De Tijdspiegel. Jaargang 21

Brievenbus.

IV.
Oordeel over eene recensie van Prof. P.J. Veth.

Ik heb in 1863 een werk uitgegeven, dat tot titel heeft ‘Geschiedenis der Oudheid.’ Dit boek is met welwillendheid begroet door het Volksblad, de Bijdragen tot de kennis der Nederlandsche Gymnasiën, Europa, de Recensent, en inzonderheid door de Tijdspiegel. Vooral trof mij de beoordeeling in het laatstgenoemde tijdschrift door haren milden en humanen toon en door den ruimen geest, die den steller dier regelen bezielt, wiens naam mij voor 't overige geheel onbekend is. Bij het lezen van dit stuk vond ik steeds gelegenheid te erkennen, dat de beoordeelaar het oog had gevestigd op de zwaarte mijner taak, en, die tegen de uitkomsten mijner pogingen in de weegschaal leggende, had gemeend veel te kunnen goedkeuren.

Wederom is er eene aankondiging, beschouwing of ‘zoo als men het noemen wil’ van mijn boek in 't licht verschenen. Zij staat in het Maart-Nummer van ‘de Gids.’ Zij kenschetst zich door eenige eigenaardige eigenschappen, wel meer op te merken in Recensiën van dit tijdschrift, weshalve het mij niet ongepast schijnt, er eens de aandacht op te vestigen.

De Schrijver dezer aankondiging is Prof. P.J. Veth, lid der Redactie. Hij begint met een vijftal blz. te wijden aan het uiteenzetten zijner denkbeelden over de methode, die men bij het schrijven eener Algemeene of Oude Geschiedenis heeft te volgen. Die methode moet, naar zijne meening, die van Duncker wezen, of nog liever die van hemzelven, welke hij nader verklaart. Dat ik nu de ethnographische methode ben getrouw gebleven, acht hij vreemd; ja, hoe ik hiertoe heb kunnen komen, is hem een raadsel, te meer, daar ik zelf in mijne Inleiding, blz. 15, zeg, dat zij niet uitsluitend behoort gehuldigd te worden.

Hierop antwoord ik, dat de Hoogleeraar het raadsel had kunnen oplossen, indien hij, in plaats van uit de hoogte te spreken, den eersten pligt van den Recensent had verkiezen te betrachten, d.i. kennis nemen van het geschrift, dat hij zal beoordeelen. In de eerste regels mijner Voorrede staat dat mijne ‘Geschiedenis der Oudheid’ is eene uitbreiding van mijn Leerboek. Hierdoor was ik aan de orde en opvolging der zaken van dat Leerboek gebonden. Mijn geschrift is niet alleen een Leesboek, ook een Leerboek. Dit kon de Recensent uit Voorrede, Inleiding en het geheele werk zien. Daardoor vervalt alle aanleiding om het te vergelijken met Duncker, die naar een geheel ander plan werkt dan ik, en een

[p. 415]

veel grootscher doel op het oog heeft, waaraan ik, mijne beperkte krachten en tijd kennende, niet durfde te denken. Alzoo willekeur is de wet, volgens welke Prof. Veth bij zijne beoordeeling te werk gaat. Ik heb de beginselen blootgelegd, naar welke ik arbeid. Hij toetst mijn boek aan andere, aan de eischen zijner aesthetica. Bovendien, waarom moet ik schrijven naar de meeningen of wenschen van Prof. Veth? Gesteld, dat ik het wil, hoe kan ik ze vernemen, eer hij ze mij mededeelt? Na vijf of zes bladzijden lang mijn boek als trekpaard of stoomsleper gebruikt te hebben om te spreken over de methode, die hij de beste acht, zegt hij wel met eene zekere goedaardigheid: ‘ik maak er Dr. Wijnne geen verwijt van, dat hij mijne denkbeelden niet heeft geanticipeerd.’ Doch wat helpt dit? Het woord is er uit, het kwaad is gepleegd. Voor 't overige is het overbodig te verkondigen, dat men er iemand geen verwijt van kan maken, dat hij een voorschrift niet naleeft, hetwelk niet ter zijner kennis is gebracht.

