De Tijdspiegel. Jaargang 22

[p. 108]

Mengelwerk.

Indische typen.
Door W.A. van Rees.
IV. Een Inlandsch Luitenant.

Die Saridin als sergeant had gekend, verlangde nooit een ander onder-officier aan het hoofd zijner sectie. Den grootsten tegenstander van inlandsche soldaten behoefde men slechts den naam van Saridin te noemen, om de bewering te weêrspreken, dat inlanders ongeschikt zouden zijn voor den militairen stand.

‘Nu ja, Saridin is een uitzondering,’ heette het dan.

Saridin was echter geen uitzondering, wel een model. Zijn houding, zijn gedrag, zijne manieren hadden onwillekeurig een grooten invloed op de vorming der inlandsche soldaten. Het viel in het oog, dat de manschappen zijner escouade zich veel beter voordeden dan anderen, dat de militaire geest veel eerder bij hen indrong.

Groot van gestalte was sergeant Saridin niet, maar daar hij altijd met opgerigten hoofde ging, armen en beenen regelmatig bewoog, geleek hij grooter dan hij werkelijk was. Zijn zwarte lokken glinsterden door de versche kalapaolie die Saridin er dagelijks op uitstortte; en ook aan zijn knevel besteedde hij meer dan gewone zorg. Uiterst zindelijk op zijne eenvoudige kleeding, veroorloofde hij zich de weelde van schoenen te dragen. Daar schoeisel niet tot de uitrusting van den inlandschen soldaat behoort, had hij hiervoor bijzondere toestemming gevraagd en gekregen. Slechts wanneer men zijn gang oplettend gadesloeg, zou men er iets gedwongens in kunnen opmerken; de oorzaak hiervan lag in het gebruik der schoenen, die eigenlijk aan den wèlgevormden, fijnen voet van den inlander ook niet passen.

Voor het overige zag men in Saridin den soldaat, en vergat men geheel den inlander. Aan de eenvoudigste diensten wist hij een heldere militaire kleur, een

[p. 109]

zeker gewigt te geven. Trad hij met flinken tred op den officier der week toe, hield hij op twee of drie passen gemarkeerd halt, en bragt hij dan de hand aan de klep der politie-muts, om het gewone rapport: ‘as pesèn (alles present) over te brengen: - men geloofde waarlijk zelf, dat hij iets zeer belangrijks had medegedeeld.

Menig jong officier sloeg onwillekeurig den blik neêr voor de doordringende oogen van Saridin; en toch was het naauwelijks tien regen-moussons geleden, dat Saridin nog als kind, naakt in de dessa rondliep en op den rug van zijn geliefden kebo van de sawah reed naar den poel, waar alle kebo's der dessa gingen uitrusten en zich afkoelen door een heerlijk modderbad. Groot was inderdaad het onderscheid tusschen den knaap, die toen bijna als een kebo leefde, en den sergeant Saridin.

Toen Saridin vijftien jaren telde, moest hij dikwijls koelie-diensten verrigten. Het ongeluk wilde dat de dessa, waarin hij leefde, niet ver van den weg lag die van Samarang naar Ambarawah loopt; telkens kwam er een printah van den demang, om goederen van Europeanen te vervoeren, meestal van militairen die naar het binnenland of naar de hoofdplaats trokken. Voor elke paal die Saridin dan met zijn vracht aflegde, ontving hij twee duiten, en voor elke paal die hij, zonder last, huiswaarts ging, ontving hij niets.

Bij de eerste gangen naar Samarang hinderde de ongenoegzaamheid dier betaling hem weinig; want door al het vreemde dat hij dan zag: die aaneengebouwde steenen huizen, het groot aantal Europeanen die even als gewone dessabewoners, zonder gevolg, zonder pajong over de straten gingen, die toko's met duizende voorwerpen waarvan hij het gebruik zelfs niet begreep, - door dat alles dacht hij naauwelijks aan de voldoening zijner eerste behoefte. Wekte het zien eener groote, overdekte en rijk voorziene warong (eetkraam) die gedachte al eens bij hem op, dan haalde hij den buikband slechts iets naauwer aan, of deelde hij het sobere maal van een kennis die nog een paar duiten te verteren had. Eenmaal was het gebeurd dat een toewan (heer) hem aangehouden had om een vracht van de eene straat naar de andere te dragen; tot zijn groote verbazing had die toewan hem daarvoor een handvol duiten gegeven, wel dertig stuks, veel meer dan hij voor den geheelen togt van de dessa naar de stad ontving.

