Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 46

[p. 305]

Uit een handschrift geschreven te Deventer in 1517.

In den 25^en jaargang van het Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde, verschenen in 1906, heeft Prof. C.G.N. de Vooys naar het eenig bestaande handschrift een legende uitgegeven van een ridder, die door een afgestorvene ten maaltijd genoodigd één dag in het paradijs meent vertoefd te hebben, maar eeuwen lang blijkt afwezig te zijn geweest. Het verhaal van den maaltijd met een afgestorvene is wel bekend als de Don Juan-sage, terwijl een vergeten van den tijd tengevolge van een bovennatuurlijke vreugde ons vertrouwd is door de legende, welke in de geschiedenis van den monnik uit het klooster Heisterbach gelocaliseerd is. Beide motieven worden besproken door J. Klapper in zijne uitgave van Exempla aus Handschriften des Mittelalters (Heidelberg 1911) en zeer uitvoerig door Prof. De Vooys in de tweede uitgave van zijne Middelnederlandsche legenden en exempelen (Groningen 1926, blz. 35-9, 315-9). De legende van den ridder wordt ons in het kort medegedeeld in het Deventer handschrift 101 D 12, dat op 1 Augustus 1517 voltooid werd te Deventer in het Sint Ursulahuis, eene stichting der Zusters des Gemeenen Levens ontstaan, toen de Rector Egbert ter Beek in 1470 het Kerstekens- en Brandeshuis vereenigde. Verwant is de recensie van het Deventer handschrift met den Latijnschen tekst in het ‘Speculum exemplorum’ (distinctio IX numerus 64), hetwelk voor het eerst in 1481 door Richard Paefroed te Deventer gedrukt werd. Pater B. Kruitwagen O.F.M. heeft in den 29^en jaargang (1905) der Bijdragen voor de geschiedenis van het Bisdom Haarlem aangetoond, dat dit werk omstreeks het jaar 1480 door een Windesheimer werd samengesteld voor den

[p. 306]

genoemden drukker. De tekst uit het Deventer handschrift is hieronder uitgegeven op de wijze van mijne uitgave:

‘Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren’. De afkortingen, welke in het handschrift voorkomen, geven geen aanleiding tot het maken van opmerkingen.

Ic wil u een exempel seggen, ende daer wil ick u Gode mede bevelen.
Het waren twe guede ridders. Die ene bad den anderen, dat hi wolde comen op [315 d] enen sekeren dach ende dienen hem tot sijnre werscap. Ende hi belaefde hem, dat hi comen wolde tot sinre werscap na sijnre begeerten. Ende eer de dach des werscapps anquam, soe sterf hi. Ende als die tyt der werscap anquam, ende die ridder sin werscap holden solde, soe quam die doede ridder tot hem, als he hem belaeft hadde. Doe he hem sach, wart hi verveert, ende sechde: ‘Hoe comdij hier, want ghi doot sijt?’ Hi antwoerde: ‘Want ick u gelaeft tot uwer werscap te tocomen, soe heeft mij God verhenget, dat ick weder tot u gecomen byn. Ende [316 a] over soven dage suldy weder tot mij comen ende diepen mij tot mijnre werscap, ende ick sal u een peert senden, daer ghi mede comen sult. Ende hieronder suldi u dinge schicken ende bereyden u mit bychten’. Ende die ridder schicte ende bereyde hem tegen den dach.
Ende als die soven dage omgecomen waren, soe quamen daer twee witte peerde. Op dat ene peert sat een engel, op dat ander peert en sat nymant. Ende die engel nam den ridder op dat peert, ende vuerden alsoe hastelic over den wech, alsof hi doer die lucht gevlogen hadde. Ende onderwegen quam hem noch een dagelixsche [316 b] sunde in. Doe woende daer een heermyte onderwegen, daer bichte he tegen. Ende als hi gebycht hadde, togen se voert, ende quamen voer die borch. Ende doe se clopten, quam die ridder tot hem uut, ende vragede hem, woese soe lange geweest hadde. Doe sechde hij, dat hi onderwegen ghebychtet hadde. Doe leyde hem die ridder in, ende sechde, hi solde hem noch dat leste gerichte op helpen setten. Ende do die ridder in die borch quam, sach hi daer Onsen Lieven Heren, Maria, die Moder Godes, mit alden engelen

[p. 307]

ende heiligen ter tafelen sitten in wonderliker groter vrouden ende genuchten. Doe sechde hem die ridder, hi moeste wederomme reysen. Die ander ridder sechde: ‘Hoe solde [316 c] ick alrede wederomme, ic byn hier nu noch ierst gecomen, ende en heb niet dan dat leste gerichte opgesat!’ Ende hadde geerne langer daer gebleven. Die ander sechde: ‘Ghi hebt hier wal twe hondert jaer geweest’.
Ende doe dese ridder wederquam voer sine borch, wast daer al omgekiert. Ende daer was een cloester getymmert. En als hi ter porten cloepte, quam die portener. Doe sechde die ridder, datmen hem inlaten solde, want het hoerde hem toe, ende hi plach daer toe wonen. Ende doe daer nymant en was, die hem kande, sechde hi: ‘Dit is wonder, want ick was hier yo hude [316 d] margen’. Doe was daer een olt bruder, die sechde, dat hi wal gehoert hadde van enen ridder, die vander borch gevoert wort, diemen niet en wijste, waer hij blef; ende dat waer wal twe hondert jaer geleden. Doe blef de ridder in dat cloester, ende diende Onsen Lieven Heren noch wal viertich jaer lanck. Ende was alden bruders een exempel der doechden. Ende nader tyt en was he ny drovich noch oec rechte blyde. Deo gracias!
Ghescreven int jaer Ons Heren dusent vijf hondert ende xvij geeyndet op [212 a] Peters dach ad vincula. Een Ave Maria voer die scrijfster om Godes wil!
[214 c] Dyt boec hoert toe Deventer in Sunte Ursulenhuys.

Den Haag.

d. de man.