Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 48

[p. 222]

Nennen, ninnen.

Het door Van Buchell (zie boven, blz. 218) opgeteekende nennen voor: drinken is natuurlijk slechts een (in klank nauwelijks verschillende) variant van het in dezen vorm meer bekende ninnen, dat in het Ned. Wdb. IX 2021 in dezelfde beteekenis vermeld en met aanhalingen uit de 17^de en 18^de eeuw gestaafd is. Het is blijkbaar een stamelwoord uit de kindertaal, oorspronkelijk alleen gezegd van het drinken, het (zui g en van kleine kinderen - verg., in hedendaagsche, ‘fatsoenlijker’ kinder- of baker- (thans ‘verpleegster’- of ‘kraamverzorgster-’!)- taal, omgekeerd drinken voor: zuigen -, maan later ook, aanvankelijk in scherts, toegepast op het drinken, het zui p en, van volwassenen.

Aan het in 't Ned. Wdb. gezegde kan thans, behalve Van Buchell's mededeeling, nog een en ander toegevoegd worden¹⁾. Het Afrikaansche Kaaphollandsch kent niet alleen mede nen(ne) als ww. in den zin van: zuigen, drinken - en, met de in creoliseerende talen bekende wisseling in functie der woorden, ook als znw. voor: zog, drank -, maar ook (misschien meer door inboorlingen gebezigd?) nenna voor: baker, min²⁾. Dit laatste woord nu is kwalijk te scheiden eenerzijds van bovengenoemd nenne(n), anderzijds van rom. nanna, ninna, nonna, in verschillende talen bekend met beteekenissen als: (groot)- moeder, min, baker, maar ook: wieg, inslapen enz.³⁾. In het

1) Dat ninnenijptsch geloof bij Bredero II 228 (Sp. Brab. 2028) niet alleen een schertsende, tautologische samenstelling is van ninnen en nijpen of nippen - alle drie in den zin van: ‘een slokje nemen’, drinken -, maar waarschijnlijk tevens een schampere toespeling bevat op een den ‘fijnen’ Mennisten aangewreven (Mennonijtsche) geheime zonde is wel door Nauta en De Vooys in hunne uitgaven opgemerkt, maar noch in 't Ned. Wdb., noch ook Tschr. XLIV 306 vermeld.

2) Mansvelt, Idiot. 110.

3) Meyer-Lübke, Rom. etym. Wtb. 430b; Körting, Lat.-rom. Wtb.² 619; F. Muller Jz., Altital. Wtb. 29]. - Zie over de Afrikaansche woorden Boshoff, Volk en Taal van Suid-Afrika 262; 140, 272, 366; maar ook Hesseling, Het Afrikaansch² 86.

[p. 223]

Westvlaamsch, althans op de Nieuwmarkt te Roeselare, is nenne weer gebruikelijk voor: moeder¹⁾. Doch daarnaast is, naar 't schijnt, nennen algemeen Westvlaamsch voor: ‘noenstonden, een noenslaapje doen’ (De Bo)!

Aan de identiteit van al deze woorden, in ouderen en jongeren tijd in verschillende streken van ons (en van ander, Romaansch) taalgebied, met oogenschijnlijk zoo ver uiteenloopende, maar alle in de kinderkamer thuishoorende beteekenissen (en functiën) voorkomende, valt wel niet te twijfelen: het is één en hetzelfde wijdverspreide, geredupliceerde stamelwoord, gebezigd zoowel voor de twee voornaamste begeerten, verrichtingen of ‘bezigheden’ van een zuigeling (drinken en slapen) als ter aanduiding van (groot)moeder, min, baker enz.