Maar om weder op de ethnographische wijze te komen, het is valsch vernuft tot mij te zeggen: ‘gij beweert, dat men ze niet uitsluitend moet bezigen, en bezigt ze toch.’ Mijne bewering op blz. 15 luidt aldus: ‘Voor de oude geschiedenis verdient de eerste manier (de ethnographische) de voorkeur, omdat de volkeren dan slechts zelden met elkander in aanraking komen. Over 't geheel is het voorzeker 't raadzaamst, noch de eene, noch de andere wijze van behandeling bij uitsluiting te bezigen.’ Deze plaats bewijst alzoo, dat, naar mijn oordeel voor de overige gedeelten der Geschiedenis de ethnographische methode alleen niet de verkieselijkste is. In allen gevalle komt het mij voor, dat Prof. Veth een overdreven gewigt aan die methode en groepering hecht. De voorstelling eener zaak is geenszins de zaak zelve. ‘Variis modis bene fit.’ Doch nu hij zóó is, bevreemdt het mij, dat een zoo groot voorstander van het stelsel van inweven niet heeft ontdekt, dat ik b.v. op blz. 192 vlg. Syracuse en Carthago, op blz. 258 vlg. den Perzischen oorlog in de historie van Griekenland heb ingeweven. Eveneens, dat hij zich niet ontziet te praten, alsof er in mijn geschrift geene aanwijzing is gegeven van zamenhang en synchronismus der zaken, voor zoover de volken van het Oosten betreft.

Het is vervelend voor een' schrijver in zijn eigen boek, dat gedrukt is en ieder kan lezen, aan te toonen, dat iets geheel anders is, dan een vreemde zegt. Maar de waarheid bovenal! Wie blz. 32, 35, 77, 89 vlg. opslaat zal zien, dat de Hoogleeraar op dit punt aan de waarheid te kort doet.

Gesteld intusschen, dat ik uitsluitend naar de ethnographische wijze had gewerkt, wie mag dit veroordeelen? Is zij verouderd, omdat de professor dat gelieft te stellen? Zelf zegt hij op blz. 610 van ditzelfde Nummer van ‘de Gids.’: ‘Slechts voor één ding moet de beoefenaar der wetenschap zich hoeden: voor de meening dat hij ooit de absolute waarheid zou bezitten of ontdekt hebben,’ om dan verder te waarschuwen voor het zweren bij het αὐτὸς ἔφα. Houd ik deze les van prof. Veth tegenover zijne handelwijze, dan kom ik tot de gevolgtrekking: beoefenaar der wetenschap, zeg nimmer ‘αὐτὸς ἔφα,’ behalve wanneer prof. Veth heeft gesproken.

Immers, alle Nederlandsche mannen, vrouwen, knapen en meisjes, die maar fransch verstaan, moeten de werken van prof. Dozy over de geschiedenis en letterkunde van het middeleeuwsche Spanje lezen, want prof. Veth acht dit wenschelijk. ‘Non eadem miramur’ en of de stof geschikt is, dit zijn vragen, die hier niets afdoen. Maar ik mag den supranaturalist Rutgers niet raadplegen en Daniël geen twee- of driemaal aanhalen, want prof. Veth verbiedt het. Ik mag niet Winer's ‘Real-Wörterbuch’ opslaan, maar behoor de wijsheid te zoeken in het Bijbelsch Woordenboek, waarvan prof. Veth mede-uitgever is. Er is eene zonderlinge liberaliteit

[p. 416]

onder hen in zwang, die de liberaliteit hunner meeningen en gezindheden altijd zoo sterk laten uitkomen. Mij schieten daarbij te binnen fraaije woorden van Albert de Broglie, die prof. Veth welligt nog wel eens zal willen lezen: ‘Il y a des libertés de bien des sortes, il y a aussi celle de la pensée. Toutes ces libertés-là ont souvent mal vécu ensemble, et l'on peut même dire qu' elles ont réciproquement travaillé à s'empêcher de vivre. Comment s'y prendre pour les accorder? La chose n'est pas si difficile qu'elle en a l'air. Ce n'est point en équivoquant sur le mot de liberté qu'on peut arriver à s'entendre, mais en considerant qu'il y a une liberté supérieure, une liberté per excellence, une liberté sans épithète, comme on l'a dit spirituellement, dont la vertu est de faire vivre en paix toutes les libertés particulières.’

