Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 44

[p. 163]

[Kleine medeelingen]

129. Eelmaker, Elemaker.

In de Informacie up den Staet van Hollant ende Vrieslant in 1514 wordt (op blz. 6 van de uitgave van Fruin) melding gemaakt van ‘den excijs van den coomans, scoenmaickers, eelmaickers ende smeden’ te Haarlem. In de verklarende woordenlijst teekent Fruin omtrent eelmaickers aan: ‘Van elders onbekend woord. Misschien schrijffout voor Seelmaickers, d.i. Touwslagers’. Verdam neemt in het Mnl. Wdb. deze gissing over en noemt eelmaker een verkeerde lezing, en hij teekent daarom dit woord met een sterretje.

Het woord is echter in de 15^de en 16^de eeuw te Haarlem geenszins onbekend, maar wordt daar als beroepsnaam dikwijls in akten aangetroffen; ook te Amsterdam was het in gebruik. Ik kan volstaan met enkele voorbeelden aan te halen uit de oudste transportregisters van onroerende goederen in het Haarlemsche archief. Daarin vond ik b.v. in 1470 een ‘Willem Claes z. de elemaker’, in 1472 ‘Gijsbrecht Jans z. de elemaker’, in 1486 ‘Zoete, Symons dochter Dirc Gerijts z. delemakers w^e’ en ‘Luytgen delemaker’, die meermalen voorkomt en b.v. in 1497 ‘Luytgen die elemaker’ wordt genoemd, in 1504 ‘Reyer Aernts z. de eelemaker’, in 1505 ‘Jacob Jans z. de eelemaker’, in 1529 ‘Pieter Pieters z. elemaicker’, enz. Meerendeels woonden deze elemakers aan of nabij de Voldersgraft, stellig in verband met den aard van hun beroep, dat blijkbaar niet in het midden van de stad werd geduld. Een welkome inlichting omtrent hun bedrijf verschaft een akte van Maart 1509 (Arch. Haarlem F 357, f^o 78 r^o): ‘Luytgen Dircx z. eelemaker vercoopt Symon Symons z. een scuer mitten erve ende mitten cuypen, braeck, ketelen, teerkisten ende anders dat daer inne is, liggende ende staende opte Voldersgraft ..., achter streckende ander stede singel’. Hier hebben wij dus den inventaris van een elemaker, want ook de kooper komt in 1514 als ‘Symon Symons z. de eelemaker’ voor. Met zekerheid valt daaruit echter nog niet op te maken welk beroep precies bedoeld is.

[p. 164]

Dit wordt echter opgehelderd door hetgeen de Thesauriersrekeningen van Haarlem omtrent den excijs der elemakers mededeelen. Uit de Inform. v. 1514 blijkt, dat deze toen niet meer geheven werd. Inderdaad vindt men de ontvangst het laatst geboekt in de rekening over het jaar eindigende op ‘tsinte Jacops dage apostel a^o XV^c thien’. In deze Thesauriersrekening en in de vorige (over 1508/9) vindt men onder het hoofd: ‘Ander ontfanck vanden assijsen vanden comans, scoemakers, eelemakers ende smeeden’ de specificatie: ‘Vande eelemakers van een jaer pachts vander eelshuyen assys eyndende als vooren (t.w. St. Jacobsdag 1509 en 1510) ontf. de somme van vj l.’ (Arch. Haarlem I 261, f^o 14 r^o en 262, f^o 7 v^o).

De elemakers waren derhalve geen touwslagers, maar zeemleerbereiders. Het Mnl. Wdb. geeft voorbeelden van elenhuut en elenvel. Ik laat in het midden of elen hier een stoffelijk bnw. is, afgeleid van oudnederl. elo (zie Kern in T. en Lbode 4, 144 en Gallée, And. Wtb. 53), of de 2^de nv. van dezen diernaam, of het znw. elen, eland (Verdam, Mnl. Wdb.). Uit de volgende aanhalingen is echter op te maken dat deze huiden gebruikt werden om zeemleer te maken en dat de Haarlemmer elemakers dus zeemtouwers zijn geweest. Verg. O. Rechten v. Dordr. 2, 86 (a^o 1441): ‘Een zeemse huyc van enen elenvelle’ en Goudsche Rechtsbr. 110 (a^o 1488): ‘Soo sellen die zeemwerkers ... gheen leer touwen dan gherechtich wiltleder, d.i. herten, hinden, eelen, deynen, reen, boeken of gheyten’.

Ter verklaring van de teerkisten in de werkplaats van den elemaker herinner ik er aan, dat de zeemtouwers ook leder maakten voor zeemen schoenen; zie b.v. de verordening in K. en O.v. Delft 102: ‘Dat gheen semenschoemaecker zijn leder ... zwarten en sal dan ... andie westzijde vander Delft’.

De excijs van de eelshuiden werd indertijd ook te Gouda geheven, maar niet onder dien naam. In de Inform. v. 1514 (blz. 382) wordt deze vermeld als: ‘De velexchijs van tzeem. Van 10 vellen, daer men zeemenleer of maect, 1 groten’.

g.j. boekenoogen.