Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 46

[p. 188]

De twee beteekenissen van kuieren.

Kuieren beteekent 1^o een wandelingetje doen of kortweg wandelen en 2^o een praatje maken of kortweg praten. Onze woordenboeken, kleine en groote, hebben het totnutoe niet gewaagd: deze twee beteekenissen aan elkander te knoopen, en behandelen het geval als twee loutere homoniemen. Zie b.v. Nederl. Woordenboek. Deel VIII 1 kol. 496-98.

Ten onrechte. Want de beteekenisovergang is niet zoo ongelooflijk als hij er uitziet. Het woord wandelen heeft precies dezelfde beteekenis-ontwikkeling meegemaakt. Wie even het Mnl. woordenboek op wandeling en wandering wil opslaan, vindt daar hoopen plaatsen ten bewijze, dat dit woord in allerlei Nederlandsche dialecten conversatie beteekend heeft. Trouwens in de Algemeen Nederl. uitdrukking ‘in de wandeling’ beteekent het dit nòg.

In het begin dacht ik, dat wij hier uitsluitend met een paar kloostertermen te doen hadden, omdat b.v. de Karthuizers nooit mogen spreken, dan juist op hun wekelijksche wandeling; in het Karthuizer-klooster zelf heerscht eeuwig stilzwijgen. De andere oude ordes spreken wel dagelijks, maar toch alleen in de recreatie d.w.z. wandelend in kloostertuin of het kloosterpand. En ik werd nog meer versterkt in mijn meening door het feit, dat de beide woorden in de tweede beteekenis vooral vaak in geestelijke geschriften voorkwamen. Zoo is de oudste plaats voor kuieren ‘koyeren mit onsen lieven heren’ (zie Mnl. Wdb.) en luidt de titel van het tweede boek der Imitatio Christi De conversatione interna in vele handschriften: Van de inwendighe wanderinghe. En ten slotte meende ik, dat de dialecten, waarin kuieren nog heden in de tweede beteekenis voorkomt: 'n deel van Vlaanderen, Noord-Holland, Gel-

[p. 189]

derland en Overijsel, genoeg kloosters hebben gehad om zoo'n invloed geloofbaar te maken.

Toch bleek bij verder onderzoek dit slechts een bijzonder opvallend voorbeeld van een algemeener geval. Immers het Fransche discours - echt Romaansch houdt de Franschman heele speechen op z'n wandelingen, maar loopt ook bij het houden van een redevoering voortdurend op en neer - gaat terug op Latijn discursus, dat op en neer loopen beteekent. En conversatie, conversatio is ten slotte een bij Tacitus het eerst voorkomend woord voor vriendschappelijke praat, afgeleid van conversari, dat totdantoe alleen: draaien om iemand, heen en weer gaan had beteekend. En als wij ons naar Griekenland wenden, vinden we daar de peripatetische philosophen-school. In al deze gevallen is het woord definitief van de eene beteekenissfeer naar de andere afgezwaaid.

Maar bovendien is er een heele reeks woorden, die nog min of meer tusschen beide beteekenissen instaan, en al naar de omstandigheden, in beide sferen bruikbaar zijn. Wij spreken immers in het Nederlandsch en het Duitsch van omgang, verkeer en onderhoud maar verstaan ook mondelinge omgang, mondeling verkeer en mondeling onderhoud; en sommigen onzer gebruiken een of meer dezer woorden reeds bijna uitsluitend in dezen laatsten zin.

Nijmegen, 5 Januari 1927.

jac. van ginneken.