De Tijdspiegel. Jaargang 21

[p. 505]

Brievenbus.

VI.
Van een', die niet meer meê kan.

Mijnheer de redakteur!

Is het, omdat mijne hairen graauwen, en ik, bij het vast naderen van den ouderdom, zoetjes aan stompzinniger word? Is mijn oog door het gestadig turen op grootboek, kasboek en journaal, conto meto's en andere zaken, waarvan gij geen verstand hebt, beneveld? Heeft het onophoudelijk peinzen over vliegende markt, ordinaire conditie, op drie maanden enz. mijn brein zoodanig verward, dat ik van andere alledaagsche zaken niets meer versta? Of is, terwijl ik stilstond, de wereld onder mij heen gegaan, zoodat ik thans op een geheel ander standpunt sta of heet te staan, dan een twintigtal jaren vroeger? Ik weet het niet; maar dit is zeker, dat ik van een aantal dingen in den tegenwoordigen tijd niets meer begrijp, en dat mij dikwerf, zelfs bij het lezen van couranten en andere, overigens nog al ligt verteerbare, lectuur het hoofd duizelt, even als het u zou doen, waarde Redakteur! wanneer gij een half uur in den effectenhoek waart heen en weêr gestooten en niets hoordet dan een verward geschreeuw van drie achtste! een kwart! Ik heb één oude Rus! enz. Daarom wend ik mij tot de Tijdspiegel, die in al het gewoel der wereld, de beelden zoo juist en zoo duidelijk weet terug te kaatsen, en vraag u, Don Antonio Magino! of gij mij in dien chaos wilt teregt helpen en mij den zin wilt leeren kennen ten minste van eenige woorden en phrases, die ik hier en daar heb opgevangen, en van verschijnselen, die zich voor mijn zwak en beneveld oog vertoonen. Voor 's hands bepaal ik mij slechts tot drie, maar wanneer gij mij uit den nood helpt, kom ik alligt met een vijf-en-twintigtal anderen.

I. Vooreerst dan of ad primum (hoe is het beste?) moet ik u consuleren over de Romeinsche of Italiaansche kwestie. ‘Ja,’ hoor ik u zeggen, ‘dat wil ik wel gelooven, mijn goede Olij! daar zijn er wel wijzere dan gij, die daarmeê verlegen zitten, en we zouden daar even lang over kunnen praten als de leden van het Italiaansche parlement, zonder nog veel verder te komen, dus...’ Zacht wat, heer redakteur! Ik heb slechts een zeer ondergeschikt punt te behandelen, in zekeren zin namelijk, want in andere opzigten is het nog al kapitaal. Ziehier wat ik bedoel. Toen de beruchte conventie naauwelijks bekend was, las ik in een religieus, christelijk, zeer pausgezind blad het navolgende: ‘Tot nu toe is Rome beschermd door de Voorzienigheid en de Franschen, thans blijft alleen de Voorzienigheid.’ Hoe nu! dacht ik, is de wereld zoo veranderd, of wel zijn de christelijke begrippen zoo gewijzigd der alleenzaligmakende Kerk, die zich anders beroemt nooit te veranderen of te kunnen veranderen? Vroeger leerde men altijd, dat de Voorzienigheid over alles waakte, en dat niets buiten haar omging, dat zij alle gebeurtenissen bestuurde en de menschen niet anders waren dan werktuigen in hare hand. Maar nu moet ik gelooven, dat er nevens haar nog eene andere magt bestaat, namelijk die der Fransche natie of liever der Fransche bajonetten. Ongelukkig Rome! Vroeger werdt gij beschermd door de Voorzienigheid + de Franschen, thans zult gij het met de Voorzienigheid alleen moeten stellen, en wanneer nu de wereldlijke magt van den paus mogt ondergaan, dan zult gij wel moeten zeggen: de Franschen hebben tot dusver de Voorzienigheid belet om te doen, wat ze anders reeds lang van zins was geweest! Maar neen, dit zal niet gebeuren, een ander ultra-Napoleon-

