De Tijdspiegel. Jaargang 21

[p. 262]

Lessen uit Frankrijk aan onze bewaarschoolhouderessen.

Raadgevingen aan jeugdige onderwijzeressen, inzonderheid der bewaarscholen. Naar het Fransch van Mevrouw Marie Pape Carpantier, Directrice van de kweekschool voor onderwijzeressen te Parijs. Met eene voorrede van Mevrouw Elise van Calcar. Te Haarlem, bij de erven F. Bohn, 1862.

Lessen uit Frankrijk, uit Parijs, het Babel onzer eeuw? - vraagt welligt deze of gene, die het opschrift boven deze regelen leest; lessen over een onderwerp, waarover men wel eens meent, dat bij ons omtrent niets meer te leeren valt? Wie zoo denkt bezoeke onze bewaarscholen en leze het boekje van Mevrouw Pape Carpantier, en hij zal bespeuren hoeveel er nog aan die scholen hapert, hoeveel er nog voor onze onderwijzeressen te leeren overblijft.

De bewaarscholen staan bij ons niet onder eene wettelijke regeling; zij zijn of de vruchten van de philanthropie of zijn door de onderwijzeressen zelven opgerigt en kunnen verdeeld worden in bewaarplaatsen, waar de kinderen van ouders, die een groot gedeelte van den dag de zorg voor hun kroost niet kunnen op zich nemen, worden bewaard, en in scholen, waar men tevens, hoe dan ook, hetzij goed, hetzij slecht, aan hunne ligchamelijke, zedelijke en verstandelijke ontwikkeling arbeidt. Er zijn er voor alle standen der maatschappij; de armste daglooner kan er zijne kinderen kosteloos heenzenden of voor den geringen prijs van één cent daags, terwijl de meergegoeden eene ruime keuze hebben tusschen bewaarscholen, waar twintig, dertig, ja zestig en tachtig gulden 's jaars voor ieder kind betaald wordt. Die plaatsen, waar het meerendeel van onze kinderen, op een leeftijd, waarop het gemoed zoo ontvankelijk is voor indrukken, een paar jaren of langer vertoeft, verdienen wel de aandacht van den menschenvriend en bovenal van de Regering van land of stad. Wel mag het bevreemding wekken dat de hooge Regering, die zich steeds zooveel aan alles, wat het onderwijs betreft, liet gelegen liggen, tot dusver de bewaarscholen geheel veronachtzaamd heeft. Er is echter reden om te gelooven dat dit verzuim weldra zal worden hersteld en dat eene wettelijke regeling der bewaarscholen zal worden in het leven geroepen, waardoor wij hopen, dat veel wat verkeerd is, zal verbeterd, veel wat ontbreekt, zal worden aangevuld.

Het boekje, dat wij bij de lezers van den Tijdspiegel wenschen in te leiden, is voornamelijk geschreven met het oog op de armenbewaarscholen, maar zal ook met vrucht gelezen worden door de onderwijzeressen van die scholen, waar de kinderen van rijkelijker met aardsche goederen bedeelden worden opgenomen. Mevrouw van Calcar schreef er eene allerliefste en der behartiging waardige voorrede voor, die vooral door de lezeressen van het boekje niet mag worden overgeslagen. De beginselen, waarop het Fröbelsche stelsel rust, worden daarin kortelijk aangegeven op eene wijze, die zelfs hen moet ontwapenen, die in de Tijdspiegel zich als bestrijders van dat stelsel hebben doen kennen. Voor hen schrijven wij de volgende periode af: ‘Vooral de kin-

[p. 263]

deren der armen moest men niet jaren lang hunne hand laten verwaarloozen, - dat schoone en volmaakte werktuig. Onhandigheid, welk eene algemeene en noodlottige kwaal van onze dienstbaren en werklieden! - Geen oog te hebben om te zien of iets scheef of regt is! - geen hand om een teeder voorwerp ongeschonden op te vatten! - Welk eene ellende! - Maar wat is er tot hiertoe gedaan om de hand te vormen? - O mijne lieve onderwijzeressen, laat de tong wat meer rusten, en de hand uit hare ledigheid opgeroepen worden! - Laat wat minder van buiten leeren en wat meer werken - gij zult een nieuwen dag voor ons schoolwezen zien aanbreken en krachtig medewerken tot het geluk der nijvere standen - die met de hand hun onderhoud moeten vinden.’

