De Tijdspiegel. Jaargang 21

Moppen en klinkers.

Het feest te Wolfhezen. 14 Julij 1864, door Mevrouw Elise van Calcar. 's Gravenhage, J.M. van 't Haaff, 1864.

Na de beoordeeling van bovengenoemd werkje in het October-nommer van de Gids zou het overtollig kunnen schijnen er nog iets van te zeggen. Niet alle lezers van de Tijdspiegel lezen echter de Gids en om aan de uitnoodiging der Redactie te voldoen breng ik het ook hier ter sprake. Evenmin toch als de Gids, mag de Tijdspiegel zijne abonnés onkundig laten van hetgeen eene bij het groote publiek in Nederland gevierde schrijfster in het midden brengt, als zij meent over het een of ander ‘een enkel woord te mogen medespreken.’ Het zijn volksfeesten, de zendingzaak in Nederland en preken, waarover Mevrouw Elise van Calcar hier uitweidt, naar aanleiding van het feest te Wolfhezen van 14 Julij dezes jaars. Wij vinden in haar boekje dan ook geene beschrijving van het zoogenoemde zendingsfeest, zoo als de titel doet verwachten, maar opmerkingen, aanmerkingen en wenken, welke het bijwonen van dat feest haar in de pen gaf.

Ik ben het in vele opzigten eens met den Recensent uit Wassenaar in de Gids: ik heb, evenmin als hij, veel aanprijzenswaardigs in dit geschrift van Mevrouw Elise van Calcar gevonden; maar beken ook met hem, dat er dingen zijn, die een man van opvoeding niet zegt.... vooral niet tegen eene fatsoenlijke vrouw!

Ehret die Frauen!

Wij zeggen het Schiller gaarne na!

Sie flechten und weben

Himmlische Rosen in's irdische Leben.

Als de geboren dichteres, de begaafde Romancière ons de liefelijke bloemen aanbiedt harer fantasie, willen wij haar ongeveinsd onze hulde brengen! Maar als zij, in plaats van himmlische Rosen zu flechten, met steenen begint te werken,

[p. 494]

om zich zelve een eerzuiltje te bouwen en ons mannen klinkers en moppen naar het hoofd te werpen, dan moeten wij wel de vrijheid nemen haar deze onvrouwelijke bezigheid af te raden, op gevaar af, dat wij uit het oog verliezen, que la science des égards est celle de la politesse. Of is het niet een zuiltje, dat Mevrouw Elise van Calcar ter eere van hare vroege rijpheid tracht op te rigten, als zij ons vertelt, dat ‘de eerste verhalen van groote volksfeesten tot de levendigste herinneringen uit hare kinderdagen behooren’; dat ‘de Godgewijde feesten der kinderen Israëls haar boeiden’; dat ‘de beschrijvingen van de feesten der Grieken, Romeinen en Germanen haar troffen’; en dat ‘er reeds vroeg een voorgevoel in haar ontwaakte van de hooge beteekenis, die er in volksfeesten ligt’?....... Maar wat wordt er van dit eerzuiltje, - aangenomen voor een oogenblik, dat zij, die deze dingen vertelt, zich zelve niet misleidt en met welgevallen op deze hare kinderlijke wijsheid terugziet - wat wordt er van, als de volwassen vrouw wel spreekt van hare overtuiging, dat ‘deze verschijnselen (volksfeesten) een diepen zin en een magtigen invloed moeten hebben’, maar over dien diepen zin en dien magtigen invloed zoo onbestemd en verward redeneert, als Mevrouw Elise van Calcar hier doet? Zoo vele jaren over een onderwerp nadenken, eindelijk de pen opvatten, om niets dan aanmerkingen te maken, die iedereen maken kan en die reeds honderd maal gemaakt zijn, zonder iets aan te geven, waardoor de zaak verbeterd kon worden..... ik vrees, dat het weinig Ehre geven zal.