[p. 506]

tisch blad heeft nog een troostwoordje voor den H. Vader en zijne kardinalen. ‘Verdwijnen al de Fransche wapenen, zegt het, de Fransche eer blijft nog in Rome!’ Bravo! Derhalve luidt de formule nu aldus: Rome wordt bewaakt door de Voorzienigheid + de Fransche eer, waaruit dus volgt, dat de Voorzienigheid niets te maken heeft met de Fransche eer! Ik heb er zelf wel eens aan getwijfeld, vooral op zekeren 2 December en andere noodlottige datums, maar het nooit zoo uitgesproken gezien. Moet ik het nu als Evangelie aanzien? (Vergeef mij deze ouderwetsche uitdrukking; wanneer ik maar goed met algebraïsche formules wist om te gaan zou ik u misschien het heele Evangelie wel kunnen ontfutselen, even als prof. Scholten met a + b het wonder op de bruiloft te Cana letterlijk wegcijfert. Zie zijn Evangelie naar Johannes, 2^e stuk).

II. Ik kom nu tot geheel iets anders. Het einde van het jaar nadert, en de almanakken komen als paddestoelen uit den grond. Dezer dagen viel mijn oog op een, die den naam van Volks-almanak draagt, maar dien ik nu niet nader zal aanduiden. Ik stel altijd een groot belang in het volk, vooral omdat dit eigenlijk iets is waarvan geen mensch een juiste definitie weet te geven. Behoort gij er toe, behoor ik er toe? Mogelijk wel. Toch geloof ik niet, dat de redakteurs dier volks-jaarboekjes bij voorkeur zulke aanzienlijke en rijke mannen op het oog hebben, als wij zijn, anders zouden ze er ter minste niet zulke ellendige poëzij (?) in plaatsen. Stellen we dus, dat ze meest geschreven worden voor den kleiner burgerman, met het doel om hem wijzer, beter, godvruchtiger, in één woord, ik durf het wel zeggen, al klinkt het wat ouderwetsch, Christelijker te maken. Hoe kunt ge nu met dat doel rijmen, wat ik in dien bewusten volks-almanak lees? ‘Het is een nog maar al te algemeene volkswaan - en dat, helaas! niet “van den dag” - dat men noodwendig tot de een of andere kerk-gezinte behooren, een of andere godsdienst, gelijk het heet, belijden moet. Waarom toch? Omdat het tot dusver niet anders geweest is, omdat men daardoor van de meerderheid zou afwijken, eene in 't oog vallende uitzondering maken zou’ enz. Het is een hooggeleerde heer, die zoo spreekt, en ik heb altijd grooten eerbied gehad voor hoog geleerden, maar toch, als die corypheën der wetenschap niet anders te vertellen hebben, en nog wel aan het volk, zou ik hun wel willen toeroepen: Uwe groote geleerdheid brengt u tot razernij! en alle redakteurs van Volks-almanakken wel willen smeeken, om zulke onbekookte kost toch niet te geven aan altijd nog zwakke magen!

III. Mijn derde vraag betreft weder een dagbladartikel (vergeef het den koopman, dat hij niet veel andere lectuur kent dan couranten en almanakken!) In een hoofdartikel van een onzer beste couranten, - ge kunt ligt raden welke ik bedoel - las ik onlangs tot mijne groote verbazing de navolgende phrase: ‘Het wordt tijd, dat de privilegiën der geestelijke heeren ophouden.’ Ik wreef mijne oogen uit, en las nogmaals. Hoe nu, zeî ik, geestelijke heeren zijn zeker pastoors, en kapellaans, en waarschijnlijk ook predikanten, want courantiers nemen dit zoo naauw niet. Maar is dit het geval, dan wilde ik toch wel eens weten, welke die privilegiën zijn, die hier bedoeld worden. Is 't het privilegie om honger te mogen lijden met een dikwerf talrijk gezin, en dan nog te moeten lezen: dat een minister belast met de administratie van, onverschillig welke, eerdienst zich beroemt weder een duizend gulden of wat bezuinigd te hebben, terwijl de budgetten van alle andere ministeriën onmatig stijgen? Is 't het voorregt, om als paria's der maatschappij uitgesloten te worden uit alle gemeenteraden, provinciale en algemeene staten, en daarbij toch alle algemeene, provinciale en stedelijke lasten te moeten dragen? Is 't het genot, om tot mikpunt en wrijfpaal te mogen

