De Tijdspiegel. Jaargang 22

Vrouwen-romans.

In de binnenkamer. Bladen uit het Schetsboek van Agatha, met een voorwoord van M. Cohen Stuart. Amsterdam, W.H. Kirberger. 1863.

De vertraagde aankondiging van bovengenoemd boekje is het gevolg van geheel toevallige omstandigheden, en niet, zoo als dat vaak geschiedt, van weerzin om een veroordeelend vonnis uit te spreken, de schaduwzijde van der recensenten lot. Gelukkig, we zeiden het reeds, bragt Agatha ons niet in zoo deerniswaardigen toestand.

We kunnen het met vrijmoedigheid zeggen, dat we hare schetsen voor gelukkig geslaagd houden. En we doen dat met te meer genoegen, omdat, ja - omdat ze uit een vrouwelijke pen zijn gevloeid.

Of wij dan ook de vrouw voor zoo'n speelpopje of een soort van schoothondje verslijten, waarvan men het o zoo lief en aardig vindt, als het zijn kunstjes vertoont? Neen, verre is van ons, haar door laffe aardigheden te beschimpen of te vernederen, en toch we nemen ons gezegde niet terug. De wèlgeslaagde letterarbeid eener vrouw heeft als zoodanig voor ons een bijzondere waarde. We meenen dat, voor wie ooren heeft om te hooren, de stemme Gods daaruit spreekt. 't Is als een vingerwijzing op de bestemming en de roeping der vrouw. Ge ziet het daar, ook haar heeft God een geest gegeven die denken kan en oordeelen, die van het door hem verwerkte een heldere voorstelling kan geven, die het aanschouwelijk kan weêrgeven. Dat is een gave Gods, en daar nu de Schepper bij al den rijkdom door Hem in zijn scheppingswerk neêrgelegd, geen enkele overtollige kracht in het leven riep, maar daar een doel en een werkkring aan verbond, mag men daaruit immers wel besluiten, dat Hij dien aanleg aan den geest der vrouw heeft verbonden, om dien te doen ontwikkelen, om die mogelijkheid tot werkelijkheid te doen worden; dan roept Hij het met hoorbare stem ons toe dat het niet zijn wil is, dat ze haar leven gedachteloos doorbeuzelt, of ook maar tot een werktuigelijk handenwerk zich beperkt ziet. Maar de mensch heeft wel meer zich wijzer gewaand dan zijn Schepper. Waarom ook hier niet? Of wij

[p. 333]

dan alle vrouwen tot schrijfsters zouden willen maken? Evenmin als we de geheele mannenwereld in schrijvers wenschen herschapen te zien. Maar we beweren, dat een tal van vrouwen, naar aanleg en vermogens, mits die maar behoorlijk ontwikkeld werden, op menig gebied van het maatschappelijk leven een waardige plaats zoude kunnen vervullen, dat ze dan met vrucht welligt zouden werkzaam zijn aan de vervulling der groote en heilige levenstaak door God aan het menschdom toevertrouwd, de ontwikkeling en het voorwaarts leiden van zijn geslacht, terwijl er nu door een gedwongen werkeloosheid menige edele kiem wordt verstikt en tal van krachten en vermogens verloren gaan voor de menschheid en bovenal voor wie ze in de ziel waren neêrgelegd. En of we nu tot die opvatting geraakt zijn door het werkje van Agatha? Neen, we zijn er niet toe geraakt, slechts er in bevestigd. Want, blijkens de bladen uit haar schetsboek, zien we in de schrijfster volstrekt geen vrouw van buitengewonen aanleg, slechts, van wat meer dan gewone ontwikkeling, en daarom gelooven we dat vele, zeer vele vrouwen, bij gelijke of veelzijdiger ontwikkeling, hare vermogens tot nut van anderen zouden kunnen aanwenden op andere wijze en in een andere rigting natuurlijk, naar gelang hare neiging en bijzonderen aanleg, mits maar niet elke toegang tot die aanwending zorgvuldig en wreedaardig voor haar versperd en gesloten bleef.