Toen hij echter bij herhaling tot heerendiensten werd geroepen en het nieuwe van de hoofdplaats af was, vond hij dat de betaling van twee duiten per paal veel te weinig was, en begreep hij ten laatste dat elke reis hem armer maakte.

Eens zat Saridin dood vermoeid en hongerig in de schaduw van een warong, die nabij de kaserne aan den weg stond. Zijn pikolan (draagstok) lag naast hem. De éénige goede sarong was een vorige maal reeds voor vijftig duiten aan de waronghoudster verkocht. Met het loon van zijn laatste vracht had hij gehoopt dat kleedingstuk terug te krijgen; maar omdat dat loon niet voldoende was, had hij voor het eerst gespeeld, zijn geld en bovendien nog zijn baadje verloren. Al wat hem overbleef, was een lap van een oude sarong, juist genoeg om zijn heupen te bedekken.

Daar zat hij nu bijna naakt op zijde van den warong.

[p. 110]

Eerst had hij op de bank gelegen, maar toen er eenige soldaten kwamen zitten, moest hij plaats maken.

Het was brandend heet, en de zon steeg hooger en hooger; alleen onder het atappen dak der warong was nog schaduw.

Saridin gevoelde zich ziek en ellendig.

Op twee passen van hem heerschte eene aangename koelte; in het bereik van zijn arm bijna bevond zich heerlijke rijst en saijor (groente), dampte de boebor, sisten de pisang goreng in de pan, lagen trossen mangistan en hoopen doerian op één gestapeld, - en hem kwelde de honger!

Een pisangblad dat een soldaat tot bord had gediend, viel aan zijne voeten. In een vouw van het blad zaten nog eenige rijstkorrels.

Saridin kan de verzoeking niet weêrstaan; hij vat het blad en eet de korrels op.

‘Kej andjin,’ (een hond gelijk) zegt de soldaat die het gezien heeft, met minachting.

‘Lapar’ (ik heb honger) antwoordt Saridin.

‘Lapar dan trada oewang! (honger en geen geld). Kanapa tra djadi tsoldadoe? (waarom wordt ge niet soldaat).’

Dááraan had Saridin nog nimmer gedacht, als hij over iets dacht. Hij heeft geleefd, zoo als ieder Javaan leeft, zonder aan de toekomst te denken. Hij heeft wel eens gedacht dat het toch aangenaam moest zijn onder een vergulden pajong te gaan, of op een vurigen telganger te zitten; nog aangenamer om niet verpligt te zijn vrachten voor de toewans te pikelen en altijd volop rijst te hebben; maar aan een poging om in zijn toestand verandering te brengen, neen, daaraan had hij nog nimmer gedacht.

‘Hadden de soldaten dan geen vrachten te dragen?

Wel neen, nooit!’

‘Nooit?’

‘Nooit! en toch altijd rijst en geld.’

‘Wie gaf die rijst en dat geld aan de soldaten?’

‘Wel, de kompanie (het gouvernement).’

‘En welke dienst moet men voor de kompanie verrigten.’

‘Wacht doen, exerceeren en als het oorlog was, ten strijde gaan.’

‘'t Was een eer om soldaat te zijn.’

Saridin dacht na.

Zijn buikband zat reeds als een tali (touw) om zijn midden en kon niet naauwer toegehaald worden.

De soldaten zogen met wellust de heerlijke doerian-pitten af.

‘Als gij soldaat wilt worden, zegt er een, dan kunt ge op mijne rekening uw genoegen eten. Van 't handgeld kunt ge 't mij teruggeven. Van welke dessa zijt ge, hoe heet ge?’

‘Saridin, van dessa Kloempang.’

‘Wel nu, Saridin, zit aan! Als gij gegeten hebt, breng ik u naar den sergeantmajoor.’

Bijna onwillekeurig stond Saridin op, zette zich op de bank en viel als een uitgehongerde dessa-hond op het eten; en toen hij van alles genuttigd had, liet hij zich naar de kaserne geleiden.

Van hetgeen er toen met hem gebeurde, begreep hij zeer weinig. Hij werd van den eenen toewan (heer) naar den anderen geleid; en niemand stond hem toe op een behoorlijke wijs neêr te hurken. De eerste toewan plaatste hem regt op tegen een paal en scheen tevreden over zijne grootte, de andere onderzocht zijn ligchaam als of hij een paard was dat

[p. 111]

te koop werd aangeboden; ieder schreef wat op een papier, dat aan zijn geleider werd medegegeven.

