Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 50

[p. 126]

De Nederlandsche glossen van de Brusselsche ‘Olla patella’.

In de jaren 1878/79 gaf A. Scheler in de Revue de l'Instruction publique en Belgique, dl. 21, blz. 17-30, 104-115, 268-277 en dl. 22, blz. 116-126, 182-188 een in versmaat gestelde Latijnsche woordenlijst met Fransche glossen uit, de zoogenaamde Olla patella, naar een handschrift te Rijsel berustende.

In 1883/84 bezorgde hij in hetzelfde tijdschrift, dl. 26, blz. 291-299, 385-397 en dl. 27, blz. 161-171, 259-267 een uitgave van een tweeden tekst dier Olla patella met Vlaamsche glossen, naar een handschrift uit de 14de eeuw, berustende op de Gemeentebibliotheek te Brugge.

Telkens maakte Scheler daarbij gebruik van een derden tekst van die Latijnsche woordenlijst, welken hij op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel had ontdekt, en er ook thans nog berust onder het nr. 9751.

Van dezen tekst zegt hij (Revue enz. dl. 21, blz. 20):

‘Cette leçon n'est pas plus irréprochable que celle de Lille, mais dans beaucoup de détails elle mérite la préf'érence. Elle était destinée à un public flamand, car on y trouve en surcharge une vingtaine de gloses flamandes, dont j'ai pris note. Elle n'est point accompagnée de commentaire’.

In de alphabetische lijst der Latijnsche woorden met hun Fransche, resp. Nederlandsche, glossen en verdere aanteekeningen, die op den Rijselschen, resp. Brugschen, tekst der Olla patella volgt, deelt Scheler dan ook de glossen van het Brusselsche handschrift mee.

Daar die opgave evenwel onvolledig is, op een paar plaatsen ook niet geheel juist, en Scheler het Latijnsche woord vooropstelt, kan het wellicht nuttig zijn die 33 Nederlandsche glossen

[p. 127]

hier alphabetisch mede te deelen, met hun Latijnsch aequivalent. Tusschen ronde haakjes staat de regel vermeld, waarop het Latijnsche woord voorkomt in 't Brusselsche handschrift - de Nederlandsche glosse staat er meestal boven.

Met OP 1 wordt Scheler's uitgave der Olla patella naar 't Rijselsche hs. bedoeld; met OP 2 die naar 't Brugsche hs. Geeft Scheler de Brusselsche glosse niet op in OP 1, of in OP 2, of in beide, zoo wordt dit telkens aangegeven. Waar 't gewenscht voorkwam, werd de Brugsche glosse medegedeeld, naar OP 2.

afdisse = lacerta (75)

[brede scoen, zie scoen]

das = dama (53)

deech = pasta (59). Niet vermeld in OP 2; Brugsche glosse: deec.

die = coxa (111). Niet vermeld in OP 2; Brugsche glosse: die.

ghelegge = merges (58). Niet vermeld in OP 2. Het Brugsche hs. heeft hier geen vertaling, alleen de verklaring maniplus.

ghemecht = inguem [sic] (111). In OP 1 deelt Scheler de juiste lezing v.h. Brusselsche hs. mee; in OP 2 geeft hij gemecht op.

[groeten teen, zie teen]

haersnoer = crinale (89)

heefsel = zima [hs.: cū zimate] (59). Zoowel in OP 1 als in OP 2 geeft Scheler heeffel op. In 't hs. staat duidelijk heefsel met een lange s.

herst = resina (64)

hynde = hynnulus (53). In OP 1 deelt Scheler de juiste lezing v.h. Brusselsche hs. mee. In OP 2 zet hij achter de Brugsche glosse hinde: ‘Br[uxelles] glose de même’.

jocken = iugales (57). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. Brugsche glosse: ioc (= juga).

cramp = cyragra (76). Niet vermeld in OP 2. Het Brugsche hs. heeft hier geen vertaling, alleen de verklaring infirmitas manuum.

cudde = grex (65). Niet vermeld in OP 2; Brugsche glosse: cudde.

