, scherpe bepaling zoeken van wat in 't algemeen en in 't bijzonder in de geologie voor hypothese te houden is, en van het gebruik en misbruik er van, maar daarentegen den schrijver eerst dat gebruik vrij volstrekt hooren veroordeelen, vervolgens hem hooren toegeven, dat men de hypothesen niet onvoorwaardelijk verwerpen moet, om dan weêr, als vreesde hij te ver gegaan te zijn, zijne vroegere veroordeeling te herhalen.

Voor den zaakkundige intusschen is het niet zoo moeijelijk te ontdekken wat de schrijver bedoelt, en welke de gang zijner gedachte door het geheele boekje heen is. Maar toch bezit, naar het ons voorkomt en behoudens beter oordeel, de heer Page, hoe verdienstelijk een geoloog hij ook wezen moge, niet geheel en al

[p. 402]

de bevoegdheid om te schrijven over wijsbegeerte der geologie. Van het verband der wetenschappen onderling, van wijsbegeerte der wetenschap en wat daarmede zamenhangt, heeft hij slechts een zeer oppervlakkig, vaag en in velerlei opzigt onjuist begrip. Van het eigenlijk wezen en de waarde der hypothese, die hij schijnt te begrijpen als aan de inductie vlak tegenovergesteld te zijn, even zoo. Het zou er voorwaar met de natuurwetenschap slecht uitzien, indien men al wat hypothese is zóó uit de wetenschap verbannen wilde, als de schrijver schijnt te willen dat men het uit de geologie doen zal. Men denke b.v. eens aan de hypothese der aether-trillingen in de physica!

Het gezegde zal voldoende zijn, om onze opinie over het werkje van Page te doen kennen. Wij vinden het onnoodig om die opinie verder te formuleren, of om te wijzen op bijzondere punten omtrent welke wij het niet met den schrijver eens zijn, b.v. op zijne bewering dat Galilei 't eerst geleerd zou hebben dat onze aarde slechts een deel, en geenszins het voornaamste deel van ons planetenselsel is, enz. enz.

De vertaling is blijkbaar wat haastig geschied. Enkele verkeerde constructiën, eenige stijl- en taalfouten bewijzen dit. Bijzonder hinderlijk onder het lezen is het veelvuldig voorkomen van fouten als deze: ‘niets als,’ - ‘bekennende dat velen onzer verklaringen,’ - ‘te hooren dat sommigen dier hemelligchamen aantoonen,’ - en dergelijke.

Ten slotte vragen wij: was het noodig of nuttig dit boekje te vertalen? En wij antwoorden van ganscher harte: neen! Dat neen spreken wij niet uit dáárom, omdat ons oordeel niet zeer gunstig is; dat oordeel is subjectief; niets geeft ons het regt te eischen dat een ander even weinig met het boekje ophebbe. Maar wij ontkennen de noodzakelijkheid en het nut der vertaling dáárom, omdat hij, die eene methodologie voor geologische nasporingen en studiën, of eene aanleiding tot eene wijsgeerige beoefening der geologie behoeft en gebruiken kan, geene vertaling van Page's werkje noodig heeft, terwijl het aan den anderen kant tot eene populaire handleiding voor hen, die iets van geologie willen weten, geheel ongeschikt is. Voor de laatste heeft Page zelf veel geschikter en met volle ruimte aan te prijzen boeken geschreven; ik bedoel zijne meer en minder uitvoerige Text-books, een waarvan door den heer Winkler voor Nederland bewerkt is.

Aangenaam is het ons over het tweede der boekjes, waarvan wij boven de titels opgaven, een veel gunstiger oordeel te mogen vellen. Te aangenamer is ons dit, omdat wij hier een meer oorspronkelijk werk van den heer Winkler voor ons hebben. Wij vinden hier in 146 bladzijden een goed geschreven en daarom goed te lezen overzigt van hetgeen men van de duinen weet.

Eerst beschouwt de schrijver den oorsprong van het zand, waaruit de duinen bestaan, vervolgens het ontstaan dier zandhoopen zelve, hun verstuiven en hunne plaatsverandering, met de middelen om die te voorkomen, en doet ons dan meer in het bijzonder kennis maken eerst met de duinen van andere

[p. 403]

landen, en vervolgens met onze eigene. Ten slotte bespreekt hij de dieren en planten van onze Nederlandsche duinen.

Het is den schrijver gelukt in een zeer kort bestek het meest algemeen wetenswaardige aangaande de duinen bijeen te vatten, en dit te doen zonder droog of vervelend te worden.

Wij prijzen het boekje dan ook zeer ter lezing aan; er is waarlijk voor zeer velen veel uit te leeren. Vooral zij die aan den duinkant wonen moeten het lezen; zij zullen van hetgeen zij er uit te weten komen bij hunne wandelingen en togtjes wezenlijk genoegen en nut hebben. Wij zouden wel wenschen dat de schrijver zich eenmaal opgewekt mogt gevoelen nog een paar dergelijke boekjes te schrijven: een over ons diluvium, een ander over ons alluvium in het algemeen. Maar dan liefst wanneer hij zelf eenigen tijd in een onzer diluviale districten of onzer lagere streken vertoefd had; want het is duidelijk dat de nabijheid der duinen niet zonder eenigen inspirerenden invloed op zijn schrijven geweest is.

Wij maken ten slotte vooral opmerkzaam op hetgeen de schrijver zegt, over het verstuiven der duinen, het daardoor in de toekomst dreigende gevaar, en de middelen om dat verstuiven tegen te gaan. De algemeene aanwending dier middelen wordt verhinderd door de omstandigheid dat de duinen grootendeels bijzonder eigendom zijn. Zou daaraan van staatswege niet iets in het algemeen belang te doen zijn?

W.