De Tijdspiegel. Jaargang 22

[p. 315]

Vertalingen en herdrukken.

Eene kroon voor Karel den Stouten. Door Mevr. A.L.G. Bosboom Toussaint. Tweede herziene druk. Amsterdam, P.N. van Kampen. 1865. (Goedkoope Serie van Romans, No. 12.)

Voor ettelijke jaren wilde een schrijver zijne Romans in klein formaat laten drukken, om ze tegen een gulden het deeltje in den handel te brengen. En wat meent gij wel, dat hij van zijn Uitgever ten antwoord kreeg? ‘Dat zoude niet gaan, omdat de Leesbibliotheken die kleine boekjes niet voor een dubbeltje in de week te lezen geven, noch de Leesgezelschappen ze als veertiendaagsche boeken rondzenden konden. De lezers waren met één kleintje niet tevreden, maar wilden voor hun dubbeltje of voor den bepaalden leestijd er twee hebben of één groot, wat natuurlijk slechte rekening zou geven.’ Te vergeefs werd hiertegen ingebracht, dat dit niet juist was; dat, als twee deeltjes slechts f 2.00 kostten, dit nog altijd minder bleef, dan f 2.50 tot f 3.00, de gewone prijs van het eene groot 8^o deel, terwijl de naar de grootte rekenende klanten spoedig zouden inzien, dat de inhoud niet afhangt van het formaat en een klein boek dikwijls evenveel bevat als een groot, zoo niet meer. 't Mocht niet baten; de bewuste Romans verschenen als lijvige boekdeelen, om alleen door bedoelde Leesinrichtingen te worden aangekocht.

Gelukkig is men eindelijk van deze dwaasheid teruggekomen. Eerst nam men proeven met de betrekkelijk goedkoope prachtbandjes, toen met de guldens-edities; en terecht schrijft de Heer van Kampen thans, dat hij toegeeft ‘aan de eischen van den tijd’ met zijne ‘goedkoope serie van Romans’, van welke Eene kroon voor Karel den Stouten (lees Stoute) het 12^de Nommer of deeltje is. Het zijn allen herdrukken, de eerste 11 van ‘Bulwers familie’ Beaufort en ‘familie Caxton’, Miss Sewells ‘Geertruida’ en Miss Mulocks ‘John Halifax’; ter perse is Miss Yonges ‘Violette’; en de Uitgever belooft nog meer reproducties ‘zijner meest gezochte romantische uitgaven.’ Goed best. Wij juichen dit toe. 't Zijn zeer nette klein 8^o boekskes, ‘met duidelijke letter gedrukt,’ en ‘voorzien van een met zorg bewerkte titelplaat vóór het eerste deel,’ à f 1.00. Slechts drukken wij den wensch uit, dat ook eerste uitgaven in deze Serie worden opgenomen en de Heer van Kampen door een goed debiet worde aangemoedigd, om mede te werken tot onze verlossing van alle dure Romans in het deftige groot 8o formaat. Verbeeld u: een werk van Mevrouw Bosboom Toussaint à f 1.00 het deel, en een slecht vertaald prul van Miss Onbekend à f 2.50.....

Wat nu haar hierboven vermelden Roman betreft, - was de geëerde schrijfster niet nog Mejuffrouw Toussaint toen hij, ik meen in 1842, voor de eerste maal verscheen? - moet ik mijne spijt te kennen geven, dat zij bij de ‘herziening’ den titel niet gewijzigd of veranderd heeft. Toen ik voor een twintigtal jaren het boek in handen kreeg, dacht ik iets te zullen lezen tot eer van den Bourgondischen Hertog, iets, wat later onderzoek der geschiedenis aan het licht had gebracht en hem thans door de begaafde Romancière als eene kroon op het hoofd werd gezet. Ieder die weet, dat de werkelijke krooning als Koning van Bourgondië hem ontgaan is, zal, dunkt mij, bij het lezen van dezen titel, iets dergelijks vermoeden. Maar neen; het mislukken van zijne poging om die kroon machtig te worden, is juist wat hier verhaald wordt. Er is dus eigenlijk nooit ‘eene kroon voor Karel den Stoute’ geweest, al werd er bij den goudsmid een gemaakt, en Mevrouw Bosboom Toussaint's boek is, ook in overdrachtelijken zin, alles behalve eene

[p. 316]