's Avonds kreeg Saridin nog eens volop te eten en een matje om op te slapen. Twee malen werd zijn eerste slaap gestoord door het slaan op de trom, en bij het krieken van den dag maakte de trom aan de nachtrust voor goed een einde.

In den loop van den morgen geleidde men Saridin naar het huis van den resident, waar men hem nogmaals naar den naam zijner dessa ondervroeg. Voor het overige hielp hij het vertrek van den eersten toewan (den sergeantmajoor) schoonmaken, kreeg daarvoor twee malen rijst, met ding-ding (gedroogd vleesch) en saijor (groente) en was zeer tevreden.

Den volgenden dag kwam er een papier van den resident; toen ging de sergeantmajoor aan de schrijftafel zitten, ontbood een inlandschen sergeant en begon iets voor te lezen van ophangen, dood schieten en wegjagen bangsat kej jang trada hormatnja (als een eerlooze schelm). Telken male nadat er wat gelezen was, hield hij op; dan vertolkte het de inlandsche sergeant en eindigde elken volzin met:

‘Mengarti?’ (hebt ge 't begrepen?)

Waarop Saridin, die er eigenlijk zeer weinig van verstaan had, omdat de soldaten daar buiten met de kolven der geweren zoo veel leven maakte en er gedurig op de trom werd geslagen, beleefdheidshalve:

‘Inggeh,’ (ja!) antwoordde.

Toen dit afgeloopen was, gaf de sergeantmajoor hem een pen in de handen om zijn naam op een paar papieren te zetten; en toen Saridin verklaarde niet te kunnen schrijven, wist de sergeantmajoor hierin te gemoet te komen, door slechts een kakki-ajam (hanepoot) van hem te vergen.

Saridin, die nog minder van de teeken- dan van de schrijfkunst verstond, zag met groote verbazing op zijn hand, die de pen hield, waarmede hij een kakki-ajam moest teekenen; totdat eindelijk de sergeant, met zeker ongeduld over zoo weinig kennis, zijn hand op die van Saridin lag en hem gelastte de pen goed vast te houden. In een oogenblik stonden toen de hanepooten op het papier. Toen was alles goed: de sergeantmajoor hing haastig zijn wapens om en liep naar buiten, waar de trom zich al weder liet hooren.

Nu gelastte hem een andere toewan - de fourier - om te volgen naar de goedang (magazijn), dat vol kleedingstukken lag.

Hier ontving Saridin een voorraad kleederen, zoo als hij nog nimmer bezeten had; hij begreep zelfs niet goed waarvoor het eigenlijk noodig was zóóveel te hebben. Baadjes, pantalons, muts, sarong, das, koperen knoopen, kam, en wat al niet meer moest hij opvatten en naar de kaserne dragen, waar hem een tafel, een matje en hoofdkussen als zijn slaapsalet werd aangewezen. Toen kwam er een kameraad, een inlander, om hem te kleeden; deze begon met hem zijne lange schoone lokken af te knippen. Dat kostte Saridin een diepen zucht!

Een kwartier later was Saridin als soldaat gekleed en had vijftien gulden op zak.

Wij zullen onzen rekruut niet in zijn proeftijd volgen. Binnen zes jaren had hij het tot sergeant gebragt en stond als de beste onderofficier bekend. Twee malen reeds had zijne kompagnie deel uitgemaakt van expeditiën in vijan-

[p. 112]

dig land. Bij de eerste wekte hij den naijver van zijn kapitein op, omdat hij een seconde vóór dezen op de vijandelijke borstwering was geklommen; den volgenden dag maakte hij het echter weêr goed, door den vijand, die de kris reeds op de borst van den kapitein had geplaatst, een seconde vroeger neêr te schieten.

Saridin werd toen beloond met de bronzen medaille voor moed en trouw.