Het ligt niet in onze bedoeling het boekje van Mevrouw Pape aan eene gestrenge kritiek te onderwerpen, wij stemmen niet in alle opzigten met haar overeen, maar vonden er zoovele nuttige wenken en raadgevingen in, uitvloeisels van ondervinding en nadenken, dat wij niet aarzelen de lezing en bestudering er van aan te bevelen aan allen, wier taak het is jeugdige kinderen te verzorgen en op te kweeken. Eenige punten, die onze aandacht bijzonder trokken, willen wij aanstippen en met hetgeen wij op onze bewaarscholen vonden, vergelijken.

Over het getal kinderen, dat tegelijker tijd met vrucht de bewaarschool bezoeken kan, laat zich de schrijfster aldus uit ‘Ten slotte neem ik de gelegenheid te baat, om een verlangen te uiten, dit namelijk, dat het aantal kinderen in elke bewaarschool verminderd worde, om beter bestuurd te kunnen worden.’ Mevrouw van Calcar voegt er in eene noot het volgende bij: ‘Het is onmogelijk op die zeer jonge wezentjes met vrucht bij massaas in te werken. De te talrijke schaar zal de gemoedelijkste, de bekwaamste onderwijzeres doemen tot eene noodlottige werktuigelijkheid, die verdoovend op de kinderen werken moet. Meer dan tweehonderd kinderen beneden de zes jaren in ééne school te vereenigen is onopvoedkundig en bederft de geheele onderneming. In plaats van eene kweekschool wordt het eene bewaarplaats, waar aan het kind met geen mogelijkheid bevrediging van de eischen zijner natuur kan gegeven worden. Wij redden hem van enkele gevaren en storten hem in andere, die niet min noodlottig zijn; omdat wij onze weldaad tot te velen willen uitstrekken, geven wij aan geen enkele eene volkomen weldaad - ja doen welligt aan allen kwaad.’

Het nadeel dat aan klassikaal onderwijs altijd verbonden is, dat de minder vlugge kinderen de anderen niet kunnen bijhouden en de onderwijzer of de onderwijzeres ter wille van de middelmatigen niet zoo snel vooruit kan komen als voor de vlugsten mogelijk en wenschelijk ware, doet zich vooral op de bewaarschool gevoelen. De kinderen komen daar geheel onontwikkeld, spreken meestal nog zeer gebrekkig, weten de regterhand niet van de linkerhand te onderscheiden en kennen van de meeste voorwerpen nog niet de namen. Met een onuitputtelijk geduld behoort nu de onderwijzeres telkens ieder kind, dat het geleerde niet begrepen heeft, afzonderlijk uit te leggen, wat het nog niet goed gevat heeft; zonder dat blijven zij onontwikkeld en worden napraters en het onderwijs ontaardt in dressuur. Op talrijk bezochte scholen nu is het onmogelijk zich, zooals het behoort, met ieder kind, dat er behoefte aan heeft, telkens

[p. 264]

afzonderlijk te bemoeijen, tenzij het personeel der onderwijzeressen zoo groot zij dat minstens ieder twintigtal kinderen onder de leiding van eene onderwijzeres sta.

Wij bezochten in de hoofdstad bewaarscholen waar 500 leerlingen met 12 onderwijzeressen en 800 leerlingen met 15 onderwijzeressen bijeen waren. Zelfs op die scholen, waar de pogingen der onderwijzeressen allen lof verdienden, beantwoordde de uitkomst niet aan het doel.

Een ander punt, waarop Mevrouw Pape de aandacht vestigt, is de taal, die tot de kinderen gesproken wordt. ‘Gij kunt, zegt zij, niet te veel acht geven op uwe manier van spreken. Naar mijne meening moet men de taal, als een der voornaamste middelen tot aankweeking van het verstand beschouwen, haar invloed is des te grooter, omdat die aanhoudend is.’