Dit stamelwoord nu komt ook voor in verbinding met een ander dergelijk uit dezelfde sfeer, nl. in het refrein van het bekende middeleeuwsche slaap- of wiegeliedje, blijkbaar alom in Over-²⁾ en Nederduitschland ook gezongen bij het ‘kindje wiegen’ van het ‘Kerstekind’ in den Kerstnacht: Susa ninna, susa noe³⁾ - met klankwisseling i-a-u (‘oe’)en alterneerende alliteratie-; verg. ten deele een hedendaagsch Groningsch wiegeliedje: Suze nanje, mien poppien enz.⁴⁾ Een Hoogduitsche (gediphthongeerde) variant van dit susa is te vinden in een ander dergelijk refrein: Sausa minne, gotes minne⁵⁾, waar men in het eerste minne zeker wel een vervorming van een ouder ninne, aangetrokken door, versmolten met het volgende gotes

1) De Bo; maar niet vermeld in De Seyn-Verhougstraete, Het Bargoensch van Roeselare.

2) Verg. de 14^de strophe van Luther's beroemd Kerstlied: ‘Vom Himmel hoch da komm ich her’ (Wackernagel, Das deutsche Kirchenlied III 23):

Davon ich alzeit frölich sey,
zu springen, singen jmer frey
Das rechte Susaninne schon,
Mit hertzenlust den süssen thon.

3) Hor. Belg. X, n^o. 14.

4) Van Vloten, Baker- en Kinderrijmen⁴ 7-9.

5) Hoffmann v. Fallersleben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes³, n^o. 248; ook bij Kalff, Westeurop. Letterk. I 164.

[p. 224]

minne mag zien (zie echter straks ook hier te lande min(ne)tje)¹⁾. Nog weer een andere variant is hd. Eia susani, su, su, su²⁾. En naast het (redupliceerende) susa staat weer suja of sujo, in het nog heden welbekende wiegeliedje Suja suja kindje, Moeder is je mintje enz.³⁾ en in een oud Nederlandsch Kerstekindliedje: Suyo, suyo, suyo su⁴⁾.

Dat in al deze wiegeliedjes de klank su - hetzij met u (‘oe’) of me ü - bedoeld is als ‘sussend’⁵⁾ lijdt wel geen twijfel: het zijn alle ‘slaapliedjes’.

Eenmaal zoover, vraagt men zich onwillekeurig af, of het bloot toeval is 1^o dat naast - of wel eenzelvig met? - deze ‘verklanking’ su, met de ‘beteekenis’: slapen, in de Indogermaansche talen een andere(?) ‘onverlengde basis’ s schijnt te hebben bestaan, waaruit ‘verlengd’ zijn zoowel de idg. bases sg- en sq- (mnl. suken, soc en nnl. zuigen) als sb- (nnl. zuipen) en ook sp- (nnl. zuivel), met de bet.: drinken, slurpen⁶⁾; en 2^o dat deze twee beteekenissen: slapen en: drinken evenzoo naast elkaar staan bij bovengenoemd nennen! Toevallige overeenkomsten in klanken en beteekenissen, of tweeërlei overoude ‘verklanking’ der twee allereerste levensbehoeften van den mensch? Wie durft doordringen in dit ‘oerwoud’ van dooreenwarrelende klanken en beteekenissen, tot den ‘oorsprong’ van zulke primitieve stamelwoorden?

Oestgeest, September 1928.

j.w. muller.

1) Van Duyse, Het oude Nederl. Lied. III, blz. 1886 stelt, op gezag van Hoffmann v.F., ninne gelijk met minne, in den zin van: lieveken.

2) Volgens het programma van een kerkconcert aldus in een bundel: Seraphischer Lustgarten (1635).

3) Van Vloten t.a.p.

4) Van Duyse, a.w. n^o. 485.

5) Verg. ook mnl. sussen, in slaap wiegen of zingen, toevallig gelijkluidend en ten slotte voor ons taalgevoel samengevallen, één geworden met nnl. sussen, mnl. (ts)c(h)essen, (doen) bedaren, stillen < ofr. chesser < lat. cessare (zie Van Wijk).

6) Zie Van Wijk op die woorden.