De Tijdspiegel. Jaargang 21

Vertalingen en herdrukken.

De Aartshertog Johann en de Hertog van Reichstadt. Naar het Hoogduitsch van L. Mühlbach. Twee deelen. Te Arnhem bij D.A. Thieme.

Ik wenschte wel eerst te weten, waarde lezer, of gij de vrouwen een plaats gunt in den schakel der maatschappelijke inrigtingen, of dat gij van oordeel zijt, dat eene vrouw alleen voor huishoudelijke bezigheden geschikt is en zich niet met wetenschap, met kunst, noch met staatkunde moet op-

[p. 194]

houden, daar zij hiervoor ten eenenmale ongeschikt is.

Dan zou het mij gemakkelijker vallen, u zoo mogelijk tot mijn gevoelen over te halen of mij door u te laten overtuigen, na u eerst mijne opvatting te hebben medegedeeld en de uwe te hebben vernomen. Welligt waren wij het ook geheel eens. Nu echter kan ik niet anders doen dan mijne inzigten kenbaar maken.

Ik kan niet zoo absoluut antwoorden, op de vraag: moet de vrouw zich met het huishouden bezig houden, met uitsluiting van alles waar gewoonlijk mannen zich aan wijden?

De vrouw is even als de mensch, als men enz. te onbestemd, om te kunnen bepalen wat zij doen en laten moet. Ik behoef mij hier de moeite niet te geven om te omschrijven wat hare roeping in het algemeen is, want dat is overbekend, potjes en pannetjes, kinderen, en huisselijkheid, ziedaar de thema's waarvan men de varianten kan vinden in... Ja b.v. in ‘Veuvage et célibat.’ ‘Réalité de la vie domestique’ enz., zeer degelijke kost, waar ik u eene goede digestie van wensch.

Maar absoluut waar is niets, als geef ik dus toe dat eene vrouw meer geroepen is om voor haar huishouden te zorgen en hare kinderen groot te brengen, dan om Lid van de Tweede Kamer of Luitenant der marechaussées te zijn, wordt het geval moeijelijker als zij noch huishouden, noch kinderen heeft.

Wie zal eene Kosa Bonheur niet roemen, of Mevrouw B. Toussaint; wie zal de groote vrouwelijke geniën klein achten omdat zij het terrein betraden dat anders alleen aan mannen behoort?

Het is natuurlijker dat een man schrijft, omdat zijne gansche opleiding hem meer in het gewoel van het maatschappelijk leven inwijdt, en hij er zich geheel mede kan bezig houden. In den regel wordt de vrouw echter in hare eerste opleiding voor huishouding bestemd. Maar wanneer er uitzonderingen op dezen regel voorkomen, dan heeft men de verkregene talenten, zoowel als de meerdere krachtsinspanning, te bewonderen, die vereischt wordt om een vooroordeel te trotseren en om zonder eerste opleiding, hun naar de kroon te steken die dat voorregt genoten.

Ik kan nu gerust overgaan met mijne bewondering van L. Mühlbach te kennen te geven terwijl ik ook minder bevreesd behoef te zijn om een paar aanmerkingen te maken.

Ik las onder anderen van haar (gij weet toch dat het eene vrouw is?) ‘Frederik de groote,’ en ik beken dat toen mijne bewondering al heel dunnetjes was. En al had ik toen al niet geweten dat zij eene vrouw was, de ‘verliefde’ passages hadden het mij verklapt. Als historicus of liever historica, deed zij mij het effect van eene bibliotheek, goed gesorteerd, alles op orde, en zeer volledig, men had er maar uit te putten, en zelf moest men er gevolgtrekkingen uit maken. Ik moest telkens herhalen: ‘wat heeft die vrouw veel gelezen,’ doch was het zelden met hare voorstelling van het gelezene eens, ten minste wat de politieke combinatiën betrof; soms was hare schildering van Frederik als mensch en zijnen omgang met zijne hovelingen, meesterlijk. Waar zij hem echter steeds als goed, als edel, als volmaakt wil doen voorkomen, protesteerde ik. Dit was evenwel ook veel te wijten aan de toevallige omstandigheid dat ik pas te voren het leven van den grooten rotting-vorst, door Macauly had gelezen, die een minder gunstig oordeel over den gelukkigen bezitter van Silesie uitspreekt, zoo zelfs dat Bernh. Tauchnitz dit niet in zijne Engelsche editie heeft durven opnemen.