kroon voor hem. Zijne eer- en heerschzucht, zijne kwade trouw in het beloven en niet schenken van de hand zijner dochter, - de oorzaak waarom Frederik hem niet kroonen wil, - zijne teugellooze drift en vooral de onwaardige woede, waartoe hij vervalt als hij het vertrek van den Keizer verneemt, het wordt alles met schrille kleuren geteekend en strekt hem weinig tot eer. Zelfs gaat de schrijfster in hare schildering zoo ver, dat zij telkens afkeuring uitlokt van 's Hertogs gedrag en aan zijne teleurstelling bijna al het tragische ontneemt, omdat men weinig medelijden met den vader kan hebben, die speelt met het hart van zijn kind, of met den vorst, die speelt met zijn woord. Of gaat het effect eener tragedie niet verloren als de held geen sympathie inboezemt en men alleen zeggen kan: ‘hij heeft zijn verdiend loon’?.... Misschien is het wel hieraan toe te schrijven, dat deze Roman minder opgang heeft gemaakt dan anderen van dezelfde hand. Ook vrees ik, dat Süschen niet heeft bijgedragen tot verhooging der belangstelling in het geheele verhaal. Hare zoo plotseling opgewekte en terstond in laaijen gloed staande liefde voor den schitterenden Hertog is voor zulk een jong, eenvoudig meisje wel wat heel sterk; haar uitroep: ‘zijt gij een gehuwd man?’ wel wat heel naïef, als men bedenkt, dat Karel reeds bij herhaling getrouwd was en eene huwbare dochter had.... Maar als ik zoo voortga, zal de lezer in het denkbeeld komen, dat ik een boek ga beoordeelen, dat al lang beoordeeld is. en ik had slechts zijne tweede, goedkoope uitgaaf aan te kondigen. De gemaakte aanmerkingen leveren wel het bewijs, hoe moeijelijk het is niet te kritiseren, als men heeft opgehouden alleen voor zijn plezier te lezen, zooals men op jeugdiger leeftijd dergelijke romans las. Onwillekeurig verheft zich de stem der kritiek, vraagt men wat het genot verkleint, zelfs van een boek, dat men met vooringenomenheid voor zijn auteur ter hand genomen had, en het meer bezadigde oordeel van de rijper jaren wijst op de leemten, welke de alleen met zijne verbeelding te rade gaande jeugdige lezer òf niet ziet òf niet telt, omdat er zoo veel in staat dat bekoort en boeit. Vooral bij den geschiedkundigen Roman, zeker het genre van verhalen dat de meeste bezwaren oplevert, is die nuchtere kritiek terstond bij de hand, om de historische personen en feiten aan de werkelijkheid te toetsen en te vragen: wat voeren de gefingeerde karakters er bij uit? Is nu een historische Roman eigenlijk geen Roman maar romantische historie, dat is de geschiedenis in een romantisch kleed, - zoo als Eene Kroon voor Karel den Stoute, - dan moeten de geschiedkundige hoofdpersonen ook hoofdpersonen blijven en de om hen heen gegroepeerde roman-helden en heldinnen, als bloote scheppingen der verbeelding, geen zijdelingschen of rechtstreekschen invloed uitoefenen op den gang der gebeurtenis, omdat dit strijdig is met de werkelijkheid. Is daarentegen het verhaal zelf niet aan de geschiedenis ontleend maar verdicht, zijn dus de hoofdpersonen gefingeerd, dan mogen ze wel onder den invloed staan van gebeurde feiten of van de mannen en vrouwen der geschiedenis, maar moeten dezen weder op den achtergrond blijven. De schrijver, die dit uit het oog verliest, zal òf twee verhalen, een van werkelijke en een van gefingeerde karakters bij elkander voegen, de aandacht verdeeld houden of vestigen op dat wat het meest aantrekt, òf onwaarachtig het lot van menschen, die werkelijk geleefd hebben en wier geschiedenis bekend is, afhankelijk voorstellen van wezens, die nooit bestonden of van gebeurtenissen, die nooit geschied zijn. Nu heeft Mevrouw Bosboom Toussaint wel niet Karel's lot onder den invloed gebracht van Süschen's liefde en Romualds verraad; - zij zal toch wel niet in ernst hebben willen beweren, dat Frederik zulk een verrader noodig had, om achter de plannen en uitzichten van den

[p. 317]

Hertog te komen, die, bij een karakter als het zijne, bij de diplomatie genoeg bekend waren; - maar toch door de inlassching dezer en meer andere personen, de belangstelling van de hoofdzaak afgeleid en het tot romantische historie aangelegde kunstproduct onwillekeurig tot een historischen Roman gemaakt. Hierdoor verkreeg het geheel iets tweeslachtigs en was het mij onmogelijk onvoorwaardelijk te prijzen.

Gaarne geef ik echter den raad aan ieder, die smaak heeft in dergelijke lectuur, smaak vooral in eene degelijke, aanschouwelijke en schoone voorstelling van geschiedkundige gebeurtenissen en personen, het boek zelf te lezen zonder zich te storen aan die op alles aanmerkingen makende kritiek. Het is een werk onzer grootste romanschrijfster van den tegenwoordigen tijd, wier historiekennis, levendige verbeeldingskracht, schitterend vernuft en eigenaardige stijl genoeg bekend zijn, om geene aanprijzing of lofverheffing te behoeven. Al is Eene kroon voor Karel den Stoute niet met de beste kunstgewrochten harer hand gelijk te stellen, als boek zou ik het eene kroon kunnen noemen, zoo als ik er slechts eene haar zelve en nog een of twee onzer hedendaagsche Nederlandsche historische-romanschrijvers zou durven opzetten.

Ik mag echter den wensch niet onderdrukken, in navolging van Busken Huet, bij eene andere gelegenheid ook aan den met haar in dit genre wedijverenden schrijver gericht, dat de terecht hoog geroemde schrijfster, als zij ons weder wat nieuws geeft, uit hare historische tafereelen de Süschens en Romualds weglate. Bij zoo veel kennis der geschiedenis en van het menschelijke hart, als haar ten dienste staat, bezit zij stof genoeg tot het schilderen van belangrijke tooneelen, die zeker zullen behagen, ja, wegslepen, als ze met het haar geschonken talent geheel aan de werkelijkheid worden ontleend. Zij geve ons òf Historie òf Roman, ik houd mij overtuigd, dat zij met beide haar gevestigden roem handhaven zal.

Kampen, 28 Juli 1865.

J. Hoek.