[p. 507]

dienen voor alle mogelijke vitters, spotters en couranten-schrijvers? Zijn dit de privilegiën, waarop de steller van het artikel het oog had, dan geef ik hem van harte gaarne de hand. Gelijkheid voor de wet, dit is mijn leus, en al heet iemand dan ook dominé of pastoor, hij is niet beter dan een koopman of pilaar der beurs, zoo als men mij wel eens gelieft te noemen. Zeg mij, mijnheer! heb ik den schrijver goed begrepen?

Ziedaar mijn drie punten, die niet beter en niet slechter zamenhangen dan die van menige rede, geestelijke of andere. Ware ik één van de gepriviligiëerden hierboven genoemd, ik zou ze wel tot één thema weten te brengen (heet het ding zoo niet?), thans echter moet ik die zorg aan u overlaten. Gaarne ben ik tot wederdienst bereid; zijt gij soms met eenige honderd duizenden verlegen, en zoekt gij een goede plaatsing voor uw geld, vervoeg u dan maar gerustelijk bij uw ouden vriend

Jan Olij.

VII.
Een Uitgever van het Woordenboek aan de redaktie van de tijdspiegel.

Waarde Redakteur!

Met levendige belangstelling las ik, bij de correctie der proeven, de door den Heer de Jager ingezonden beoordeeling der eerste Aflevering van het Woordenboek der Nederlandsche Taal, en met niet minder genoegen den hoogen lof, dien Dr. de Jager aan de Redaktie van het Woordenboek toezwaait. De groote ingenomenheid van dien taalgeleerde met de ons opgedragen uitgave kan slechts gunstig werken op hare verspreiding, en daarom verblijd ik mij, dat Gij nu reeds plaats voor die recensie gevonden hebt. Zoo krijg ik ook nu reeds aanleiding om een bezwaar weg te nemen, dat bij Dr. de Jager bestaat: het betreft den langen duur der uitgave, gevolg van te groote uitgebreidheid, waarvoor de geachte Rotterdamsche geleerde vreest. Mogt ik mij in wetenschappelijke discussiën mengen, ik zou vragen, of de vergelijking wel volkomen juist is tusschen de eerste pagina's van het Beknopt taalkundig Woordenboek van Weiland - een uitvoerige woordenlijst - met de eerste aflevering van het beredeneerd Woordenboek: hier immers wordt een groote ruimte vereischt voor de rijke letter A, het artikel aan - welligt het langste van geheel het Woordenboek - en de werkwoorden, die met aan beginnen. Ging de vergelijking van Dr. de Jager door, dan zouden er 204 letters en 204 belangrijke voorzetsels in onze taal moeten bestaan.

Maar waag ik mij niet op dit terrein, zeer hecht ik aan de berekening, door de Redaktie, na rijp beraad en overweging van alle omstandigheden, gemaakt. Bovendien, na de ondervinding, door de eerste Aflevering verkregen, heeft de Redaktie ons op nieuw de verzekering gegeven, dat de geraamde omvang niet zal overschreden worden. Zij durft zich zelfs vleien, dat het werk nog binnen den geraamden tijd zal kunnen worden voltooid.

Arnhem, 25 November 1864.

Hoogachtend,

t.t.

D.A. Thieme.