Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 46

[p. 302]

Kleine mededeelingen.

144. De bronnen van Vondels Maria Stuart.

Een onderzoek naar de geschriften waaraan Vondel de feitelijke gegevens voor zijn Maria Stuart ontleende, is, indien al ingesteld, bij mijn weten nooit uitgegeven.

Vondel zelf noemde Camdens Annales. J.A. de Rijk, in zijn Inleiding tot een door hem en J.A. Alberdingk Thijm bezorgde uitgave van het stuk, zegt dat hij van Maria's levensbeschrijvers alle bestudeerd heeft ‘die authentieke stukken mededeelen’. Hij noemt Conaeus (Vita Mariae Stuartae Scotiae Reginae). Hij stelt vast dat Vondel kennis heeft genomen van Nicolas Caussin's Histoire de l'incomparable Reyne Marie Stuart, verwijst evenwel slechts naar éen enkele versregel (406). Bovendien merkt hij op dat Vondel een goede vraagbaak kan gehad hebben aan A.J. van der Kruyssen, later aartspriester van Amstelland, die een vertaling maakte van Florimond Remonds Opgang Voortgang en Nedergang der Ketterijen dezer Eeuw. ‘De Historie van Maria Stuart’ zegt hij ‘wordt in dat boek uitvoerig verhaald, gedeeltelijk uit den mond van een, die persoonlijk betrokken was geweest in hare ontvlugting uit Lochlevin Castle’. Ook in zijn aanteekeningen bij een drietal verzen verwijst hij naar dit werk.

D.C. Nijhoff (Vondels Hecuba, Gebroeders en Maria Stuart, aesthetisch-critisch beschouwd, Utrecht 1886) heeft De Rijk's uitgaaf gelezen en noemt het waarschijnlijk dat Vondel behalve Caussin ook Florimond Remond gekend heeft.

P. Leendertz J^r., in zijn Leven van Vondel (1910, blz. 255), vermeldt dat Vondel behalve Camden ‘ook anderen, zooals den Jezuiet Caussin’ gebruikte, een feit door hem overgenomen, zooals hij de vriendelijkheid had mij mee te deelen, uit de Inleiding van J.A. De Rijk.

[p. 303]

Negen jaar vroeger, evenwel, verscheen in Ts. XXI, pag. 241-249, het bekende opstel, waarin J.A. Worp de uitkomst zijner vergelijkende lezing van Vondels drama en Camden's Annales mededeelde. Hij verwees naar Camille Looten, die in zijn Etude sur le poète Néerlandais Vondel (1889, blz. 275), gezegd heeft dat Vondel voor het verhaal van Maria's laatste oogenblikken de bizonderheden ontleende aan Camden, en hij bevestigt dat oordeel. Wel was het hem duidelijk dat een aantal van Vondels gegevens niet in Camden voorkomen en hij noemt ook eenige daarvan, maar de waarschijnlijkheid van nog een andere bron toegevend blijft hij erbij dat de dichter zich bijna uitsluitend naar de Annales richtte.

Prof. J. te Winkel, hoewel hij de uitgaaf van J.A. de Rijk vermeldt, verwijst in zake de bronnen voor het treurspel enkel naar Worps opstel en betuigt dat daarin wordt aangewezen ‘waaruit Vondel zijn stof voornamelijk putte’. (Register Ontwikkelingsgang 1921 p. 101).

Dat Vondel nu inderdaad zijn gegevens niet alleen en zelfs niet in hoofdzaak aan Camdens Annales, maar aan verschillende andere geschriften ontleend moest hebben, kon ik indertijd voor mezelf met vrij groote waarschijnlijkheid vaststellen toen ik Mignet's Histoire de Marie Stuart las. De talrijke daar voorkomende bizonderheden, bij al welke naar de oorspronkelijke geschriften verwezen wordt, deden zoozeer aan door Vondel vermelde bizonderheden denken, dat men vanzelf zijn bekendheid, middelijk of onmiddelijk, met die geschriften veronderstellen moest.

Het kwam mij voor dat de vraag van welke geschriften hij gebruik maakte wel zou zijn op te lossen, maar alleen door een zoo volledig mogelijk onderzoek.

Het werd op mijn verzoek ingesteld door de heer B.J. Cramer von Baumgarten, candidaat in de geschiedenis te Leiden, die het tot een goed einde bracht.

De uitkomst van dit onderzoek is: dat De Rijk in hoofdzaak heeft gelijk gehad, want dat Vondel, behalve Camden, niet

[p. 304]

enkel Caussin geraadpleegd heeft, maar ook, en veel meer dan De Rijk vermoedde, Florimond Remond. Bij deze vond hij de verhalen van sommige oudere schrijvers, waaronder voornamelijk Blackwoods Martyre de Marie Stuart, - die hij dus niet onmiddelijk volgde, maar middelijk, zooals Remond ze had verwerkt. Bovendien ontleende hij bizonderheden aan Du Thou's Historiae sui temporis en aan het Summarium de morte Mariae Stuartae van Romoaldus Scotus. Aan het laatste o.a. het motief tot de zeer belangrijke reizang aan het eind van het eerste bedrijf.

Voortgezet onderzoek bracht tevens aan het licht, dat, van de genoemde schrijvers, Camden volstrekt niet het meest door Vondel geraadpleegd werd. Het aantal van de onder zijn inwerking geschreven versregels is kleiner dan dat van de aan Remond en veel kleiner dan dat van de aan Caussin ontleende.

In afwachting dat de heer Cramer gelegenheid vindt zijn materiaal uittegeven, kan ik volstaan met deze mededeeling. Er volgt uit dat de meening door Worp verdedigd en door Te Winkel aanvaard, als zou Vondel in hoofdzaak op protestantsche berichtgeving zijn afgegaan, niet is vol te houden. Met uitzondering van de in Camdens Annales gevondene, stammen al de door hem bewerkte gegevens van roomschkatholieke schrijvers.

Noordwijk/Zee, 24 Aug. '27.

albert verwey.