Eene andere eigenaardigheid, die het bekrompen karakter der bedoelde beoordeeling doet uitkomen, is, dat de heer Veth aan de genoemde vijf à zes bladzijden er eene halve toevoegt, waarin allerlei grieven, als zoovele magtspreuken, niet-gestaafd ter neder zijn gesteld. Het blijkt niet, of deze betrekking hebben op het geheele werk, dan wel op de geschiedenis der Israëlieten. Daaronder is eene: slordige correctie. De gegrondheid van dit bezwaar ontken ik ten sterkste, wanneer men op het geheel let en vergelijkenderwijze spreekt. Wel weet ik, dat men enkele bewijzen van vergissing of voorbijzien kan aanhalen; doch in welk uitvoerig werk is dat niet het geval? Zoo is het ook mogelijk, dat er uit de historie der Israëlieten plaatsen zijn aan te voeren, waarover ik deze of gene bron beter had kunnen nagaan of eenige speciële onderzoeking nalezen, voorwaar geen wonder op een veld, in den laatsten tijd in zoo velerlei zin bearbeid. Van de stukken van prof. Kuenen in ‘de Bijbelvriend’ had de heer Veth althans moeten zwijgen, daar het meerendeel daarvan geschreven is lang nadat ik de daarop betrekkelijke paragraphen had gesteld (zie mijne voorrede). Maar welke houding heeft het, wanneer eene specialiteit op het gebied der Israëlitische geschiedenis een werk van 423 blz. aan de geheele oudheid gewijd en op bronnenstudie rustende, beoordeelt, en er dan den schrijver een verwijt van maakt, dat hij hier of daar zwak wordt bevonden in die historie der Israëlieten, die maar 45 blz. beslaat, zonder dat hij zich de moeite geeft, zelfs een schijn van betoog aan te voeren? Voor eene dergelijke specialiteit moet ik den heer Veth houden èn om zijn Bijbelsch Woordenboek, dat hij beter keurt dan Winer, èn omdat hij niet weet ‘of hij ooit den tijd zal vinden om eene proeve van die geschiedenis overeenkomstig zijne denkbeelden zamen te stellen.’ Voorzeker had een zoodanig man grooter dienst bewezen, zoowel aan het publiek, voor zoover het zich wil laten voorlichten door zijne beschouwing, als aan den schrijver van een boek, dat, volgens hem, ‘anders zeer bruikbaar en verdienstelijk’ is, zoo hij in zijne zes bladzijden de plaatsen had opgegeven, waarop hij aanmerkingen heeft. Dat Duncker, gelijk andere nieuwere schrijvers, mij vaak tot gids heeft verstrekt, had hij niet de moeite behoeven te nemen van te vermelden. Op menige bladzijde van mijn geschrift zeg ik dit zelf. Vermeldt hij het echter, dan behoorde hij ook niet te verzwijgen, dat Duncker's 4^de deel, tot dusver het laatste, niet verder loopt, dan tot de eerste jaren van den Persischen oorlog. Ten slotte, ik betwijfel, of hij regt vruchtbaar is voor de wetenschap, die, met den grijzen Barsillaï moetende weten, dat de dagen van de jaren des levens weinige zijn, in plaats van iets te leveren dat het ideaal, hetwelk hem voorzweeft, eenigzins nabijkomt, steeds roept van idealen, welke hij zelf meent nimmer in staat te zullen zijn van te verwezenlijken.

Groningen, Maart 1864.

J.A. Wijnne.

[p. t.o. 416]

WIE MIJ, OUDE VRIENDEN OPTAFELDANSENDE, VERSCHEEN.
‘Wel Bull'tje ben jij daar? waar kom jij van daan?’
‘“Honden - planeet,”’
En wat doe je daar?’
‘“Eten.”’
En je levensdoel is 'r?’
‘“Zoo lang mogelijk te eten.”’
‘Je ideaal?’
‘“Een biefstuk.”’
‘En je geloof?’
‘“Stofwisseling.”’
Maar Bull - blijf hier - word mensch van de 19^e. eeuw - dignus es intrare in nostro docto corpore!’