Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 48

[p. 233]

Analogiese praeteritum-vormen bij en naar verba met ou.

Naast het gewone mnl. hieu(w) kent men hief, houwede en hau. In de Reken. der Graaflh. v. Holland, I 295 r. 2, vond ik heu. Praet. met eu zijn in 't Mnl. Wb. vermeld bij brouwen en gelauwen, gelouwen (toevallig is van 't simplex geen sterk praet. gevonden). Ze komen dus voor van verba met au, ou, onverschillig welke van die dift. 't oudst is. De vrb. bij brouwen zijn deze. Rechtsbr. van Utrecht I 249 conj. breuwe (ook brouwede staat daar); 251 conj. (na, tweemaal, brouwe) breuwe; 276 ind. breu, conj. breu, deze dus met apocope (de bepaling is van 1425); Mnl. Wb. noemt nog 145, maar dat moet 'n fout zijn (waarop reeds de plaatsing wijst: na 276); Rek. der Graaflh. II 9 leest men hoppe, die hi buten breuwe; hiervan wordt betaald zoals wegens andere voorvallen, zodat hier -e staat achter 't sterk praet. ind., wat, hoezeer als uitzondering, meer voorkomt. Uit Val. en N. heeft Mnl. Wb. geleu ‘(d.i. gelou, gelau)’; bij hi gelauwe, uit Wal., plaatst het: ‘(l. gelaude of gelau?)’ en bij hi gelauwen, ook daaruit: ‘(d.i. gelaudene, of is ook hier gelouwe een verbasterde vorm voor geloude?)’. In gelauwe zie ik praet. gelauw + e zoals in breuwe bov.; gelauwen heeft m.i. enclities en achter 't praet. gelauw (of gelouwe). (Ge)louwen heeft ou en au zoals blouwen, brouwen, rouwen, en zoals houwen, waarmee het gemeen heeft dat geen uw voorkomt, d.i., dat a oorspronklik is.

Het praet. van blouwen enz. had ou, au, zodat, waar men niet zei bluwen enz., praes. en praet. gelijk gevocaliseerd waren. Deze onduidlikheid maakte 't opkomen gemaklik van zwakke vormen, maar ook van andersluidende sterke wanneer voor deze 'n bepaalde aanleiding bestond. Als zodanig beschouw ik: analogie naar sp(o)uwen. 'n Bij vorm spauwen bestaat niet; maar in de besproken verba komt au, ook waar het oud is, veel

[p. 234]

minder voor dan ou, zodat men bij 't aannemen van analogie van ou dient uit te gaan. Spouwen heeft dezelfde praeteritumvormen als onze verba, dus spouwede, spau, spou, speu, het laatste naar men weet met ê (overgebleven van de conj. naar klasse grîpan). Ook is bekend, dat sp(o)uwen meestal reeds zoals bl(o)uwen ging, en dat spau, spou ontstond naar blau, blou. Maar omgekeerd kon spêu worden nagevolgd bij andere verba met ou; immers ook bij deze stonden naast elkaar au, ou en zwak praet., zodat, daar men brau, brou en brou(w)ede zei en ook spau, spou, spou(w)ede, men evenzo brêu(w) ging zeggen naast spêu(w).

't Praet. spouw(en) had gelijke dift. als vlouw(en) van vlien; evenzo 't ptc. gespouwen als gevlouwen. In de streken waar men zo sprak niet vluw(en), gevluwen zei - kon men, daar ook vlooch, vlogen, gevlogen bij vlien behoorden, naast spouw(en) en gespouwen gelijke bijvormen spooch, spogen, gespogen gaan bezigen. Uit vermenging van deze met spêu enz. begrijpt men speech enz. Verder heeft men uit spooch enz. 'n praes. spugen gevormd, doordat b.v. bij booch bugen behoorde. Door invloed van spuwen kon u voorkomen ook waar men buigen zei. Spoegen o.a. in Utrecht (Driem. Bl. 22, 24) zal de oe - al of niet van elders afkomstig - wel danken aan de klanksymboliek; vgl. Meded. Akad. v. Wetens. Afd. Letk. dl. 63, 172.

De gelijkluidendheid van 't praes. en 't praet. van ‘houwen’ schijnt mij in 't Gronings verantwoordelik, niet alleen voor 't zwak praet. en ptc., maar ook voor 't praet. huig, dit door menging met sluig sloeg; 'n nu-en-dan te verwachten verspreking, die bij 'n zo gewoon woord wel geen gevolgen zou gehad hebben als ze niet in 'n behoefte had voorzien. 't Praes. haauwg naast haauw zal wel door 't praet. zijn uitgelokt. In Noordhorn is het hou met kortdoffe ou, tegenover helderlange a^o in 't praes. hṑu. Daar de subst. ‘trouw’, ‘rouw’, 't verbum ‘rouwen’ enz. ṑu hebben, moet hou ontstaan zijn uit houg door aansluiting bij 't praes. en 't ptc. (Westerkwartier niet sluig enz., maar sloug enz.) - Hiw in Warfum enz. is

[p. 235]

os. hêw; vgl. b.v. schriw schreeuw. - Westerwolds huiw (hiew bij ter Laan is drukfout; z. Schuringa b. 115) is analogie naar luip, sluip liep, sliep, dus overgang tot andere klasse zoals ruip riep; daaruit elders in Westerwolde huif.

Groningen.

w. de vries.