Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 73

[p. 316]

Boekbeoordelingen

S.A. Vosters, Spanje in de Nederlandse Litteratuur (Dissertatie Nijmegen, H.J. Paris, Amsterdam 1955).

De dissertatie van de heer Vosters, met Prof. Dr. Gerard Brom als promotor, is alweer een flinke bijdrage tot onze kennis van de literaire relaties tussen Nederland en Spanje. 'tIs dan ook jammer dat hij nog zoveel materiaal uit zijn boek heeft moeten wegsnoeien: waar zal dit nu gepubliceerd worden? Weliswaar wilde hij zich steeds bezighouden ‘met de wijze waarop Nederlandse schrijvers in de loop der eeuwen Spanje en vooral de Spanjaarden hebben voorgesteld en beoordeeld’, maar onwillekeurig begeeft hij zich ook wel in aesthetische en historische kritiek. Voorbeeld van de eerste is die op Six van Chandelier (p. 85, 36-37) en voldoet niet door te weinig bekendheid met de barok-ideologie, waarin zijn promotor hem zeker had kunnen inweiden; voorbeelden van de tweede zijn tamelijk talrijk, meestal zeer aanvechtbaar en te wijten aan eenzijdige of althans onvoldoende belezenheid in de Spaanse en hispanistische literatuur. Zo begint hfdst. V met de daverende zin ‘Tijdens de Verlichting was Spanje in het duister gebleven, omdat de Noordelijke naties alle licht aan zich trokken’: dit is blindheid voor een tragedie waarop Jean Sarrailh, rector van de Universiteit van Parijs, alle licht heeft laten vallen in zijn grootse werk L'Espagne éclairée de la seconde moitié du XVIIIe siècle (Paris, Klincksieck, 1954). Ook zijn vergoelijkende houding tegenover de Inquisitie (p. 70) zou wellicht anders zijn uitgevallen als hij kennis had genomen van het werk van Américo Castro ‘España en su historià’ (Princeton 1948) - nu ook in het Engels verschenen - en de daarin geciteerde klachten over de geestelijke benauwing o.a. van een man als Mariana. Meer objectieve kennis brengt meer inzicht, en toen ik in 1932 de medewerking van Dr. J. Brouwer verkreeg voor mijn ‘De Renaissance in Spanje’ en hij de Inquisitie daarin verdedigde, maakte ik mij niet bezorgd of deze beginnende geleerde zou tot dieper inzicht

[p. 317]

komen; wat ook gebeurd is. De heer Vosters kent trouwens dit werk niet.

Een groot bezwaar van zijn werk is dat men er te veel de neerslag in mist van de Spaanse auteurs die hun volk hebben trachten te doorgronden (Baroja, Unamuno, Marañón, Ortega y Gasset, Juarros, Fernández Flórez, Valentí Camp, C. Bernaldo de Quirós, etc.) en dat hij ook de buitenlanders, zelfs landgenoten, die daarop hun inzicht baseren, zeer oppervlakkig behandelt (p. 98, v. Praag over ‘Pío Baroja’ en Geers over ‘Unamuno en het karakter van het Spaanse volk’). Als hij dan ook in zijn ‘Conclusie’ (p. 119) zulke Nederlandse schrijvers met hun Spaanse collega's in verband brengt, moet zijn formulering wel uiterst vaag uitvallen en de indruk maken dat heel zijn dissertatie weinig opgeleverd heeft.

Toch is dit niet zo, en ik wil, zonder op talrijke dubieuse punten de vinger te leggen, met deze constatering besluiten, n.l. dat de heer Vosters vooral uit de 19de en begin 20ste eeuw een omvangrijk materiaal naar boven heeft gebracht en het geheel aan een eerste, zij het dan ook tamelijk vooringenomen, discusssie heeft onderworpen.

G.J. Geers

G. Knop, De Spraakkunst der Terschellinger Dialecten, Van Gorcum & Comp. N.V. Assen 1954. Prijs: geb. ƒ 12.50.
Prof. Dr J.H. Brouwer, Knop, de roppene, Van Gorcum & Comp. N.V. Assen 1954.

Na een werkzaam leven, waarvan de laatste vijf en twintig jaar in dienst van zijn geliefd Terschelling, overleed in 1949, vijf en zeventig jaar oud, de schrijver van bovengenoemde spraakkunst. Hij heeft het werk, waaraan hij al vele jaren bezig was, niet geheel kunnen voltooien. Terecht meende het bestuur van de Fryske Akademy dat getracht moest worden deze grammatica van een belangrijk Fries dialect, toch het licht te doen zien. Zij vond Brouwer bereid het handschrift, dat wel ongeveer voltooid, maar lang niet persklaar was, voor de druk gereed te maken. Ik geloof dat zij moeilijk een betere keus had kunnen doen, want uit het bewogen voorwoord van de spraakkunst spreekt een grote liefde voor de dappere strijder voor het eigene van Terschelling.

