De Tijdspiegel. Jaargang 22

[p. 249]

Staatkunde en geschiedenis.

Een treurig geschrift over een treurigen oorlog.

Vijandelijke inval in 1864 door de Vereenigde Austro-Pruissische troepen in de Holstein- en Sleeswijksche hertogdommen, door J.B.J. van Doren, Oud-Hoofd-officier der militaire intendance van het Oost-Indisch leger, ridder van de Militaire Willemsorde en van den Nederlandschen Leeuw. Amsterdam, J.D. Sybrandi, 1864.

In vroeger tijden was algemeen aangenomen dat de geschiedkundige gebeurtenissen eerst vatbaar waren om beschreven te worden, wanneer een menschenleeftijd daarover was heengegaan. Eerst dán, meende men, konden de noodige gegevens bijeen zijn, en kon de geschiedschrijver met kennis van zaken en onpartijdigheid oordeelen. Die meening, voor eene halve eeuw nog zeer gegrond, en thans nog waar voor sommige gebeurtenissen, kan echter niet meer zoo onbepaald als regel gelden. Wij leven in een tijd van openbaarheid; honderde zaken, die vroeger zorgvuldig geheim wierden gehouden, diplomatische bescheiden, traktaten, rapporten van krijgsbevelhebbers, worden thans door de regeringen ter kennis van het algemeen gebragt, en zelfs de meest reactionaire bewindslieden zijn niet bij magte op den duur wederstand te bieden aan den drang tot publiciteit, die een der merkwaardigste kenteekenen is van deze, zoo men wil, belangrijke eeuw. Geheel in overeenstemming met den geest van onzen tijd, beijveren zich ook de personen, die deelgenooten of ooggetuigen waren van gewigtige voorvallen, om aan het algemeen mede te deelen wat zij verrigt of gezien hebben, en hunne mededeelingen vullen de leemten aan der officieele berigten of geven eene juistere lezing voor hetgeen onwaar mogt zijn in de officieele waarheid. En zoo kan heden ten dage de taak van den geschiedschrijver reeds beginnen weinige jaren na de voleindiging der gebeurtenissen, die zijne pen wenscht te beschrijven en terwijl het geslacht nog leeft dat daarvan getuige was.

Inzonderheid geldt deze opmerking op het gebied der krijgsgeschiedenis. Hier heeft de geschiedschrijver, voor zooveel hij zich bepaalt tot de oorlogshandelingen en niet opklimt tot de oorzaken of de geheime drijfveeren der handelende partijen, slechts te doen met bepaalde

[p. 250]

feiten, die vatbaar zijn voor waarneming, die ook door honderde menschen worden waargenomen en die daarom, na verloop van weinige jaren, beschreven kunnen worden met zooveel naauwkeurigheid als bij dergelijke onderwerpen bereikbaar is. Om een voorbeeld te kiezen uit den jongsten tijd: het beleg van Sebastopol kan reeds nu zoo volledig worden te boek gesteld als slechts iemand kan verlangen. Behalve verscheidene artikels in tijdschriften en enkele werken van bijzondere personen, bezitten wij toch voor dat beleg de dagboeken van de fransche artillerie en genie, op last van het fransche Ministerie van Oorlog uitgegeven, waarbij een keurige atlas met platen behoort; een soortgelijk officieel werk van de Engelsche zijde en ook eene half-officieele beschrijving der verdediging of eigenlijk van den ganschen Krim-oorlog van den generaal Todtleben zelf - alzoo alle gegevens, welke de krijgskundige, die dat vermaarde beleg mogt wenschen te beschrijven, voor dat doel noodig heeft. De meesten dier geschriften zijn vóór het jaar 1860 uitgekomen, zoodat reeds in het eerste vijf-tal jaren na het einde van den oorlog zoo vele en zoo goede bescheiden omtrent het beleg aanwezig waren als voor vroegere krijgshandelingen slechts bij uitzondering, en dan nog na een zeer aanmerkelijk tijdsverloop, het geval is geweest. Ook de gegevens voor de oorzaken en aanleidingen van den ganschen Krim-oorlog ontbreken niet, en gerust mag men beweren dat eene grondige en uitvoerige beschrijving van die gebeurtenis, ook uit een staatkundig oogpunt, thans zeer goed mogelijk is. De punten, waaromtrent nog onzekerheid bestaat en die derhalve nog nadere toelichting behoeven, behooren tot de geheime geschiedenis der Kabinetten en zullen nog wel lang in 't duister blijven verkeeren. Wilde men wachten tot alle bijzonderheden bekend en alle twijfelingen weggenomen waren, men zou langer dan een menschen-leeftijd wachten moeten; en zoo, altijd wachtende, zou de geschiedenis nooit geschreven worden. Alle geschiedkundige werken zouden dan het lot hebben van het Leven van Cesar des tegenwoordigen franschen keizers, een boek dat altijd voltooid is en altijd op nieuw begonnen wordt.

