De Tijdspiegel. Jaargang 21

[p. 309]

Letterkunde.

Een historische mixed pickle.

Bibliotheek der Geschiedenis, bloemlezing uit de werken der voornaamste geschiedschrijvers van vroegeren en lateren tijd, bijeenverzameld door C.L. Görlitz, phil. theor. lit. hum. cand. Twee deelen. Zwolle, van Hoogstraten en Gorter.

In een oranjekleed gehuld verschijnen van tijd tot tijd afleveringen van genoemde bibliotheek, welke bij wijze van aanbeveling of visitekaartjes de namen van Schlosser, Stijl, Macauly, Motley, Herodotus, von Raumer, Thiers, Guizot, Tacitus en Hooft op den omslag dragen, zonder daarom evenwel de verzekering te geven dat de bibliotheek zelve fragmenten uit al deze schrijvers bevat. De verschillende historische stukken worden voorafgegaan door eene voorrede, welke niet van gezwollenheid en hoogdravendheid is vrij te pleiten, en die ons vertelt ‘dat wij leven in een tijd van overgang’. Overal, zegt de schrijver, tracht men het oude te vernietigen, doch ‘het algemeene streven is zelf de magt in handen te krijgen, - soms wordt het zwaard in de schaal des regts geworpen - dan weer door het onverstandige volk staatsregelingen verscheurd - overal ziet men misbruik - de wolken pakken zamen tot stormen en onweders’. - Wij hadden altijd gemeend dat de middeleeuwen het tijdvak van overgang waren, doch het blijkt hier dat de nieuwe, zelfs de allernieuwste geschiedenis zulks geworden is. ‘Te midden van dien woesten strijd wil de mensch den vrede aanschouwen’, gaat hij voort, ‘en in het schijnbaar tegenstrijdige de harmonie zoeken, - het middel daartoe is de beoefening der geschiedenis!’ Nu zijn wij er, doch hoe men den vrede aanschouwen kan door de geschiedenis te beoefenen, is niet regt duidelijk, althans als men het in den letterlijken zin opvat, want de geschiedenis, vooral de oude en middeleeuwsche, bevat niets dan een doorloopend verhaal van de historie van despotisme en geweld, van strijd der volken, van wrijving der verschillende stelsels, van een onrustig streven naar vooruitgang, en dat alles zou men ‘den vrede’ kunnen noemen; wij gelooven dat hier voor het minst genomen eene verkeerde uitdrukking gekozen werd. De strekking der voorrede wordt ons evenwel duidelijk: als middel tegen al die verschrikkingen

[p. 310]

des tijds wordt ons de historie genoemd; om deze te beoefenen moet men leer-, hand- of leesboeken hebben, en onder deze laatste soort wordt nu de hier aangeboden ‘bibliotheek’ gerekend.

‘De bibliotheek zal er naar streven vrij te blijven van alle subjectief oordeel of stelselmatigheid. Zij wil geene dorre kronijkschrijverij, die alleen geschiedkundige gebeurtenissen zonder eenigen zamenhang opsomt, en haar tijd reeds lang overleefd heeft; veelmeer zal het haar streven zijn, in al hare schilderingen te wijzen op den innerlijken zamenhang der historische feiten en aan te toonen dat ook het schijnbaar vrije werkdadige leven der volken onderworpen is aan vaste wetten, die zoowel voor de bezielde als voor de onbezielde natuur, ja voor het groote leven der menschheid gelden.’ Uit deze aangehaalde woorden blijkt ongeveer wat de verzamelaar der historische stukken zich ten doel stelde, en slaan wij nu de beide verschenen deelen zijner bibliotheek na, dan bemerken wij al zeer spoedig dat hij zich geheel, misschien wat al te trouw, aan zijn programma gehouden heeft. In letterlijke vertalingen toch kan er van geene subjectief oordeel van den vertaler sprake zijn, daar er zelfs geene enkele noot of aanteekening aan de verschillende stukken is toegevoegd, en dat er stelselmatigheid in het geheel ontbreekt zal wel ieder toestemmen, die slechts even de inhoudsopgave nakijkt. Het eerste deel opent met de historie van ‘Charlotte Corday’. ‘Een tweegevecht tusschen koningen’ (Karel van Anjou, koning van Napels, en Pedro, koning van Aragon); dan ‘de laatste oogenblikken van Maria Stuart,’ ‘tafereelen uit den burgeroorlog in de Vendée’, ‘Karel de Groote en zijn tijd’, ‘koning Enzio’, ‘Jeanne d'Arc’, ‘Thermopylae’, enz. enz. Zoo gaat het voort; allerlei tijden, toestanden, personen en gebeurtenissen zijn in de grootste wanorde achter elkander vertaald, zonder daarin naar eenig vast beraamd plan te werk te gaan; het is niet te ontkennen dat die verhalen uit eenigen der voornaamste vreemde schrijvers geput, zich aangenaam laten lezen, en de bibliotheek maken tot een prettig leesboek; doch wanneer dit, zooals de vertaler in zijne inleiding zegt, dienen moet ‘ter beoefening der geschiedenis’, dan heeft hij het glad mis; nog eens: het boek is zeker een niet verwerpelijk leesboek, en heeft dit met alle verzamelingen van romantische verhalen of novellen gemeen, doch dat men uit zulk eene olla podrida als hier wordt opgedischt geschiedenis zal of kan leeren is eene fantazij, welke de vertaler zich gevormd heeft: niemand toch, of het moest iemand zijn, die van geschiedenis zijne opzettelijke studie gemaakt heeft, zal na drie, vier of meer stukken achter elkander gelezen te hebben ze redelijk kunnen teruggeven, of ieder op zijne beurt in zijn geest rangschikken, en toch moet ‘dit werk den geest opwekken tot nadenken, opdat hij (de lezer) ‘den organischen (?) zamenhang leere kennen van de gebeurtenissen, van de wetten harer ontwikkeling, van de krachten in het algemeen, die de bewegingen der geschiedenis te gronde liggen.’