Het geldt hier niet alleen de uitspraak der woorden, maar ook de wijze waarop de denkbeelden in woorden worden uitgedrukt. Niet iedereen verstaat de kunst om tot jonge, onontwikkelde kinderen eenvoudig, juist en verstaanbaar te spreken, en men zal mij toestemmen dat deze gave een voornaam vereischte is in eene bewaarschool-onderwijzeres. Dat er onderwijzeressen zijn, die deze kunst verstaan, is ons enkele malen gebleken, maar de meesten joegen ons eene rilling over het lijf door haar plat accent, door hare hoogdravende, voor kinderen onverstaanbare woorden of, wat inderdaad onvergeeflijk is, door den onzin waarop zij hare leerlingen onthaalden. De oorzaak hiervan ligt in den stand, waaruit de helpsters gemeenlijk worden gerecruteerd en in de weinige zorg die men draagt om zich te vergewissen of deze aanleg hebben voor de moeijelijke taak, waaraan zij zich wenschen te wijden.

Vooral waar men den kinderen begrippen van godsdienst en zedelijkheid wil geven behoort de taal eenvoudig en voor het kind volkomen verstaanbaar te zijn. ‘Het Onze Vader, zegt de schrijfster, met jonge kinderen te bidden is hoogst ongepast, daar dit gebed, hoe kort ook, te diep van zin is voor het kinderlijk verstand. Het kind moet zich vooral niet gewennen om woorden tot God te spreken, waarvan hij den zin niet verstaat.’ In dit opzigt is het ten onzent allertreurigst gesteld. Wij moeten eerbied hebben voor ieders godsdienstige overtuiging, maar indien deze er toe leidt om tot kinderen van drie tot zes jaar te spreken over de noodzakelijkheid van vernieuwing van hunne hartjes (NB. de kleinen wisten nog niet eens waar hun wezenlijk hartje te vinden was); indien zij er toe leidt om de kinderen, zooals wij bijwoonden, te vertellen van de ontmoeting van den Zaligmaker met de Heidensche vrouw, die zich vergeleek bij de honden aan wie de kruimels van de tafel hunner heeren worden toegeworpen, dan meen ik dat daarmede een zedelijke en verstandelijke moord wordt gepleegd aan die onschuldige wezentjes, die er door gevormd worden tot huichelaars en schijnchristenen, terwijl hun gezond verstand, misschien voor altijd, verloren gaat. Die verderfelijke rigting verdient overal en openlijk gekastijd te worden door allen, wien het geluk van die onschuldige kinderen ter harte gaat, al zijn het ook dames-regentessen die zich aldus aan het opkomend geslacht bezondigen. Van verontwaardiging stijgt ons het bloed naar het hoofd als wij onze schoone psalmen en gezangen hooren profaneren door ze

[p. 265]

van buiten te laten leeren door de kinderen op de bewaarschool, die er geen regel van begrijpen.

Op bladz. 118 wijst de schrijfster teregt op de noodzakelijkheid dat voor de kinderen der armen de bewaarschool geopend zij gedurende al den tijd dat de ouders door hunne werkzaamheden buiten staat zijn voor hun kroost te zorgen. Zelden is dit het geval. Gemeenlijk zijn de bewaarscholen slechts van 9 - 4 uur toegankelijk. Dit heeft te Amsterdam tengevolge dat er rondom de groote bewaarscholen als paddestoelen kleine inrigtingen uit den grond (wat zeg ik? neen, meestal onder den grond) opschieten, waar de kinderen voor 1 cent per dag bewaard worden gedurende den tijd dat de groote school gesloten is. De ouders zijn wel gedrongen van die parasieten gebruik te maken, waar voor hunne kinderen veel verloren gaat van de goede indrukken, die zij gedurende het overige gedeelte van den dag ontvangen en waar zij niet altijd even goed bewaakt en verpleegd worden.

Nog menig punt betreffende de bewaarscholen zouden wij naar aanleiding van het boekje van Mevrouw Pape kunnen bespreken; het onderwerp is belangrijk genoeg en nog weinig bekend. Maar wij schrijven slechts eene aankondiging en laten dus onze lezers en lezeressen met de schrijfster alleen. Zij is eene uitmuntende gids voor hare medeonderwijzeressen en nimmer vervelend door langdradigheid of pedanterie. Wij wenschen dat de invloed van hare lessen weldra op onze bewaarscholen moge te bespeuren zijn.