Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 49

[p. 273]

Vondelianum.

Ook op deze plaats, in het Tijdschrift onzer Maatschappij, zal een kort gewag niet misplaatst zijn van een geschenk aan hare Boekerij van Mej. J.J. Heydanus uit Weesp; behalve uit een paar andere zeventiendeeuwsche uitgaven bestaande uit een ex. van ‘J. v. Vondels Poëzy of verscheide Gedichten, By een vergadert, vermeert, en op een nieuw overzien. Mitsgaders een Aenleidinge ter Nederduitsche Dichtkunste’. Amst., J. Hartgers, 1650. Het is de door Vondel zelf bezorgde herdruk van den eersten druk (van 1644) zijner verzamelde grootere en kleinere lyrische en epische gedichten enz.; vermeerderd met vele (maar niet alle) gedichten, sedert uitgegeven in het befaamde, buiten des dichters medewerking en voorkennis, waarschijnlijk door G. Brandt, uitgegeven ‘2^de deel’ van 1647 (2 drukken)¹⁾; voorafgegaan door den 1^sten druk zijner ‘Aenleidinge’, den (bekorten) brief ‘aen zijnen vrient’²⁾ uit de ed. 1644 en den bekenden ‘Toets-steen’; en besloten door het ‘Slotdicht: Men mengt der andren rijm ook leuren in mijn schriften: Doch wie mijn' stijl verstaet kan echt van onecht schiften’.

De waarde van dit ex. van den tot dusverre in onze Boekerij ontbrekenden - en evenmin in de Universiteits-Bibliotheek en de Bibliotheca Thysiana aanwezigen -, belangrijken druk wordt echter nog verhoogd door een eigenhandig inschrift van den dichter, in het welbekende, zonder twijfel echte handschrift, waarvan in onze Boekerij tot dusverre slechts een enkel staal aanwezig was.

1) Unger, Bibliogr., no. 4; zie over deze drukken o.a. Leendertz, Leven van Vondel, 231-4 en 277-83.

2) Waarin o.a. is weggelaten de passage: ‘Niemant wort met de kunst ... geboren. Men klimt, al hijgende en zweetende, van langer hant, de steilte van Parnas op’ (verg. Tschr. XLIX 171, noot 2). Vond V. zelf, bij nader inzien, deze voorstelling van het dichten toch al te ‘moeizaam’?

[p. 274]

Het exemplaar en het inschrift zijn echter niet onbekend. Het laatste (‘De deughtrijcke Jongkvrouwe Garbrecht Hooft Onze Graftmeermin En zanggodin Wiens zang ick min 1650. J. v. Vondel.’) is in Oud-Holland II (1884) 119-21 door Unger in facsimile weergegeven en besproken, en ook in zijn Bibliographie (1888), blz. 220a, onder de hss. van V. genoemd, als berustende ‘Bij mevr. de wed. Heydanus to Weesp’. Het boekje is ook op de Vondel-tentoonstelling te Amsterdam in 1879 te zien geweest¹⁾.

Over het ingeschreven rijmpje - dat Vondel's roem evenmin zai verhoogen als vele zijner ‘bijschriften’ - valt alleen nog te vermelden dat ‘onze Graftmeermin’ niet alleen (gelijk reeds Dr. Sterck heeft opgemerkt) gezusters vindt in de ‘Heere graft godinnen’ en ‘burreghwals Meerminnen’ uit V.' Lycksang over Dionys Vos (V.L. III 180), maar ook in de ‘graftjoffer’ uit de Opdracht van Jeptha aan Mevr. Anna van Hooren (VIII 9); en dat met deze weidsche, Hollandsch-classieke benaming niets meer of anders bedoeld is dan dat de op een der Amsterdamsche grachten wonende juffer²⁾ Garbrecht Hooft de zangkunst - of wel de dichtkunst? - beoefende.

Deze zang- of dichtlievende juffer Hooft is, na veel zoekens, gevonden en terechtgebracht. Zij is gebleken noch Brechtje Hendriksdr., een achternicht van den Drost (geb. 1640, dus in 1650, bij de uitgave en schenking van het boek, pas 10 jaar oud) te zijn, noch ook - hetgeen wegens den naam misschien niet geheel onmogelijk zou kunnen schijnen - de bekende Baertjen Krijnsdr., een achterachternicht van den Drost (geb. 1618, in 1651 gehuwd met Joost van den Vondel jr.), maar

1) D.C. Meyer, in Dietsche War., 2^de Reeks, III (1881) 379.

2) D.C. Meyer leidde t.a.p. uit V.'s epitheton af dat V. haar (uit de achterzijde van zijn huis in de Warmoesstraat?) ‘in het Damrak’ had zien zwemmen! Werd hij tot deze wonderlijke uitlegging misschien verleid door de herinnering aan het bekende verhaal van het zwemmen van Roemer Visscher's dochter ‘in haer vaders tuyn, alwaer een grachte met water was extra urbem’ (Worp, Een onwaardeerl. Vrouw XVII)? Maar dat was immers aan de Geldersche Kaai, toen zooveel als een buitensingel (a.w. XV)!

[p. 275]

wèl een volle, dubbele nicht (broers- en zusterskinderen) van deze laatste: Garbrecht Pietersdr. (geb. 1633, dus bij de schenking van het boek, in 1650, 17 jaar oud). Zij was gesproten uit het tweede huwelijk, in 1631, van haren Katholieken vader, Pieter Wz. Hooft, met de Protestantsche Cornelia Pietersdr. de Vries (de bruiloft door Vondel bezongen: V.L. III 104)¹⁾. Bij notarieele akte, dd. 20 Febr. 1653, bevestigt zij haar testament van 26 Oct. 1652, en verklaart zij ‘te niet te doen’²⁾

1) Zie over dit alles breeder: J.A. Alberdingk Thijm, in Die. War., N.R. III (1881) 252-88 (> Alb. Th. en A.A. Vorsterman van Oyen, Het geslacht Hooft, Amst. 1881), inz. 270; D.C. Meyer jr., in a.w. 372-9; Sterck, Oorkonden over Vondel 199-206; Sterck, Rondom Vondel 64-9.