Wanneer wij daareven meenden of eenigzins te verstaan gaven dat er eenige orde, stelselmatigheid of eenig bepaald plan in het werk had moeten heerschen, dan bedoelen wij daar geenszins mede dat de vertaler vóór hij zijn bibliotheek begon uit te geven, eerst geregeld alle stukken had moeten bijeenzoeken en rangschikken, opdat hij met de oudste tijden

[p. 311]

beginnen kon, ten einde later met de nieuwste tijden te sluiten: dit toch zou ondoenlijk geweest zijn, wij erkennen het gaarne, omdat de omvang van het geheel - om maar iets te noemen - zich niet vooruit liet bepalen; doch hij had bij elk deel op zich zelf eenige orde kunnen in acht nemen; b.v. wij tellen in de beide eerste deelen ongeveer twintig stukken betrekkelijk de fransche geschiedenis; zouden deze niet gevoegelijk in chronologische orde bij elkander hebben kunnen staan? of om iets anders te noemen, zouden de stukken uit de oude geschiedenis niet bijeengevoegd kunnen worden? Men treft door gebrek aan eenig te voren beraamd plan de meest dwaze combinatiën aan; zoo volgt b.v. Hendrik IV op Alcibiades, zoo komt Nikolaas Zriny onmiddellijk achter Leonidas, zoo volgt op het beleg van Calais de zending van Mozes, zoo staat er iets over de duitsche keizers in Italië tusschen twee stukken over Lodewijk XVI (waarom deze vooral ook niet vereenigd, nu er zoo weinig tusschenruimte bestond?), zoo.... doch waartoe meer, elk zal aanstonds bemerken dat het op die wijze een ware mixed pickle wordt.

Over de gekozen stukken op zich zelve valt weinig te zeggen; zij zijn uit goede schrijvers genomen en laten zich aangenaam lezen; wel konden wij vragen, waarom wij juist de meest bekende namen van historieschrijvers als Thiers, Thierry, Prescott, Hume, Smollet, Anquetil, Capefigue, von Rommel, von Raumer, Ranke, von Müller, en nog zoovele anderen misten, doch wij weten niet wat de verzamelaar in het vervolg nog aan het publiek wil geven, en moeten dus zijne keuze afwachten. Wat de vertaling aangaat, deze is redelijk wel, hier en daar komen vreemde uitdrukkingen voor, vooral in de stukken die uit het fransch zijn overgezet, en menig Gallicisme en Germanisme steekt den neus door de naden van het Hollandsche kleed, waarmede het geheel is aangedaan, doch dit niet aan te treffen zou tot de wonderen der eeuw kunnen gerekend worden.

Waarom kwam er nog niets over onze geschiedenis in het boek voor? is de vraag die menig lezer misschien reeds gedaan heeft; de heer Görlitz zal daarop mogelijk antwoorden dat hij die had moeten overdrukken uit Hollandsche geschiedschrijvers, en dus het kopijrecht vragen; doch wij brengen daar bescheiden tegen in, dat er zoovele vreemde schrijvers zijn geweest, die onze historie hebben behandeld, dat het juist in deze verzameling goed op zijn plaats geweest kon zijn om ook van hen iets over te nemen; onder velen behoeven wij de namen van d'Avaux, d'Estrades, Duplessis-Mornay, Thuanus (de Thou), Schiller, Gachard, Quinet, Henne, Juste, Motley en anderen slechts te noemen. Doch genoeg: ook hierin kan later verbetering komen.

Na al hetgeen wij hierboven gezegd hebben zal het duidelijk zijn geworden hoe wij over 't boek oordeelden; het is als leesboek goed, doch als historisch studieboek onbruikbaar en ondoelmatig; zonder eene opgeblazen en onnoodige voorrede, en bij meer stelselmatigheid zou het ook voor het laatste doel geschikt te maken geweest zijn. Als leesboek wenschen wij het een goed succes toe, waarop het ook door nette uitvoering en handigheid van formaat alle aanspraak maken kan.