Pia vota! Maar we noemden daar Agatha een vrouw van niet buitengewonen aanleg; voorzeker, want bij het vele goede is er ook gebrekkigs in haar werk. Aesthetiesch beschouwd noemen we het gemis aan gloed en afwisseling in de voorstelling van de meeste dier schetsen een gebrek, ook het plastische is meestal zeer onvolledig, en daardoor blijven hare beelden altijd maar geteekende figuren, en worden geen wezens vol leven en bezieling met wie we denken en gevoelen kunnen. Jammer te meer, wijl Agatha op enkele plaatsen o.a. in ‘Een dwaze stap’ bewijst, dat ze over plastische kracht te beschikken heeft, en dat ze leven aan hare beelden zou weten te geven. Voor de strekking hebben we eerbied, en het getuigenis des heeren Cohen Stuart over den christelijken geest der schrijfster, haar in zijn voorwoord gegeven, onderschrijven we gaarne, schoon we hare godsdienstige overtuiging ook niet volkomen deelen. Met hare levensbeschouwing hebben we de volste sympathie. Ze heeft een geopend oog voor de behoeften der menschen en een warm hart dat met en voor hen voelt.

Met wezenlijke ingenomenheid kondigen we daarom het ‘Schetsboek’ van Agatha aan, de lezing daarvan zal wel niemand berouwen. Gaarne ontmoeten we de schrijfster, mogt het zijn op nog uitnemender wijze, weêr op letterkundig gebied. We gelooven het dat ze door haar schrijven nut kan doen, welligt ook dat ze door haar voorbeeld voor den onontwikkelden en verstompten geest van één of meer onder hare zusteren ten prikkel kan zijn ter navolging.

Welligt dat er daardoor worden gebragt tot de overtuiging dat God geen enkel talent, geen enkele zijner gaven heeft toevertrouwd, aan wie ook, om die in den grond te begraven, maar om daarmeê te woekeren en winste te doen naar zijn wil.

L.....

[p. 334]

Een kruis met rozen, door Betsy Perk. Rotterdam. H. Nijgh, 1864.

Wij leven in een eeuw van beschaving, van verlichting, van vooruitgang.

Rusten kan hij niet, die geest des menschen; voortgestuwd wordt hij door goddelijke kracht. Excelsior, dàt is zijn leus, dàt het doel waarnaar hij streeft, en door alle tijden heen zag men hem met onvermoeiden ijver dat doel vervolgen en naderbij komen.

's Menschen geest, eenmaal door den Eeuwige boven het stof gesteld, heeft het stof leeren beheerschen. De reuzenwerken onzer dagen getuigen het. De natuur heft haar sluijer op, gedrongen als zij wordt door dien magtigen beheerscher, die tot in hare diepste schuilhoeken tracht door te dringen. De aardlagen, de diepte der zee, de sterren die aan den hemel fonkelen - niets ontgaat zijn onderzoekenden blik; oorzaken weet hij op te sporen en gevolgtrekkingen daaruit af te leiden, natuurwetten te doorgronden en een chaos van schijnbare tegenstrijdigheden herschept hij in een harmonisch geheel.

Jammer, dat die geest bij wijle nog uitsluitend het materiele leven dient. Een der beste middelen om hem van die afgodendienst te genezen is zeker de kunst. Zij toch zoekt iets hoogers en beters dan het materiele. De kunst voert ons in het rijk der phantasie; de kunst idealiseert onze beelden en gedachten; de kunst tracht het hoogere leven in ons wakker te schudden.

Van die overtuiging schijnt de schrijfster van ‘Een kruis met rozen’ levendig doordrongen. Haar eersteling, die zij het publiek aanbiedt, getuigt van haar liefde voor de kunst en van haar sympathie voor den kunstenaar. Nieuw is ze niet, die schets van een miskend genie. Ze is een geuseerd thema, dat dàn slechts behaagt, als men er nieuwe variaties op uitdenkt. De schrijfster is niet teruggedeinsd voor dit bezwaar. Omdat ze behoefte gevoelde der kunst een lauwerkrans toe te werpen, schreef ze. Haar held leeft in het rijk der kleuren; onbegrepen door zijn vader, een eenvoudig kruidenier, een echt type van proza achter de toonbank; bespot door zijn broeder, een levend beeld van het hedendaagsche materialisme, lijdt hij liever alle smarten der armoede dan zijner muze ontrouw te worden. Verguizing en miskenning vallen hem ten deel, maar toch, in den vreemde, in het kunstlievend Italië vindt hij zijn kroon.

