De Tijdspiegel. Jaargang 22

Een slag, maar een Fransche.

Het onderwijs tijdens de Regeering van Karel den Grooten door P-A-F. Gerard. Brussel, 1865.

Dit opstel, een overdrukje, naar ik meen, uit het ‘Nederduitsch tijdschrift’ behandelt in 25 bladzijdjes een onderwerp waarover dikke boekdeelen geschreven zijn. De heer Gerard kan dus slechts óf resultaten geven óf oppervlakkig zijn. Na gezette studie of anderzins kwam hij tot zijne zienswijs.

In elk geval bezigt hij de taal niet als middel om zijn gedachten te verbergen. Als hij bl. 9 schrijft: ‘Die geschiedenis des onderwijzes is kostbaar; men kan ze in twee woorden zamentrekken: ‘De geestelijkheid maakt er zich meester van en boort het in den grond.’ ‘De onwetendheid was de grondsteen, waarop zij haar gebouw wilde vestigen’ - na zulke zinsneden, zeg ik, heeft men het regt niet, den heer Gerard van clericalisme te verdenken.

Is wat we hier ontvangen de slotsom van breede studie? Zijn het krachtige aphorismen uit ruime vaten met zorg gedistilleerd? - Ik zeg niet ja.

De heer Gerard springt mij wat woest op Karel den groote aan. Hij is moedig als zijn Afrikaansche naamgenoot Jules; moge hij aan 't gevoel zijner roe-

[p. 622]

ping ook diens behendigheid paren: want er zijn maagdelijke bergwouden in het domein der historie. - Door een 5-, 6tal eeuwen (van de Romeinen tot Karel den Groote) slaat hij zich heen letterlijk met den Franschen slag: eene inleiding van 5 bladzijden uitsluitend aan de hand van Guizot brengt u aan het hoofdpunt. ‘Guizots getuigenis kan niet verdacht worden’ zegt de heer Gerard. Wat beteekent dat? Gibbon noemt den kolossalen Le Nain de Tillemont ‘het muildier der Alpen: het zet den voet vast neer en struikelt niet’; maar in welken zin Tillemont zoo heeten kon, leert ons Sainte-Beuve in 't III deel van Port-Royal. Guizot echter is in zijne historische beschouwingen geen ‘cheval qui ne bronche’. Hij heeft denkbeelden geuit (b.v. in zijn dialoog met pater Lacordaire) die, meen ik, de heer Gerard niet zou onderschrijven. Neen, elk is zijn eigene, de Waarheid ons aller autoriteit, en wij hadden hier liever de resultaten gevonden, waartoe de heer Gerard zelf bij de bestudering van 't gekozen tijdvak kwam.

Ik heb ‘Das Unterrichtswesen in Frankreich’ van Ludwig Hahn en de ‘Histoire de l'éducation en France’ van A. - F. Théry nog eens ter hand genomen; maar deze kerkvaders zeggen er meer van dan de heer Gerard, en ook wat anders. Zij verwijzen den zich vormenden historicus én naar de fontes én naar de Hist. litt. d.l. France, naar Laferrière, Ozanam, Fauriel, Naudet, Villemain, Hélyot, Beugnot, Phil. Chasles, de Rancé, Mabillon, Arnauld, Wisemann, en nog naar driemaal meer auteurs dan ik hier opnoemde.

Deze zijn welligt niet alle te benaderen; maar toch vele. Deze zijn niet alle te betrouwen; maar daarvoor wordt dan ook den historische-studieschrijver eene methode toegedacht die men noemt cum grano salis. Enfin, dit laatste woord doet mij denken aan Laelius' zeggen, multos modios salis simul edendos esse ut amicitiae munus expletum sit. Zoo heeft ook hij die historie, die een flinke inleiding wil schrijven tot het onderwijs van Karel de Grootes tijd, papieren bergen van vaak onverduwbare substantie voor zich, waardoor hij, wil hij naauwgezet zijne taak vervullen, een tunnel, om op het niveau te komen, boren moet. Maar een los ineengezet stukje, dat onder andere tijdschrift-artikels ligt passeert, zou ik nooit als afzonderlijke brochure ter beoordeeling van een jury van critici stellen.

