Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 48

[p. 198]

Revius' Postillonslied.
Een naschrift.

In mijn proefschrift over Revius¹⁾ (pag. 223-227) heb ik vrij uitvoerig stilgestaan bij den Postilion In aller haest wtghesonden, om te soecken den verlooren Graef Johan van Nassou, den 13. Septemb. 1631, na het beroemde sonnet T'en sijn de Joden niet wellicht zijn bekendste gedicht.

Indertijd had Mejuffrouw Marie Ramondt reeds meegedeeld²⁾, dat er van dit lied een Duitsche vertaling bestond, die opgenomen is in Emil Wellers ‘Die Lieder des Dreissigjährigen Krieges’. Haar ietwat aarzelende conclusie, dat het Duitsch inderdaad een vertaling en niet het oorspronkelijke is, staat naar mijn meening volkomen vast.

Verder wijst Mejuffrouw Ramondt er op, dat Revius bij zijn lied aangeeft Op de wijse vanden verlooren Palatijn, terwijl de Duitsche vertaling heeft In der Melodey: wie man den verlohrnen Pfaltzgraff singt. Nu bevat Wellers bibliographie in het bovengenoemde werk een groot aantal postillonsverzen, waarvan er verschillende betrekking hebben op de vlucht van den Winterkoning Frederik V van de Paltz in November 1620. Sommige daarvan zijn inderdaad heel nauw verwant met Revius' lied. Toch was mijn conclusie indertijd de volgende:

‘Welk lied echter in de wijs-aanduiding bedoeld is, lijkt mij moeilijk uit te maken. Van de twee door Mejuffrouw Ramondt genoemde Duitsche valt de “Post Bott” af, omdat zijn strofen niet meer dan zes regels tellen. De “Extra ordi-

1) De dichter Revius (Uitgeversmaatschappij Holland - Amsterdam 1928).

2) Nieuwe Taalgids XVIII (1924), pag. 139 v.v.

[p. 199]

nari Postilion. Zu suchen den von Prag verlohrnen Palatin” echter heeft, na twee strofen van tien regels, er in alle andere acht - bovendien voert het de uitdrukking “verlooren Palatijn” in den titel. Maar beide verzen zijn jambisch, terwijl Revius' Postilion in trochaeën geschreven is. In rythme staat dit laatste dan ook veel dichter bij een Fransche bewerking¹⁾ van den Post Bott, die eveneens door Mejuffrouw Ramondt genoemd wordt: “Le postillon depesche du comte de Bucquoy, pour chercher le Palatin Roy de Boheme”. Het is echter gevaarlijk alleen op dit rythme een conclusie te bouwen. We hebben te vaak Revius' veelzijdigheid bewonderd, om niet - in tegenstelling met Mejuffrouw Ramondt - zijn talent soepel genoeg te achten voor de zelfstandige vondst daarvan. We moeten daarom met het noemen van deze verschillende mogelijkheden volstaan’.

Kort na mijn promotie zond Prof. Dr. J.W. Muller mij echter de Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor taal- en letterkunde, bevattende het verslag en de voordrachten der vergadering van 18 Januari 1928. Onder deze laatste bevond zich ook een lezing van Prof. Dr. Maurits Sabbe over Brabantsche en Vlaamsche Strijdgedichten. Met behulp van diens gegevens is het thans mogelijk tot een definitief resultaat te komen.

Onder de door Sabbe genoemde strijdgedichten vinden we namelijk ook den Postillioen wtghesonden om te soecken den veriaegden Coninck van Praghe, waarvan de oudste lezing gedateerd is: Januari 1621. Dit lied nu is zonder eenigen twijfel Revius' voorbeeld geweest - met zijn gedicht wilde hij den hoon van dezen Spaansch-Katholieken Postillon wreken.

Allereerst komen rythme en maat van de beide verzen

1) Na wat hieronder volgt, acht ik het waarschijnlijker, dat de verhouding juist omgekeerd is.

[p. 200]

volkomen overeen, al is Revius over het algemeen strenger voor zichzelf. Men vergelijke slechts Revius' tweede en derde strofe

Is hy niet ghesien te velde?

Of verhout hij 't op de Schelde?
Soeckt doch met een boots-mans-haeck
Of hy niet leyt in het Slaeck.
Loopt matrosen vijf of sesse
En bevraecht te Stavenesse:
Hebdy niet vernomen van
Den verloren Graef Iohan?

