Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 50

[p. 51]

Wapene martijn, vs. 283/4.

Dank zij de werkzaamheid van achtereenvolgende uitnemende uitgevers is de gedachtegang in de 22^ste strofe van Maerlant's Wapene Martijn volkomen duidelik. Martijn redeneert daarin als volgt: ‘Als God bij de berechting van onze slechte daden en gedachten, ten jongsten dage, onze goede werken niet in aanmerking nam, zou hij zonder genade zijn. Zo zal hij niet handelen, maar hij zal onze goede werken, hoe gering ook in getal, trapsgewijze belonen. Immers het zou aan de rechtvaardigheid afbreuk doen als God niet naar onze gebeden luisterde’.

't Enige wat de verklaarders niet volledig hebben opgehelderd, zijn de woorden in vs. 283 e.v.: Gode .. die noit en hal Wat men wel dede ofte stal, die al Jan van Bukelare verkeerd heeft begrepen (blijkens zijn vertaling: Dei rerum conditio Quem non latet initio), en waarmee ook enkele afschrijvers moeite schijnen te hebben gehad (zie de varianten). De zwarigheid zit hem in stal, praet. van stelen, dat in 't Mndl. Wdb. en in de twee laatste uitgaven van de Strophische Gedichten op deze plaats wordt weergegeven met ‘een vergrijp, misdaad of ongerechtigheid begaan’ en met ‘misdoen, slecht handelen’, wat dan zou staan tegenover wel doen ‘goede werken doen’. Deze verklaring kan m.i. onmogelik juist zijn. Want 1^o. is er na vs. 276 geen sprake meer van misdaden of vergrijpen (zoals in vs. 274-276), enkel van goede werken, en past 't helen van sléchte handelingen niet in de redenering, en 2^o. kan stelen niet in 't algemeen ‘misdoen’ enz. beduiden. Als Verdam deze betekenis poogt te rechtvaardigen met een beroep op Mndl. dief ‘misdadiger’, maakt hij een onjuiste gevolgtrekking. 't Woord ‘dief’ mag in meer dan één Germaanse taal

[p. 52]

(ook Hoogduits en Engels) losweg gebezigd worden voor ‘misdadiger’ in 't algemeen, vooral als scheldwoord, nergens blijkt uit dat met 't verbum ‘stelen’ ooit iets soortgelijks gebeurt. 't Begrip dat bij ‘stelen’ altijd en overal op de voorgrond staat of altans aanwezig is, is 't heimelike of achterbakse van de handeling: ‘in 't geheim wegnemen’, ‘stilletjes verbergen’, ‘tersluiks bewerken’, ‘sluipen’ e. dgl.; vandaar ons steelsgewijze. In 't Mndl. Wdb. is die waarheid wel in 't algemeen vastgehouden, maar juist in dit ene geval uit 't oog verloren, al wordt er door een tussenschakel ‘dingen doen die het licht niet velen kunnen’ een glimp van waarschijnlikheid gegeven aan de daar gegeven (boven aangehaalde) uitleg.

De zaak is doodeenvoudig: 't subjekt van stal is niet men (vs. 284), maar die (vs. 283), d.i. God, wat men met onze interpunktie aldus kan aanwijzen:

Van Gode gedanct, die noit en hal
Wat men wel dede, ofte stal.

D.i. in de tegenwoordig gebruikelike woordschikking: gedanct (var. geloent) van Gode, die noit en hal ofte stal wat men wel dede ‘beloond door God, die nooit 't goede dat de mensen deden heeft verborgen (geheimgehouden) of in 't geheim weggestopt (achtergehouden)’. Hal en-stal zijn synoniemen.

Een dergelijk gebruik van ‘stelen’ in de betekenis ‘verbergen’ of dgl., meermalen naast ‘(ver)helen’, vindt men elders. Zo lezen we bij Ulrich van Lichtenstein (uitg. Bechstein, 1888), 717, 4 e.v.:

waz danne, bin ich ein lützel wunt?
daz sol ich vor den leuten heln,
mit fuoge sô ritterlîchen steln,
daz sîn hie niemen wirt gewar
an mir als grôz als umbe ein hâr.

Andere voorbeelden zijn te vinden Mhd. Wtb. 3, 634b.

Aan duidelikheid niets te wensen laat ook deze plaats uit Robert Mannyng's Handlyng Synne (uitg. E.E.T.S.), vs. 3689 e. vv.:

[p. 53]

 

Alle ys pryde and vanyte

3690

Of al behoueþ þe shryue be

 

No pryde ne may be stole

 

No yn shryfte be forhole, etc.

De bron, Guillaume Waddington's Manuel des Pechiez, heeft:

Si pur estre preisé le feites
Sur seez qe vus mespreites
En confessiun ne seit celez, etc.

De Engelse bewerker heeft 't begrip celez van de oorspronkelike tekst weergegeven met forhole, maar het gevariëerd met stole ‘achtergehouden’, ‘verzwegen’; in 't N.E.D., op steal, 4. c. wordt 't Engelse verbum hier dus te recht vertaald: ‘to conceal improperly’.

Ten slotte komt, zoals men weet, ook bij Grieks ϰλέπτειν de betekenis ‘verbergen’ voor.

Leiden.

j.h. kern.