Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 84
(1968)– [tijdschrift] Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 112]
| |||||||||
Beza's puntdicht op de Armada:
|
| Beza's latijn | (14 rr.) | een hebreeuwse vert. | (17 rr.) |
| een engelse vertaling | (24 rr.) | een griekse vertaling | (14 rr.) |
| een nederlandse vert. | (14 rr.) | een italiaanse vert. | (sonnet) |
| een spaanse vertaling | (26 rr.) | een franse vertaling | (sonnet) |
Onder de franse vertaling staat een frans rijmpje, gericht tot Beza ‘aagé presque de 70. ans’ (Beza werd 25 juni 1589 zeventig). Er zijn twee exemplaren van deze veeltalige plano bekend die berusten in het Brits Museum. In het herziene tweede exemplaar (hieronder B genoemd) volgt op het rijmpje tot Beza een latijns elegisch distichon door I.M., alle taal en natie opwekkend tot dankzegging en grootmaking van Godes daden. In beide exemplaren staat onder de rechterkolom ‘Excusum Londini, G.B. & R.N. 1588’Ga naar voetnoot3).
Verderop wordt Beza's latijn geboden volgens plano A. In plano B is de gebrekkige interpunctie slechts op één plaats verbeterd. Onder de tekst worden de verbeteringen en wijzigingen meegedeeld in de tekst aan het eind van de opdracht van de Jobcommentaar uit 1589. Beza is overigens ook later de tekst blijven herzienGa naar voetnoot4).
De nederlandse berijming is in beide plano's gelijk. Wie de vertaler is, wordt niet vermeld. Hij dient ongetwijfeld gezocht onder de talrijke nederlandse ballingen in Engeland, waarschijnlijk te Londen. De steller heeft gestreefd naar een moderne vertaling, regel voor regel, in alexandrijnen met gekruist (in de slotregels gekoppeld) rijm, beurtelings slepend en staand: voor 1588 een hele opgaaf. De tekst van de plano laat hier en daar te wensen over. Er zijn enige drukfouten (lees aan het eind van vs 6 een punt; in vs 12 staat tweemaal een n voor een u: benel, ondencht; heft in vs 7 en hen in vs 8 zijn geen drukfouten). De versmaat is niet overal correct (in vs 6 en vs 10 is een lettergreep te veel). In vs 5 klopt het rijm niet. Er moet daar een woord op -adich (onradich?) hebben voorgezeten, want onuersadich aan het eind van vs 7 is onverdacht. Vs 5 is overigens in zijn geheel onbevredigend. Voor Eeer grericheit lees eergiericheit = ambitio. ‘De berijmer wilde ambitio dat hij nog niet vertaald had, alsnog onderbrengen nu dit
woord in vs 5 terugkeerde. Deze gedachtegang steunt de conjectuur Eergiericheit (niet Maer of Haer giericheit)’Ga naar voetnoot5). In de nederlandse berijming zijn ‘eergiericheit end wint’ onderwerp, terwijl Beza zegt: ‘Hoe wel (= treffend) heeft de wind u, ijdele eerzucht (vocatief), doen zinken!’. Heeft de berijmer de vocatief onderkend? In welke staat heeft de berijming de zetter bereikt? was de kopij nog niet schoon? was ze niet meer schoon? Zoals de tekst in de plano luidt, kan hij aan het eind van vs 5 niet bedoeld zijn. Van vs 4 valt de spreukachtigheid op. Beza zegt: ‘Eerzucht zette de hovaardigen aan, Hebzucht dreef hen’. In plaats van dryft en beweecht had er zonder bezwaar voor de versmaat dreef en bewooch kunnen staan. Maar men hield in die tijd nu eenmaal van sententies.
J.C. Arens
- voetnoot1)
- Iobus Theodori Bezae partim commentariis partim paraphrasi illustratus, Genevae 1589, p. 3: ‘- Gallorum, Belgarum & Italorum pro Christi nomine exulantium nutriciae, & Christianae totius verae religionis inuictae propugnatrici -’; p. 8: ‘- hoc quod iam pridem accepisse te existimo gratulatorio repetito carmine -’.
- voetnoot2)
- ‘Traducion de D. Fr. R. de M.’ Alleen van de spaanse vertaling wordt de vervaardiger aangeduid.
- voetnoot3)
- F. Gardy, Bibliographie Des Oeuvres...de Théodore de Bèze (Trav. d'human et renaiss. XLI), Genève 1960, no. 374 (= A) en no. 375 (= B).
- voetnoot4)
- By Gardy ontbreekt een verwijzing naar Beza's puntdicht in Selectorum Carminum ex doctiss. poetis collectorum...Libri Quatuor, (s.l.) Apud Israelem Taurinum 1590, p. 13.
- voetnoot5)
- Aldus L.C. Michels met wie ik de hier geboden tekst heb besproken.