Na de volksfeesten komt de zendingzaak aan de beurt; - de combinatie van beide onderwerpen ligt in het woord zendingsfeest; maar de twee woorden, waaruit dit eene werd zamengesteld, zullen raar opgekeken hebben, toen zij zich zoo innig vereenigd zagen! - en Bestuurders, Medewerkers en Leden der Zendelinggenootschappen worden, geen kittelsteentjes! maar klinkers en moppen naar het hoofd geworpen. Zij toch hebben het zich aan te trekken, als ‘de middelen die worden aangewend niet tot het heerlijke doel leiden’, want zij beraamden die middelen en wendden ze aan; ‘de onvruchtbaarheid van ons zendingwerk’ komt hun ten laste, want zij waren en zijn het, die onder ons, Nederlanders, dat werk aanvingen of voortzetten; en als het ondoelmatige der aangewende middelen of het onvruchtbare van dit werk niet wordt ingezien, zijn het die Bestuurders enz. die ‘den blinddoek’ voor oogen hebben, welken Mevrouw Elise van Calcar hen wil ‘afrukken’..... Zij kan echter deze moeite sparen en ook hare projectilen te huis houden, want wij verzekeren haar, dat die blinddoek sedert lang is weggevallen en het gebrekkige of verkeerde van het zendingwerk helder wordt ingezien. Niet dit hebben wij noodig, maar aanwijzing van betere middelen, voorlichting hoe de zaak vruchtbaarder te maken is; en wat geeft Mevrouw ons hiertoe? Een wenk! ‘Genootschappen behoeven geen zendelingen te maken, te produceren’, zegt zij, en, met den vinger naar boven wijzende, verbeeld ik mij, voegt zij er plegtig bij: ‘De zendeling moet verwekt en gevormd worden door God zelf;’ althans zij laat deze woorden gespacieerd drukken, opdat ze goed in het oog vallen. Arme Zendelinggenootschappen, die u tot nu toe hebt

[p. 495]

verbeeld, dat God door middel van u zendelingen zoude verwekken en vormen! Gij hebt het mis; gij moet wachten tot dat God u ‘beproefde mannen’ toezendt; dan eerst moogt gij hen helpen en ondersteunen! Waarin? Waartoe? Dit zegt Mevrouw ons niet en zou ook moeijelijk te zeggen zijn; want ‘beproefde mannen’, - dat zijn dus zendelingen, die proefondervindelijk hebben bewezen geschikt te zijn voor de moeijelijke taak van de Evangelisatie der Heidenwereld, - hebben hulp noch ondersteuning van noode; wat zij in die proefjaren, die hen tot beproefde mannen vormden, konden missen, behoeft men hun later zeker niet te geven. Of is soms de meening, dat iemand, die, door God verwekt en gevormd, met vrucht jaren achtereen zendeling was geweest, eindelijk naar Rotterdam of Utrecht zoude uitzien om tractement of émolument?... 't Is een groot woord: ‘God zelf moet den zendeling wekken’; een dito, even hol klinkend: ‘geen nieuweling zende men uit!’ Maar hoe ooit profeten, apostelen, dominés of zendelingen door God gevormd werden, die niet aan het begin hunner loopbaan nieuwelingen waren, verklaar ik niet te begrijpen.....