Ghy lant-lieden van Ter Tolen,

Sou hy niet by u gaen dolen?
Heeft hy oock ghenomen stant
Erghens aen sint Annen lant?
Seght, ghy boeren van ter Heenen,
Vont ghy hem oock inde Venen?
Hebdy niet vernomen van
Den verloren Graef Iohan?

met de volgende uit den Postillioen van 1621:

Hoort ghy Borgers oock van Praghen
Antwoort eens op mynder vraghen
Onder 't cryschvolck datmen sach:
T'uwaerts vlieghen naer den slach:
D'een die spronck hier over t'boort,
D'ander die is daer versmoort¹⁾.
Seght eens hebdy niet ghesien,
Den verloren Palatin?

Seght oock eens ghy arme boeren,
Die u qualijck oock derft roeren,
Slaept in Bosschen, in Speloncken,
In Cavernen holle troncken:
Soud' hy niet zijn comen schuylen,
By u inde doncker cuylen.
Seght eens hebdy niet ghesien,
Den verloren Palatin?

1) De Katholieke ‘Postilioen’ is niet consequent in de onderscheiding van mannelijke en vrouwelijke rijmen. Men vergelijke slechts deze met de volgende strofe.

[p. 201]

In de tweede plaats vinden we de door Revius in zijn wijsaanduiding gebruikte uitdrukking ‘den verlooren Palatijn’ woordelijk terug in het refrein. Het spreekt vanzelf, dat men het lied liever met dat refrein aanduidde dan met den omslachtigen en moeilijk te onthouden titel.

Tenslotte kunnen we zelfs vaststellen, dat Revius dit lied werkelijk gekend heeft. Volgens een noot van Sabbe (pag. 22) komt het namelijk ook voor in Baudartius' Memorien ofte kort verhaal der Ghedenckweerdighste geschiedenissen van Nederlandt ende Vranckeryck principalijck; alsook van Hooghduytschland. - enz. van 1603 tot 1624. (2^de Uitgave: Arnhem. Jan Jansz. 1624). Baudartius nu was een vriend van Revius, die voor den bewusten tweeden druk der Memorien een lofdicht schreef¹⁾. Met dit werk heeft hij dus ook, uiterlijk in 1624, het gedicht gelezen²⁾.

Revius volgde dus het Antwerpsche gedicht. ‘“De vraag is echter”’, merkt Sabbe (pag. 23) op, ‘“of wij dit gedicht voor oorspronkelijk mogen houden. Er bestaat inderdaad een Fransche lezing van: Postillon pour chercher le Roy déchassé de Prague, met achteraan de volgende melding: Jouxte la copie imprimée à Anvers, Chez Abraham Verhoeven, sur la Lombarde Veste, au Soleil d'or. Avec Grace & Privilege. Wij hebben geen middel gevonden om met zekerheid te bewijzen welk eene van de twee lezingen de prioriteit heeft. De Nederlandsche tekst bij A. Verhoeven is gedagteekend op Januari 1621, twee maanden dus na de nederlaag bij den Witten Berg. De Fransche tekst,

1) ‘Op de Nederlandsche historien Wilhelmi Baudartii’, later opgenomen in de Overijsselsche Sangen en Dichten, pag. 388 v.v.

2) Helaas ben ik hier in Indië niet in de gelegenheid Baudartius' lezing van het Antwerpsche gedicht na te slaan, zoodat ik dus gedwongen ben mij te houden aan de door Sabbe gepubliceerde (oudste) lezing naar de gazette van Abraham Verhoeven te Antwerpen. Naar mijn vaste overtuiging echter zullen eventueele kleine verschillen het bovenstaande slechts kunnen bevestigen.

[p. 202]

dien wij vonden, draagt geen dagteekening. Daar hij echter gedrukt heet te zijn “jouxte la copie imprimée chez A. Verhoeven” mogen wij aannemen, dat er bij den Antwerpschen courantier een andere uitgaaf van verschenen is. Wij hebben ze echter totnogtoe niet aangetroffen”’¹⁾.

Zonder verder over de prioriteit der beide teksten een definitief oordeel te durven uitspreken, is Sabbe toch geneigd den Franschen voor den oorspronkelijken te houden.