De verliefde passages, van den Jonker en de Freule in de grot, waren zelfs voor eene Duitsche, wel wat al te onnatuurlijk lief.

Ik zag dus eenigzins onverschillig, ‘Aartshertog Johann, en de Hertog van Reichstadt’ verschijnen, doch waarom zou ik het niet eens lezen, en daarenboven, ligt dat ik er wat uit leerde, want....

[p. 195]

- mag ik het u geheel in het geheim vertellen? - ik wist al heel weinig, bijna niets van den koning van Rome, alleen dat hij geleefd had, en in Oostenrijk gestorven was. Ik bragt hem bij de geschiedenis bijna alleen in rekening om Louis Napoleon n^o. 3 te kunnen noemen. Dit wekte mijne weetgierigheid dus op, vooral naar de politiek van dien tijd. Met het woord politiek, heb ik hier niet zoo zeer de deftige beteekenis op het oog die u aan geborduurde rokken en enorme sommen op het budget doen denken, als wel de verhouding der verschillende landen, en de oorzaken van veldfeiten, die ons allen als zoodanig bekend zijn.

Het was dus onwillekeurig en geheel tegen mijn plan, dat het begin mij reeds boeide en ik met hoe langer zoo meer aandacht ging zitten lezen. Ik vond hier, in sterke mate al wat ik bij ‘Frederik de Groote’ bewonderd had, namelijk de historische kennis, doch hier waren de oorzaken ook met meer voordeel uiteengezet van al de gebeurtenissen die zich in het behandelde tijdperk opvolgen.

Ik kon niet nalaten de gedwongene voorstellingen der schrijfster in ‘Frederik’ toe te schrijven aan hare betrekking tot Pruissen, en het gaf mij geen grooter dunk van de Pruissische vrijheid. In dit werk kon zij onbewimpeld zeggen wat haar op het hart lag en wat haar rijk begaafde geest haar ingaf.

En ik bid u, ziet eens hoe juist zij de verhouding van Oostenrijk tegenover Duitschland, tegenover gansch Europa beschrijft, met hoe veel kennis van zaken zij de leer ‘der Genade’ in Metternich en Gentz schetst.

Het is een boek door eene vrouw voor vrouwen geschreven, even goed als voor mannen, want menigeen die nu niets begrijpt van het gewoel en geharrewar dat overal plaats grijpt, niet alleen in Europa, maar bijna de gansche wereld door, zal een helderder inzigt krijgen in den voortdurenden strijd der magthebbenden om die magt te behouden en te vermeerderen, tegen de onderdrukten die steeds het hun opgelegde juk willen afschudden.

En die fout die mij in het andere werk hinderde, de verliefde passages?... Ja, die vind ik hier ook, doch ik durf niet zeggen dat de voorstelling onnatuurlijk is. Il ne faut pas disputer des gouts, elk is verliefd op zijn manier: dit is de mijne niet, maar vrijheid blijheid, het is historisch.

Maar een ander verwijt heb ik tegen haar, dat zij Aartshertog Johann, of liever het liberalisme in zijne schoone beteekenis, niet fikscher, niet intellectueel gespierder, voorstelt. Dat is jammer, dat is dood jammer, juist omdat zij hare genade-mannen zoo levendig kleurt.

Sta mij toe u even met tien stappen het boek door te laten vliegen, ik hoop u er door aan te sporen om het te lezen, want het is de moeite dubbel waard, en juist nu, daar wij de rustige aanschouwers zijn, uit ons vreedzame land, van eene crisis in den heftigen strijd der twee grondbeginselen die u aldaar door Mühlbach zoo levendig worden voorgesteld. Het mag eene gelukkige keus genoemd worden, juist nu dat gedeelte, het leven van den koning van Rome, uit den ‘Aartshertog Johann’ gegrepen te hebben.