Indien Mevrouw van Calcar tegen Zendelinggenootschappen is, zij kome er rond voor uit; maar is zij er voor, wil zij alleen het bestaande gebrekkige helpen verbeteren, zij geve betere wenken of - beschouwe medespreken ‘als buiten het bestek harer werkzaamheid’ te liggen. Hetzelfde zouden wij kunnen zeggen van hetgeen zij den sprekers te Wolfhezen, in het bijzonder, en allen predikers, in het algemeen, voor de voeten werpt: aanmerkingen die iedereen kan maken, opmerkingen die honderdmaal zijn gemaakt. ‘De eentoonigheid der versleten vormen’, wie klaagt er niet over? ‘Ieder prediker, die den ouden sleurgang weet te verfrisschen met nieuwe vinding en afwisseling’, wie juicht hem niet toe? Ook hier is, niet la critique maar la remarque aisée! Goede homiletische wenken, bruikbare preek-voorschriften en navolgenswaardige preekproeven te geven is eene gansch andere zaak. Mevrouw Elise van Calcar tracht wel het laatste te doen, en ik wil ook niet zeggen, dat hare boom-predicatie niet regt stichtelijk en leerzaam zou zijn op een jongejuffrouwen-kostschool bij eene les in de physica of botanie, maar overigens zoude ik hare manier van allegoriseren niet aanraden. Het overdrachtig en in bloemrijke beeldspraak prediken behoort wel in de eerste plaats tot de versleten vormen, die te veel en te lang de verbeelding der hoorders hebben bezig gehouden zonder dat de oneigenlijk voorgestelde zaak in hare eigenlijke beteekenis tot hart en geweten doordrong; terwijl Mevrouw van Calcar zelve toont, hoe onjuist men spreekt, als men de gekozen gelijkenis te lang uitspint. Hare curieuse invective tegen ‘de vereerders van het nieuwe kleed’ wordt eene rapsodie van eigenlijke en oneigenlijke uitdrukkingen, wonderlijk dooreengemengd, die niet meer past bij de ontwikkelingsgeschiedenis van het geboomte des wouds, en bij nader inzien, dan ook alleen moet dienen, om den voorstanders der moderne rigting op godsdienstig gebied ook een steen naar het hoofd te werpen. Neen, Mevrouw Elise van Calcar! als gij ons, predikers, wat goeds leeren wilt, leer ons dan niet te allegoriseren, vooral niet te polemiseren tegen andersdenkenden! Als het

[p. 496]

uwe bedoeling was met uwe boom-predicatie ons een wenk te geven, dat wij, even als uw kind des wouds over zich zelven of over zijne natuurgenooten sprak, zoo ook over ons zelven of over den mensch hebben te spreken, dat wil zeggen: dat wij moeten leeren echt anthropologisch te preken, - gij zoudt een goeden wenk hebben gegeven, en wij roepen u toe: geef er in dezen zin meer, mits gij daarbij waarschuwt voor het zich zelven prediken, waartegen Paulus opkomt, en zelve ons ook hierin tot een goed voorbeeld zijt! Spreken in het publiek, schrijven voor het publiek, prediken bij monde en geschrifte...... erkennen wij het, Mevrouw! er loopt helaas bij ons allen nog o zoo veel ijdelheid onder. Voor ons zelven eerzuiltjes bouwen of gaarne zien, dat anderen het voor ons doen, wie van ons zonder deze zonde is werpe den eersten steen...... of liever steenigen wij niemand, want als het op stuk van zaken aankomt, is er op ieder onzer aanmerking te maken....... Ik zoude hier nog wel de aanmerking willen maken, zoo wel op mij zelven, als op den Recensent in het October-nommer van de Gids, dat wij de schrijfster van Het feest te Wolfhezen wel wat hard gevallen zijn; maar wij misten in dat geschriftje die Sanft überredende Bitte, womit die Frauen führen den Scepter der Sitte, löschen die Zwietracht u.s.w. zoo als Schiller zingt in zijne Würde der Frauen, en dit bij volslagen gebrek aan die kritiek, die alleen met goed gevolg de oorzaken der bestaande gebreken aanwijst, de middelen ter verbetering aan de hand geeft en zoo het regt van mede te spreken bewijst. Ik eindig met Mevrouw Elise van Calcar den welmeenenden raad te geven, dat zij het gispen van onze volks- en kerkfeesten, van onze Zendelinggenootschappen en zendelingen, en van alle predikers, het zij ze ‘vereerders zijn van de verstervende schors’ of ‘van het nieuwe kleed’, gerust aan ons, mannen, overlate; en als zij op een volgend feest andere ‘verversching’ verlangt, - ik bedoel materiele - fluistere zij het den aanleggers of bestuurders van dat feest in het oor. Het lezende publiek heeft met zulke dingen niets te maken.

Kampen, October 1864.

J. Hoek.