2) Dr. Sterck schrijft in zijn bovenaangehaald opstel, dat ik hier gedeeltelijk herhaal (l.a.w., blz. 68): ‘Zij verklaart te niet te doen een testament, dat haar overleden moeder ten nadeele van haar vader heeft gemaakt, en waarvan deze verklaart niet te hebben afgeweten, “hetgeen tegen alle behooren is”’. Inderdaad staat in het stuk (blijkens een mij door den gemeente-archivaris van Amsterdam gezonden photographie): ‘ende derogere ende doe te niet ... dat mijn salige moeder tot naedeel van mijn vader gemaekt heeft, dat mijn vader verclaert daer niet van geweeten heeft, het welck tegen alle behooren is.’ Zooals mijn ambtgenoot De Blécourt mij bij de mededeeling van het bovenstaande in de vergadering der Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde op 10 Juni 11. (zie Hand. Lett. 1929/30) opmerkte, is dit, in dezen vorm, onmogelijk, of althans onjuist uitgedrukt; niemand kan eons anders testament ‘te niet doen’. Garbrecht Hooft (of liever haar notaris) bedoelt kennelijk alleen te zeggen, dat zij afstand doet van het haar door hare moeder vermaakte, voor zoover dit vroeger haren vader was toegekend. In zooverre blijft S.'s slotsom echter volkomen juist: ‘In elk geval blijkt zij een door haar vader geleden onrecht door haar testament te willen vergoeden’.
Maar wat de met groote letters onder aan het stuk geschreven woorden; ‘Schoon lief ghij sijt mijn troost alleijne’ betreft, hieromtrent lichtte coll. De Blécourt mij verder als volgt in. Zij maakt, aan 't slot van dit testament, eenvoudig gebruik van eene zoogenaamde ‘derogatoire clausule’, waarbij een eventueel later testament alleen geldig wordt verklaard, indien het eveneens zekere hier genoemde formule of woorden bevat. Hiervoor werd niet zeiden een of andere vrome wensch gebruikt (J. van der Linden, Regtsgel. pract. en koopmans handboek, blz. 89, geeft als voorbeeld: De hemel zij mijn erfdeel). Deze ‘derogatoire clausule’ heeft dus niets te maken met het ‘derogeeren’ aan het vroeger testament harer moeder in 't begin van 't stuk, maar ziet alleen op een eventueel later testament van haar zelf. Als formule heeft zij allicht een haar bijgebleven versregel gekozen: den aanvang- of slotregel van een of ander (Katholiek?) geestelijk of vergeestelijkt wereldlijk lied (dat ik echter, althans in Van Duyse's Het oude Nederlandsche Lied, niet heb gevonden). Met dit ‘schoon lief’ wordt dan zeker niet, als Dr. Sterck meende, ‘haar man of haar vader, of een ander bedoeld’, maar veeleer Christus; en de akte klinkt niet zoozeer ‘aardig romantisch’, als wel vroom-Katholiek, in den geest der middeleeuwsche liederen op den hemelschen bruidegom. Maar deze misvatting omtrent het te niet doen van eens anders testament, door (dankbaar aanvaarde) juridische voorlichting hersteld, doet niets af van de juistheid van Dr. Sterck's verklaring zelve. Garbrecht Hooft was een brave dochter, die zich niet ten koste van haren vader bevoordeeld wilde zien!

[p. 276]

eene testamentaire beschikking harer overleden moeder ten nadeele haars (denkelijk nog levenden) vaders. Deze poging om het onrecht, door hare Protestantsche moeder haren Katholieken vader aangedaan - waarschijnlijk eene bevoordeeling der dochter ten nadeele des vaders - te herstellen vindt misschien mede hare verklaring in de omstandigheid, dat zij zelve Katholiek was, gelijk men denkelijk wel mag opmaken uit de (toch zeker van haar zelf afkomstige) aanteekening op het schutblad, voorafgaande aan V.'s inschrift: ‘1652 Int voorjaer uytgelezen Famianus Strada thien eerste boecken verduitscht door Wilhelm ./. [id est] Guilliam van Aelst, der Nederlantsche oorlogen¹⁾. Florimont Remunt Op voort en ondergang der kettergen²⁾. Evrard Wassenberghs Duitse Florus begrijp der Duitse oorlogen van A^o 1614 tot 1647³⁾’: alles zonder twijfel goed Katholieke lectuur, omvangrijk en zwaar genoeg voor een nauwelijks 19-jarig meisje, in één voorjaar: een eerbiedwaardig getuigenis van haar leeslust en haar geloofsijver!

Een en ander geeft allicht tevens een eigenaardig kijkje op de gemengde huwelijken en de betrekkingen tusschen Katholieken en Protestantsche takken eener zelfde familie in de 17^de eeuw, de eeuw der ‘wederopluiking van het Katholicisme in Noord-Nederland’.

Oestgeest, Juni 1930.

j.w. muller.

1) Antw. 1645.

2) Vertaling van: Flor. de Rémond, L'histoire de la naissance, progrez et décadence de l'hérésie de ce siècle. Rouen 1648.

3) Vertaling van (een lateren, vermeerderden druk) van: Florus Germanicus sive Commentariorum de bello inter Ferdinandum II et III et eorum hostes gesto liber sing. ad ann. 1641 contin. Hamburgi 1641.