[p. 128]

lappe = glis (44)

let = articulus (112)

lijse = dyafragma (107)

nette = reticulum (65). Niet vermeld in OP 2. Het Brugsche hs. heeft hier geen vertaling, alleen de verklaring parvum rete.

nort = boreas (83). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. Dit woord staat slechts in een later bijgevoegden zin, die volgt op auster, het laatste woord van regel 82, en blijkbaar niet tot den eigenlijken tekst behoort. Die zin, verdeeld over twee regels, nl. 82 en 83, luidt: Zuyt nothus oest eurus zephirus west ‖ flat boreas nort. Het blijkt, dat deze zin ook in het Brugsche hs. voorkomt en wel als: Zuut notus, oest eurus, sepharus west, flat boreas noert - ‘phrase’ - aldus Scheler, Revue enz. dl. 26, blz. 388 - ‘que le copiste a tirée par mégarde du commentaire de son original. Sans doute un vers mnémoniqiue’.

oest = eurus (82). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. Zie de aanteekening bij nort. Het Brugsche hs. heeft blijkbaar ook in den eigenlijken tekst de glosse oest; het Brusselsche hs. niet.

padde = bufo (75). Niet vermeld in OP 2; Brugsche glosse: padde.

porte = vulua (109)

ratte = glis (80). Niet vermeld in OP 2; Brugsche glosse: ratte.

reyuane = tanacetum (49). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. In 't hs. staat op 't eind van regel 49: ... tanacetū teu^ce reyuane; boven de eerste twee dezer woorden: tenacetū tenhij. Scheler vermeldt het een noch het ander, hoewel hij bij het Brugsche tenacetum = matere schrijft: ‘La gl. est. passablement vague, car la tanaisie n'est pas une matière, mais un végétal’.

roet = rubicundus (56). In OP 1 noch in: OP 2 vermeld; Brugsche gl.: roet.

saxken = saccellus (59). Niet vermeld in OP 2. Het Brugsche hs. heeft geen vertaling, wel de verklaring panis coctus, waarvan Scheler zegt: ‘Glose de fantaisie, car sacellus est = sacculus et désigne le bluteau à farine’.

[p. 129]

[scoen, nl.] brede scoen = pero (93). Niet vermeld in OP 2. In OP 1 staat ten onrechte breede scoen. Het Brugsche hs. vertaalt hier met scarpe, waarbij Scheler aanteekent: ‘La glose est bonne pour pera [31], mais pero est une sorte de chaussure (le Dict. tetr. dit: “boerenschoen van raw leder gemaekt”). Ou avons-nous à faire au primitif du fr. escarpin?’ Vreemd genoeg geeft hij, zooals gezegd, de Brusselsche glosse hier niet op. Het Rijselsche hs. heeft op deze plaats pera en vertaalt met gipsiere (gibecière), waarbij Scheler o.m. zegt: ‘La gl. flam. de B[ruxelles] porte à faux breede scoen’. Wellicht heeft hij ook in het Brusselsche hs. pera gelezen, daar hij in de noten de lezing pero niet mededeelt. De o schijnt inderdaad uit een a te zijn verbeterd.

specht = merops (78). In 't Rijselsche hs. staat op deze plaats morales - in de alphabetische woordenlijst van OP 2 staat onder merops: ‘... L[ille] donne morules ...’ - met de gl. quaedam avis.

swert = pullus (56). In OP 1 geeft Scheler ten onrechte svert op; in OP 2 evenwel de juiste lezing. Boven pullus staat eigenlijk: swert . s . niger.

[teen, nl.] groeten teen = allux (112)

tenhij = tenacetum (49). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. Zie reyuane.

vledermuys = vespertilio (80). Niet vermeld in OP 2. Brugsche gl. vledermuus.

west = zephirus (82). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. Deze glosse komt tweemaal voor, nl. in den eigenlijken tekst [... cū zephiro ...] en in den zin waarvan sprake onder nort. Brugsche glosse: west, blijkbaar ook in den eigenlijken tekst.

zuyt = nothus (82). In OP 1 noch in OP 2 vermeld. Zie de aanteekening bij nort. Het Brugsche hs. heeft blijkbaar ook in den eigenlijken tekst de glosse suut; het Brusselsche hs. niet.

[p. 130]

Naschrift.

In Het Glossaire latin-flamand uit de dertiende eeuw uitgegeven door L. Gilliodts-Van Severen, door J. Jacobs (Overdruk uit de Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor 1928), zegt de schrijver op blz. 9: ‘Het feit dat onze tekst Olla patella ... te Brussel met Brabantsche ... glossen verrijkt is geworden ...’ en in de noot: ‘We hopen de Brabantsche woordenlijst eenmaal naast de Brugsche te kunnen uitgeven ...’, maar alle verdere aanwijzing omtrent dezen tekst ontbreekt. Zoo blijft het de vraag, of hier ook hs. nr. 9751 der Koninkl. Bibl. te Brussel bedoeld wordt.

Evere bij Brussel.

o. de neve.