[p. 318]

De strijd van Knop voor het behoud van de taal van Terschelling wordt in enkele grote trekken zo geschetst, dat we Knop en zijn ‘biograaf’ duidelijk voor ogen zien.

Uitvoeriger tekent Brouwer Knop's ‘bodzjen’ voor Skylje in het boekje Knop, de roppene. Uit brieven door Knop aan hem gericht horen we van de grote moeilijkheden die deze heeft om zijn Terschellingers voor hun taal en toekomst te interesseren. Wij vernemen van de groei en van de tegenslagen en bewonderen de activiteit van de briefschrijver die op elk gebied, ook op sociaal en economisch terrein, de Terschellingers wakker wil maken om Terschelling te behouden. Knop's strijd vertoont overeenkomsten met de Friese strijd, waarmee hij aarzelend verbinding zocht, maar hij stond vrijwel alleen; toch hield hij vol, doordat hij zich geroepen wist. Dat Kloeke en Verdenius belangstelling hadden voor zijn taalkundig werk heeft hem, die vrijwel autodidact was, aangemoedigd.

De spraakkunst behandelt de klank- en vormleer van het Westterschellings en geeft een overzicht van het Midslands. De klankleer is opgebouwd op het germaans. Hiertegen hebben we bezwaar; de schrijver had o.i. moeten uitgaan van het oudfries. Het West- en Oostterschellings zijn toch ontstaan, in hoofdzaak, uit het oudfries, dat wij beter kennen dan het hypothetische oudgermaans. Als hij de ontwikkeling van het oudfries allereerst tot Oosterschellings, dat meer vrij van Hollandse invloeden is gebleven dan het Westterschellings, en dan tot Westterschellings had beschreven, was de basis van het werk solider geweest. Met het Terschellings had dan de ontwikkeling in de nieuwfriese dialecten vergeleken moeten worden, waarbij de eilandsdialecten niet vergeten mochten worden. De overeenkomsten en de verschillen met het nieuwfries waren dan beter aan het licht gekomen, terwijl ook de Hollandse invloed op het Terschellings en de eigen ontwikkeling scherper waren geworden. Nu zitten deze verhoudingen te zeer weggewerkt in de beschrijving en komen niet altijd te recht. Een kleine vergoeding voor het gemis aan voortdurende vergelijking geeft het slothoofdstuk, waarin de landfriese en terschellingse dialecten worden vergeleken met behulp van Hof's dialectgeografie, die helaas de eilandsdialecten niet

[p. 319]

behandelde. Het heeft weinig zin elke plaats aan te geven, waar de fouten van een verkeerde opzet zich openbaren.

Men stuit ook hier en daar op verkeerde verklaringen. Als voorbeeld noem ik die van de rekking van de e in [bɛ.d] bed (§ 31). De auteur schrijft die ten onrechte toe aan rekking in open syllabe, want waar is die open syllabe in dit woord met gegemineerde d? Het is een van de moeilijk te verklaren rekkingsverschijnselen, die in het Fries optreden, en die m.i. samenhangen met het feit dat de rekking van de vocaal in het Fries in vele gevallen irrelevant was.

Ten onrechte wordt de ea van keapje toegeschreven aan de umlautsvocaal (§ 31). Soms vinden we twee verschillende verklaringen van een woord, bijv. jukel ijskegel, goed in § 46, maar verkeerd in § 253. Gewaagd lijkt mij de verklaring van het verschil tussen Oostterschellings [fərlɛ :n] tegenover Westterschellings [fərlɔ n]. Knop wil dit verschil terugbrengen tot de twee deelwoord-suffixen -in en -an. Ik geloof niet dat op een klein gebied als Terschelling deze twee sufrixen beide voorgekomen zijn.

Naast deze minder geslaagde explicaties zou het ondankbaar zijn niet te wijzen op het vele goede dat het boek in de klankleer geeft. Zo bij de bespreking van de overgang van tj<k tot ts in Oostterschellings (§ 274).

Grote waardering heb ik voor de poging het Terschellinger phoneemstelsel te schetsen (§ 381-440). Hoeveel hiervan bij een diepergaande phonologische studie gehandhaafd zal kunnen worden, durf ik nog niet te zeggen, maar deze paragrafen, waaraan veel zorg besteed is, zullen ongetwijfeld dikwijls geraadpleegd worden door de phonoloog die het Fries zal beschrijven. Ditzelfde geldt voor de morfologie, die ook met zeer veel zorg is behandeld; bij beide onderdelen treden de in het begin genoemde bezwaren minder op de voorgrond.

Ten slotte, wij mogen de schrijver en de bewerker dankbaar zijn voor wat ons in dit boek gegeven is.

Oegstgeest.

K. Fokkema