Bij een volgenden veldtogt had men, door gebrek aan officieren, aan een Europeesch onderofficier het kommando van een militairen post opgedragen. Op het onverwachts daagt een talrijke vijandelijke bende op, en omsingelt den post zóó naauw, dat de gemeenschap geheel is afgesneden, en men dus geen berigt kan zenden van den toestand waarin de bezetting verkeert. Met vijf-en-twintig bajonetten die de geheele bezetting uitmaken, zijn reeds een, twee aanvallen afgeslagen en zeven soldaten buiten gevecht gesteld; de kommandant is reeds gesneuveld en Saridin heeft een kogel in zijn been gekregen. Het belet hem echter niet, dadelijk het kommando op zich te nemen en op zijn gewonen korten toon bevelen te geven, alsof er niets buitengewoons gebeurde. Nadat de vijand zich na een derde vruchtelooze bestorming aan geen nederlaag meer waagde, maar zich bepaalde tot een volkomen insluiting van den post; toen het halve ration op een-derde, op een kwart, en eindelijk op niets was teruggebragt, begreep Saridin wel dat zijne soldaten zouden gaan pruttelen. Dit voorkwam hij door te verklaren: ‘dat de eerste die van capituleren sprak, een man des doods zou zijn.’ Hij hield zijn woord. Want toen den volgenden nacht de vijand andermaal een schijnaanval deed, maakte een soldaat amok en werd door Saridin, die het oog op hem had, bijna op hetzelfde oogenblik neêrgeschoten. Na twee dagen zonder een korrel rijst op hulp te hebben gewacht, maakte Saridin den zijnen bekend, dat zij den volgenden dag, een uur vóór het opgaan der zon, konden aftrekken en beproeven zich door den vijand heen te slaan. Indien zij zich goed gesloten hielden en niet te kwistig met hunne patronen waren, kon dit, volgens hem, gelukken. Hij, Saridin, zou met de zwaar gekwetsten en een brandenden tali-api in het kruidmagazijn den vijand afwachten.

Ter eere der soldaten moet gezegd worden dat zij ongaarne hun kommandant achterlieten en vrijwillig aanboden, nog 24 uren in de benting te blijven. Voor dat de dag echter ten einde liep, kwam er een kolonne tot versterking opdagen, die de belegeraars in den rug viel en na een kort gevecht versloeg.

Saridin onving tot belooning voor dit feit de zilveren medaille en bovendien een eere-klewang van den gouverneur-generaal. Zijn gedrag werd bij een legerorde door den generaal geroemd, zijn naam algemeen bekend. Waarlijk, geen geringe onderscheiding voor den dessabewoner, die eenige jaren vroeger de karbouwen hoedde!

Bevredigde die buitengewone belooning echter den ijver en de eerzucht van Saridin; werd hij er inniger door gehecht aan het gouvernement dat zijne diensten zoo op prijs stelde? Alleen Sarina, zijn wederhelft, wist het tegendeel.

Zooals het ieder fatsoenlijk Javaan betaamt een vrouw te hebben, had Saridin reeds als soldaat Sarina tot echtgenoot gekozen, en zijn slaaptafel en

[p. 113]

traktement met haar gedeeld. De geest van orde, die Saridin bezielde, had zich ook spoedig in Sarina ontwikkeld. Nooit viel er een aanmerking op het gedeelte van het kwartier door dit echtpaar bezet. Kwam Saridin van een vermoeijende exercitie of van een 24 uren lange wachtdienst tehuis, hij kon op zijn gemak een bad in de kali (rivier) gaan nemen en daarna een uur rusten; want hij wist zeker, dat hij bij het ontwaken zijn kleederen en wapens schoon zoude vinden. Sarina verdiende in den beginne op zijn minst een soldatentraktement, door de wasch te doen van de europesche onderofficieren en korporaals der kompagnie en door kwee-kwee (gebak) te maken dat door de inlanders van het geheele bataillon zeer gezocht was. Toen zij, bij Saridin's bevordering tot onderofficier, tot njahi serriant (mejufvrouw de sergeantse) was opgeklommen, duldde haar echtgenoot niet, dat zij langer zelve bleef koken en braden; doch daar het debiet van haar warong verzekerd was, belastte zij er een paar andere soldaten-vrouwen mede en hield voor zich slechts het oppertoezigt.

Met den invloed van Saridin op de kompagnie, klom tegelijkertijd die van Sarina op de vrouwen. Alle kleine twisten die dagelijks onder de dames plaats hadden, werden door Sarina beslecht; liep echter de twist hoog, was er een kwestie van jaloesie of ontrouw, dan werd de zaak voor Saridin gebragt. 't Was een zeldzaamheid als men niet in zijn uitspraak berustte, maar zich tot den officier der week wendde.