En nu de hoofdquaestie. Zij is voor een gedeelte volkomen waar. De heer Gerard beweert dat Karel de Groote ten onregte geprezen wordt als zou hij openbare scholen sesticht en het onderwijs buiten de kerk uitgebreid hebben. 't Is eene zienswijs reeds in 1848 door Hahn aangegeven en uit de aandachtige lezing der Capitularia ook van zelve voortvloeijend. - Nu is het waar dat vooral onderwijzers van lagere scholen onze kleinere vaderlandsche-geschiedenisboeken hebben geschreven; dat deze heeren, zonder bronnen en bronnenkennis, latere auteurs of elkander naschreven, en zoo doende is van Crijn Perk af tot - ja gij weet wel, lezer, het vaste zeggen geweest ‘Karel de Groote stichtte scholen,’ met een verwarring van begrippen alsof zijn tijd de onze, alsof dát onderwijs óns openbaar onderwijs geweest ware.

Intusschen ook deze dwaling vindt men tegenwoordig - dank hebbe een betere historiestudie - niet meer; bij Weber bvb. zult ge haar niet meer aan-

[p. 623]

treffen. En dan voeg ik er, Weber noemende, terstond bij: heeft men, naar des heeren Gerards zeggen, Karel den Groote op zulk eene scheve wijze te veel opgehemeld; de heer Gerard stelt hem, mijns inziens, veel te laag.

Ik kan mij, als Nederlander, begrijpen dat iemand een afschuw heeft van priesterdwang. Ook in Noord Nederland dweepen niet allen met het idee, ‘de Kerk’. Ook hier te lande zijn er velen die het kerkelijk dogma voor de conscientie beschouwen als het krulijzer voor het haar: beide eindigen met vroegtijdige kaalheid, met ‘toupets et perruques en tout genre.’ Maar onze maatschappelijke toestand moge ons bedroeven; zij mag ons niet influencéren als we daar buiten treden op een geheel ander gebied. En in dit opzigt heeft, vrees ik, de heer Gerard zich niet vrij gehouden van zekere bitterheid die reeds in den 4^den regel van zijn stukje doorstraalt. ‘Het Christendom (zoo staat er) had in Gallië het onderwijs vernietigd.’ - Ook al een zeer betwistbare thesis. Maar ik mag hier (parva parvum decent) geen lans breken. Ik wil niet nalaten te erkennen, dat de heer Gerard zijn hoofdonderwerp goed heeft uiteengezet en betoogd.

Door de Redactie van de Tijdspiegel tot referéren aangezocht, meende ik, ofschoon slechts dilettant in het netelige vraagstuk dat de heer Gerard behandelde, vooral te moeten doen uitkomen de zware eischen die den geschiedvorscher zijn gesteld. Onze Zuid Nederlandsche broeder ligt - als ik mij niet bedrieg in den toon van zijn geschrift - met veel ergerlijks zijner maatschappij in scherp protest. Ook hier in Noord Nederland protesteert men steeds en luide: men slaat hinderlijke banden van zich af; maar - men houdt de zaak. De waarheid hebben wij zoo lief, dat ons ergert wie haar drukt. En het beste wapen om filisters te verslaan achten wij het kinnebakken, niet eens ezels, maar der wetenschap.

Als de heer Gerard en zijne vrienden van het Nederduitsch Tijdschrift zich op eene hoogte van degelijkheid stellen, zoodat ze in historischen, romantischen, dichterlijken vorm krachtige wapenen tegen bigotterie kunnen slingeren, dan moet het servum pecus aan hunnen voet wel met den kreet: ‘Van onder, mijneheeren! van onderen!’ uiteenstuiven. Moreele, intellectueele waarheid, verkondigd ook bij snelpersdruk, is het zonnetje dat overal lente brengt. Het schijnsel van dat zonnetje zal echter niet terstond bij alle Zuid Nederlanders, als de slek uit haar huisje, het zelfbewustzijn doen komen uit den dop. Maar die gelooven, haasten niet.

Kampen.

A.H.A. Ekker.