Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 50

[p. 312]

Kleine mededeelingen.

164. Nog iets over brooddronken.
(Zie hierboven, blz. 43).

Ik lees in den Manchester Guardian Weekly van 1 Mei 1931, in een opstel van Ethel Miller: ‘ A very popular dish in Denmark, very generally eaten on Saturdays, is øllebrød, the ingredients of which are a special kind of beer, into which black bread is stirred till a porridge-like consistency is achieved, cream, salt-herrings, and slices of raw onion’. Dit mag misschien ter aanvulling en bekrachtiging van mijn verklaring dienen.

georg weitzenböck.

Bovenstaande, tweede mededeeling over nl. brooddronken geeft mij aanleiding tot enkele opmerkingen. Het door den heer Weitzenböck genoemde Deensche øllebrød wordt in Deensch-Duitsche woordenboeken, naar de beteekenis van zijn eerste lid (øl, bier), vertaald met nhd. biersuppe, dat in vorm zeker vrij wel gelijkstaat met mnl.(?)¹⁾, nnl. biersop, en in beteekenis weinig verschild heeft van nnl. bierpap en bier-en-brood (verg. kaas-en-brood); zie Ned. Wdb. II² 2545, 2550, 2548, benevens Kil.: ‘bier-pappe. Puls cereuisaria’. Een geheel overeenkomend bierbroot, tot dusverre alleen gevonden in den Nederrijnschen Teuthonista: ‘Byrsop. byrbroot. Cervipa, brodium’ (ed. Boonzajer-Clignett 28a) en: ‘byerSopp. Cervipa’

1) Aldus vermeld in het Mnl. Handwdb.: ‘biersop = bierbroot, in bier gedoopt brood, bierenbrood (?)’. In het apparaat voor het Supplement (thans eigendom onzer Maatschappij) is echter geen dezer beide woorden te vinden. Vermoedelijk heeft Verdani ook hier, als meermalen (doch kwalijk te recht), de Nederrijnsche woorden uit zija herdruk of omwerking van den Teuthonista rouwelijks, zonder anderen steun, ook voor het eigenlijke ‘Mnl.’ (Vlaamsch, Brabantsch, Hollandsch enz.) over- en aangenomen.

[p. 313]

(a.w. 247b), staat thans ook te lezen in het nieuwe Mnd. Handwörterbuch van Lasch en Borchling: ‘bêrbrôt. Bier mit Brot, Brot in Bier; eine Biersuppe, Schwarzbrotteig mit gegorenem Wasser, Bier. (Heute wird b. auch mit saurer Milch bereitet). S. noch bērenbrôt’; welk laatste woord echter niet aan nnl. bierenbrood beantwoordt, maar, samengesteld met twee andere woorden bēr (1. hd. birne, nl. peer; 2. hd. beere, nl. bez(i)e), beteekent: ‘1. Brotscheiben in Birnen-, Beerenmus geweicht und mürbe gekocht. 2. Brotstücke in Suppe weich gekocht mit Öl (an Fasttagen) oder einer Fettbrühe übergossen’. Bij dit alles moeten wij nu zeker denken aan het gewone woord brood (og. brau ða-); vooral wanneer wij ons daarbij ook het velerwegen gewone ‘soppen’ van het brood in de melk, koffie, thee enz. herinneren.

Het bovengenoemde, in den Teuthonista met byrsop, -broot gelijkgestelde mlat. brodium dient echter elders in a.w. (41a), naast lat. jus, ter vertaling van nederr. broede, juchen; terwijl in het Lat.-Germ. deel lat. jus eveneens vertaald wordt met nat of bruede op spyse. Dit brodium nu - dat ook in de (half-)Latijnsche studententaal der oude Leuvensche universiteit gebruikelijk schijnt te zijn geweest, en wellicht van daar in de volkstaal van den omtrek is doorgedrongen en hangen gebleven (althans in den Haspengouw nog bekend is in den zin van: poespas, bras: zie Ned. Wdb. III¹ 1412) - is kennelijk een in middeleeuwsche universitaire kringen gelatiniseerd Germ. woord: ohd, brod, *ond. brod¹⁾, ags. broþ, eng. broth, onr. bro ð (og. bruþa-)²⁾, ook in 't Romaansch overgenomen: it. brodo, sp., port. brodio, ofr. broet, nfr. brouet enz.; alle (oorspronkelijk) in de bet.: nat, waarin vleesch of (ook) groente gekookt is,

1) ‘Brode, broede, znw vr. [?] Jus, vleeschnat’ in het Mnl. Handwdb. schijnt weer alleen op het getuigenis van den Teuth. te berusten.

2) Dat waarschijnlijk hoogerop wel verwant is met brood, maar ook met nhd. brodeln - en nhd. brod en brodem, wasem? -, en althans in beteekenis ook met nl. broei(e); maar dat, evenals dit laatste en de daarmede a.h.w. ‘allitereerende’, in zekeren zin ‘klankverwante’ woorden bras, brij (brou, brui), broel (brol, brul) enz. - zie Taal en Lett. IX 213-5 - vanzelf overgaat in de (zéér ruime) bet.: poespas, warboel, rommel enz Zie voorts Franck-Van Wijk, Kluge enz.

[p. 314]

slobberkost, soep (van brood is hierbij eigenlijk geen gewag).

In 't licht van dit alles doen de bovenbedoelde mededeelingen over nl. brooddronken de reeds in 't Ned. Wdb. III¹ 1562 door mij terloops gestelde vraag herrijzen, of het eerste lid van dit woord temet oorspronkelijk een in mlat. brodium schuilend mnl. *brod (brode?) zou kunnen zijn, dat later, toen dit woord niet overal (meer) bekend was, verward is met (en veranderd in) brood, dat (later?) veelal een bestanddeel van het brod uitmaakte. Dronken past toch eigenlijk veel beter bij een woord *brod, slobberkost, dan bij (zij 't ook gesopt) brood: immers ‘bij brood alleen (zonder nader toevoegsel) zal de mensch’ ... niet dronken worden, wèl van een (geestrijk) ‘zuipen’ (sop, soep)¹⁾.

Oestgeest, Oct. 1931.

j.w. muller.

1) Verg. ook nog Plantijn's vertaling van brooddronken: ‘Yvre de soupe’.