Bevond de kompagnie zich op expeditie, dan werd Sarina met het in orde houden van het vrouwen- en kinderen-kwartier belast, tot groote ergernis van de njahi serriant-majoor, die daarop aanspraak maakte, doch te vergeefs reclameerde ‘omdat haar gedrag niet onberispelijk was.’ Dagelijks had de uitdeeling van rijst met de grootste orde plaats; alle morgens om half elf, maakte Sarina een inspectie over het lokaal met den ernst van een generaal; en had de plaatselijke adjudant zijne komst vooruit bekend gemaakt, dan was het een lust om het ruime kaserne-lokaal binnen te treden. Sarina, netjes gekleed, ontving dan den officier aan de deur met een sapoe (bezem) in de hand als kenteeken harer waardigheid, beantwoordde zijn groet met ‘as pesèn’ en riep, zoodra hij binnentrad, met forsche stem: ohdeh (in orde). De zaal had dan een feestelijk aanzien; de matjes lagen, netjes opgerold, onder de hoofdkussens; op elke slaapplaats stond een palita lampje te branden (al scheen de zon ook nog zoo helder), en vóór elke tafel stond de vrouw die er te huis behoorde. Van de jeugd merkte men niets; alleen als men een blik onder de slaaptafels sloeg, ontdekte men hier en daar wel een paar bruine, kaalgeschoren kinderhoofdjes.

Waarom was Saridin niet tevreden met zijn benijdenswaardig lot? Wat kon hij nog meer verlangen?

Saridin was niet meer de koelie, die nooit of zelden dacht; Saridin had leeren denken, opmerken en vergelijken. Hij was niet meer het onnoozele natuurkind uit de dessa, maar een denkend wezen in een staat van ontwikkeling. Saridin had tijd en gelegenheid weten te vinden, voornamelijk op wacht, om zich te oefenen in het schrijven en lezen; hij schreef zelf zijne rapporten; hij verstond het hollandsch en sprak het zelfs een weinig. Saridin was op den weg der beschaving.

[p. 114]

Lang had hij nagedacht over de oorzaak van het groote verschil dat tusschen Javanen en Europeanen bestond, zoowel in kleeding, voeding en betaling, als in belooning; eindelijk was hij tot het resultaat gekomen, dat dit verschil alleen bestond in de kleur der huid.

't Viel niet te ontkennen, dat Javanen domme menschen waren, in vergelijking met Europeanen; maar de Javanen bleven niet dom, en oude soldaten kenden en deden hun dienst beter dan menig Europeaan.

De Javaansche soldaat kreeg minder traktement dan de Europesche.

Waarom? was er eenig onderscheid in hun werkkring?

De Javaansche soldaat kreeg minder goed voedsel.

Waarom?

Omdat de Javaan als koelie geen geld bezat om goed voedsel te koopen en dagelijks vleesch te eten? Zouden alle Europeanen vóór dat zij soldaat waren, ook dagelijks vleesch hebben gegeten? De Javaan lustte toch ook gaarne vleesch; zijn gestel zou immers krachtiger worden, beter tegen vermoeijenissen bestand zijn, als hij goed gevoed werd?

Dit alles waren evenwel nog bijzaken. Maar waarom werd de Europesche soldaat anders beloond dan de Javaansche?

Waarom?

Dienden beide niet één koning, één land; droegen beide niet dezelfde cocarde, hetzelfde uniform? Waren de straffen niet gelijk? Welnu, met dezelfde straffen moesten immers ook dezelfde belooningen gepaard gaan. Of troffen den Javaan de vijandelijke kogels minder; drongen de lansspitsen en klewang-houwen niet even goed door zijne bruine huid? Waarom schonk men dan de Willemsorde aan den sergeant Veerman, die zich minder had onderscheiden dan hij? Bedronk hij, Saridin, zich tweemaal 's weeks; sloeg hij zijne vrouw; had hij ooit provooststraf gehad?

En toch, als Veerman de wacht voorbijkwam, moest ieder soldaat opstaan en hem het militair saluut brengen; voor Veerman schouderde de schildwacht het geweer, even als voor een officier; terwijl niemand verpligt was eenige hulde te bewijzen aan Saridin met de zilveren medaille op de borst, met den eereklewang op zijde!

Waarom die mindere waardering van bewezen diensten; waarom dat verschil?

Alleen omdat de kleur zijner huid donkerder was.

Dáárom was de eerzucht van Saridin niet bevredigd; dáárom ontstond er wrevel in zijn hart en schoot er wortel; dáárom gevoelde hij zich miskend door het gouvernement dat hij diende.

(Wordt vervolgd.)