Kotsebue is door Karel Sand vermoord. Ons Nederlanders is Kotsebue niet veel anders bekend, dan door dat wij een leelijk gezigt, gekleed in een rok met relkraag, als zijn portret voor in zijne werken hebben zien staan, en dat wij op school om den naam gelagchen hebben.

Hier is hij het uitgangspunt van waar de beide partijen in hun streven, aan den lezer door Mühlbach worden voorgesteld.

Hij, de huurling van Rusland, viel als slagtoffer van zijne verhuurde pen, getroffen door het jonge Duitschland, dat begreep tot iets anders geroepen te zijn, dan om steeds als een lastdier gewillig te gehoorzamen aan al de bevelen van hen, die beweerden door God zelf geroepen te zijn om over elk te heerschen.

[p. 196]

Metternich, de verpersoonlijking van dit laatste stelsel, wordt in al zijne grootheid afgemaald. Dit is het beste karakter, het best historische karakter uit het gansche boek, want het is onbevooroordeeld geteekend, zelfs zij die het stelsel der genade verwerpen moeten achting gevoelen voor de innige overtuiging, die in hem door zooveel talent gesteund wordt.

Hij gebruikt dezen moord als middel om de invretende revolutie nog meer te beteugelen, door de regten van vertegenwoordiging en van vrije drukpers, die door de vorsten in hun angst voor de Fransche revolutie en hare gevolgen aan de volken geschonken waren, dezen weder te ontnemen en de daartoe betrekkelijke paragrafen uit de Bondsacte te ligten.

De wijze hoe dat geschiedt geeft een helderder blik in den Duitschen Bond en is onderhoudend geschreven als een roman.

Ook keizer Frans is meesterlijk geschilderd, en de geheime policie alsmede de censuur, en het openen van alle brieven, zijn zeer geschikt om menigeen de oogen te openen, over den regeringsvorm der ‘Genade.’

De jonge koning van Rome is lief beschreven, doch zijne verhouding tot Napoleon op St. Helena wat water- en melkachtig. Ook de scene van Napoleon zelf, tegenover Hudson Lowe is onnatuurlijk, is vrouwelijk. Aartshertog Johann is eveneens minder gelukkig geteekend, hij staat eenigzins als een brave Hendrik tegenover den krachtigen Metternich en den vastberaden Frans.

Het tweede boek is lief en maakt het werk tot roman, dat anders eene onderhoudende geschiedkundige schets zou zijn. Het meisje dat Johann zich uitkoos is zeer natuurlijk.

Ter afwisseling is het derde boek weêr vol kuiperij en spanning, hoewel er van tijd tot tijd ‘lieve’ passages in voorkomen, een weinig te lief. Alleraardigst is in dit boek de beschrijving der zamenkomst der vorsten te Laibach in 1821, waar zij elkander tegen wil en dank van de eens toegestane constitutiën verlossen, overeenkomstig het te Troppau vastgestelde beginsel. Metternich is natuurlijk de ziel van dat alles. De naïveteit van den koning van Napels is om te lagchen, die zich verbeeldt dat hij en zijns gelijken alleen op de wereld zijn om al hunne luimen in te willigen en dat hun volk alleenlijk geschapen is om hem in staat te stellen al zijne wenschen te bevredigen. Hij neemt het hoogst kwalijk dat hij onder zijne constitutie, die hij bezworen heeft, genoodzaakt is wat uit te voeren.

Het vierde boek bevat het woeden der geheime genootschappen die in Italië steeds veel bezorgdheid aan ‘de Genade’ baarden. Onder dezen treden de Bonapartisten te voorschijn die den jongen koning van Rome aan de magt van Frans willen onttrekken en op den keizerstroon in Frankrijk plaatsen. De tweestrijd van den jeugdigen Napoleon, of hij zich aan deze partij zal overgeven, dan blijven waar hij is, wordt zeer juist beschreven in het laatste boek, en bij de laatste bladzijden gevoelt men een diep medelijden met het arme kind dat als slagtoffer geleefd heeft van heerschzucht, en verpletterd wordt in den woedenden kamp om den voorrang, om aanzien en magt. Het is een aangenaam en zeer nuttig boek en voor Nederlanders zeer goed te bevatten ook door de noten, welke het anders alleen voor Duitschers begrijpelijke genoegzaam verklaren.

A. Havee.