Tot hiertoe blijft de verdienstelijke schrijfster binnen de grenzen van het natuurlijke. Ook Anton's liefde voor de jeugdige gravin van Rigter tot den Edelsteen is wel romantisch, maar kan toch in de rubriek der waarschijnlijkheden worden opgenomen. De ontmoeting der beide geliefden is met veel talent en gevoel beschreven; ze is, onzes inziens, het glanspunt der geschiedenis. Minder ingenomen zijn we met de karakterbeschrijving van den graaf van Rigter. Dit karakter is slecht volgehouden. Hij, die de waarde der menschen afmeet naar het blazoen dat op zijn wapenbord prijkt, moest, uit een menschkundig oogpunt beschouwd, hemel en aarde bewegen, om het huwelijk zijner dochter met den kunstenaar, met den blinden kunstenaar tegen te gaan. Een overreden voet oefent geen overwegenden invloed uit op een door eigenwaan en hoogmoed beneveld gemoed. Van een trotschen graaf, als men zijn hart er buiten laat,

[p. 335]

moet al heel wat gebroken worden eer men zijn trots breekt. Ware de omkeer in zijn gemoedsleven het gevolg van een folterend zielelijden; ware zijn steenen hart verbrijzeld door een aanéénschakeling van rampen en teleurstellingen, dan zou men na verloop van tijd van zulk eenen kunnen verwachten, dat hij wereldsche grootheid uit een ander oogpunt ging beschouwen. In het geval dat de schrijfster stelt blijft dit buiten sprake. Haar type lost zich op in een nevelfiguur.

Ook Anton's schitterend beeld verflaauwt meer en meer. Zijn heilige geestdrift voor de kunst wordt ziekelijke waanzin. Naauwelijks heeft een bekwaam vriend hem het gezigt weêrgegeven, of door een onoverwinnelijke zucht gedreven, grijpt hij palet en penseel weder op en - werkt zich ten tweedenmale blind! Heeft de schrijfster hiermede willen aantoonen, dat ook de heiligste gave kan misbruikt worden, wanneer ze in hartstogt ontaart, - dan heeft ze haar doel bereikt.

Heeft ze werkelijk in dien Anton haar ideaal van kunstenaars-grootheid zoeken te verwezenlijken, dan mist dat ideaal zijn eerste vereischte, dat van veredeling door de kunst. Berispelijk is het van Anton, aldus vrouw en leven op te offeren aan den afgod die zijn geest overheerscht. Had hij Gode dien afgod geofferd, dan voorzeker zou hij ons niet enkel als kunstenaar, maar ook als mensch meer achting inboezemen. In Mignone is de liefhebbende vrouw verdienstelijk geschetst. Ze heeft haar stand, haar jeugd, haar rijkdom voor den blinden kunstenaar veil gehad. Ze heeft zijn kruis mede getorscht, dubbel getorscht.... En toch - den geliefden echtgenoot van den langzamen zelfmoord terughouden, dat vermogt ze niet. Ze had meer wederliefde verdiend!

We wenschen der schrijfster geluk met haar eersteling. Menig aangenaam oogenblik hebben wij er aan te danken. Zij late zich niet afschrikken door de aanmerkingen, die wij ons veroorloofden, maar wij roepen haar tevens toe: veel en vooral niet vlugtig werken; 't snoeimes veel gebruiken; 't geschrevene telkens omwerken - beter één goed boek, dan tien middelmatige deelen.

De uitgever had deze eersteling wel wat fraaijer kunnen uitdossen, vooral 't papier is leelijk: een dame had op wat beters aanspraak.

C...... ne.