In dat geval zouden we hier een typisch voorbeeld vinden van den ouden cultuurweg: Frankrijk-Vlaanderen en Brabant-Holland-Overijssel-‘Overland’ (Duitschland)²⁾. Het Fransche Postillonslied werd vertaald en gedrukt te Antwerpen, in Noord-Nederland verspreid door Baudartius' Memorien, nagevolgd en gewroken door Revius, wiens navolging tenslotte in het Duitsch werd vertaald.

Revius' aandeel is niet het geringste!

Bandoeng.

w.a.p. smit.

1) Weller, die de eerste vier regels van het Fransche gedicht aanhaalt, heeft een eenigszins anderen titel: Le Postillon depesche du comte de Bucquoy, pour chercher le Palatin Roy de Boheme. Zou daar misschien de oplossing liggen? Voor een antwoord onthoudt Indië mij weer de noodige gegevens.

2) Deze opmerking dank ik aan Prof. Muller.

[p. 203]

Naschrift.

Ter aanvulling van het bovenstaande kan ik uit het aan de Bibliotheca Thysiana te Leiden toebehoorende exemplaar van Baudartius' Memorien, ed. Arnhem 1624 - waar inderdaad op blz. 32b-34a het bedoelde schimpdicht voorkomt¹⁾, dat Revius, zooals Dr. Smit te recht gist, zeker hier, in het werk van zijn vriend B., heeft leeren kennen - de volgende varianten mededeelen: afwijkingen dus van den door Dr. Sabbe uitgegeven oudsten tekst (A), maar behoorende tot den door Revius gelezen en als voorbeeld gevolgden tekst. Heel belangrijk zijn zij niet; soms komen zij wèl, soms niet overeen met de lezingen der (jongere) drukken B (1636) en C (1696). De meeste zijn verbeteringen der strenger getelde maatverzen (soms trouwens zijn ook hier één of meer overscharige lettergrepen blijven staan); welk streven - tevens zeer wel passende bij deze Hollandsche, meer apocopeerende lezing - ook nog uit de volgende kleinigheden blijkt: V 3 meyn'; VI 3:4 Rijck: practijck; IX 1 Al de gheen; 2 Hertogh, 6 wel was; X 3 't, 4 wederom, 5 fortuyn; XI 6 Eenen; XII 1 nieuw, 3 mangh'len; XIII 4 he'en; XIV 2 't; XV 4 hadd'; XVII 1 moed'. Spellingvarianten heb ik niet genoteerd.

Uit taalkundig oogpunt opmerkelijk is allicht de verandering van het refrein, met de kennelijke bedoeling om het rijm te verbeteren. Het in Brabant wèl rijmende ghesien: Palatin (beide met í) was voor Hollandsche ooren blijkbaar onzuiver en werd daarom veranderd in zijn: Palatijn, vermoedelijk dus toen en daar beide reeds met den tweeklank èi gesproken.

Het door Dr. S., blz. 202, noot 1, vermelde Fransche gedicht heb ik daarentegen in de pamfletcatalogi niet gevonden.

1) Ingeleid door: ‘De Paepsghesinde hebben in Brabant dit hier volgende Pasquil gedicht, ende den verdrevenen Coninck van Bohemen tot een nieujaer gheschoncken, Gedruct binnen Antwerpen, by Abraham Verhoeven, met gratye ende Privilegye’ (32b).

[p. 204]

I	1	Ick moet alomme gaen soecken,
	3	Den Beemschen Coninck, die voor Pragen
	7	Weet ghy niet waer nu mach zijn
		Den verloornen^1) Palatijn?
II	4	Van des Keysers volcks rappier,
	5	Ghy light verstopt aen eenen cant (= A, maar × C)
VII	1	En ghy Princen door wiens raet,
	2	Hy aenveerde desen staet:
	4	Hem van alles soud' bevrijen,
	6	Waer hy mach wesen vervaeren?
	8	Sijnen nieuw verloren Sone,
X	2	Hebdy hem niet wech gheleydt,
XIV	1	Ghy Gast-Huysmeesters altemael
XV	1	Sergeanten en Provoost-gasten
	2	Die de loopers plecht t'aen-tasten
	5	Sijn Caussen hielen niet met allen,
	6	De Causse-band was hem ontvallen.
XVI	2	Wilt doch hier na oock wel trachten
	6	Meer bij nacht, dan in den dach.
XVII	3	Noch derft comen voor den dach,
	4	Seght doch waer hy wesen mach?
XVIII		ontbreekt.

Oestgeest, November 1928.

j.w. muller.

1) In de volgende strophen steeds: verloren.