Oorlogshandelingen vooral kunnen derhalve heden ten dage al zeer spoedig met voldoende naauwkeurigheid te boek worden gesteld; maar ook hierin mag men niet te ver gaan. Een oorlog te willen beschrijven, vóór dat zelfs de vrede geteekend is, kan slechts leiden tot voorbarige oordeelvellingen en oppervlakkige geschriften. Toch ziet men dit thans niet zelden gebeuren, en Rüstow, de begaafde Duitsche schrijver, beschrijft zelfs de veldtogten terwijl de gekwetsten nog niet hersteld, ja, de lijken nog warm zijn. Maar ook hij kan zich, met al zijn talent en zijne uitmuntende ‘methode’, niet vrijwaren voor het verwijt dat zijne geschriften, waar zij de gebeurtenissen van den dag tot onderwerp hebben, die degelijkheid en grondigheid missen, welke in geschiedkundige geschriften op den voorgrond behooren te staan en in zijne overige werken ook niet worden gemist. Dat men - minder met het doel om de gebeurtenissen van den oorlog te beschrijven dan wel om uit die gebeurtenissen aanleiding te vinden tot het bespreken van de krijgs-instellingen van het land zijner inwoning - een vlugtig overzigt geeft van

[p. 251]

een strijd, die nog in vollen gang is, schijnt te vergeven niet alleen, maar onder zekere omstandigheden zelfs nuttig en pligtmatig. Zoodanig overzigt maakt dan ook geen aanspraak op den naam van ‘geschiedenis’, en heeft uit een geschiedkundig oogpunt ook geen waarde. Rüstow kondigt echter in volle letters eene ‘Geschiedenis van den Russischen oorlog’ aan, terwijl de Verbondenen nog voor Sebastopol gelegerd zijn, en eene ‘Geschiedenis van den oorlog in Denemarken,’ terwijl de Pruissen nog in Sleeswijk staan. Een geschiedkundig werk, op die wijze geschreven, kan noch waar, noch grondig zijn, en verdient den naam van ‘geschiedenis’ niet. Zulke werken vinden helaas! koopers genoeg - meer koopers soms dan degelijke geschriften, die een minder oogenblikkelijk belang hebben - en zijn, als industrieele onderneming, juist niet te verwerpen, maar de geschiedkundige wetenschap heeft daarmede niets te maken, en zij leven veelal slechts zoolang totdat een nieuwe oorlog de aandacht van het algemeen op eene nieuwe, even vlugtige beschrijving vestigt.

Aan het boekske van den heer van Doren, geschreven, zoo het voorwoord zegt, om hulde te doen aan de dapperheid en standvastigheid der Denen, durven wij nog niet eenmaal zooveel levensduur voorspellen. Wij zouden den geachten grijsaard, die reeds voor meer dan vijftig jaren onder de Fransche vanen streed, later de Belgische onlusten bijwoonde en in Indië diende, liefst niets onaangenaams zeggen, maar wij zijn toch verpligt het algemeen met eerlijkheid voor te lichten en wij mogen niet, om bijkomende redenen, ons oordeel over dit geschrift verbloemen. En dan kunnen wij het niet anders noemen dan een gebrekkig zamenraapsel uit verschillende tijdschriften en dagbladen, vol taal-, spel- en drukfouten, overvloeijende van onnaauwkeurigheden en geschreven in een stijl, die op sommige plaatsen beneden het middelmatige en zelfs naauwelijks verstaanbaar is. Het is ons volkomen onverklaarbaar hoe een uitgever als de heer Sybrandi zulk een geschrift in de wereld heeft kunnen zenden; een uitgever, die zich niet gaarne op ééne lijn gesteld zou wenschen te zien met een gewoon papierverkooper, behoorde zich beter te laten voorlichten alvorens hij zich belastte met de bezorging van dergelijke uitgaven.

Geschriften als het hier aangekondigde vormen de keerzijde van het groote en goede beginsel van onbepaalde publiciteit. In vroeger tijden zou het onmogelijk zijn geweest om nog vóór het einde van den Deenschen oorlog, daarvan een zoodanig overzigt te geven als de heer van Doren ons geleverd heeft. Dit kan thans geschieden, omdat de groote tijdschriften en dagbladen - althans die van het buitenland, want de onzen vergenoegen zich veeltijds met berigten uit de tweede of derde hand - hunne correspondenten hebben in de legerkampen der oorlogvoerende partijen, die zich met eene inderdaad bewonderingswaardige vrijpostigheid overal indringen en zich steeds op de hoogte weten te stellen van alle voorvallen van eenig belang. Maar juist omdat het thans zoo gemakkelijk is de berigten van de verschillende organen der pers aan een te rijgen tot een boekdeel, en dat aan het publiek als een soort van geschiedkundig werk aan te bieden - behoort de kritiek scherp toezigt uit te oefenen en

[p. 252]

aan dergelijke ‘onbekookte’ letterkundige voortbrengselen hare afkeuring niet te onthouden. Deze overweging moge tot verklaring strekken van onze ongunstige aankondiging, die wij echter niet willen sluiten zonder hulde te brengen aan de goede bedoelingen van den geëerden schrijver en aan den edelen zin waarvan zijn geschrift getuigt.

d.R.v.A.