Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 43

[p. 289]

Een teruggevonden handschrift.
(Brussel, hs. II. 270).

Toen Acquoy, als inleiding tot zijn ‘Geestelijk Lied in de Nederlanden vóor de Hervorming’ (Arch. v. Nederl. Kerkgesch. II (1887), p. 11-16), een overzicht gaf van de gedrukte en ongedrukte bronnen, schreef hij dat hem op handschriftelijk gebied in Noord-Nederland weinig bekend was. Hij bejammerde het dat men van twee van de voornaamste handschriften het spoor bijster was geworden. Het eerste hoeft hier niet verder besproken. Het berust thans onder nr. II, 2631 op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. Trouwens, Acquoy zelf had het reeds eenige maanden later opgeschommeld en er een beschrijving van gegeven in de Handelingen v.d. Maatsch. v. Letterk. 1888. Priebsch op zijn beurt had het teruggevonden in de bibliotheek van Sir Thomas Phillipps te Cheltenham en bespreekt het uitvoerig in zijn Deutsche Handschriften in England, I, 85-93. In den Anhang reproduceert hij vijf van de voornaamste liederen die er in voorkomen. Sedertdien is het manuscript gebruikt geworden door C.C. van de Graft (Middelnederl. historieliederen) en door Mw Mincoff-Mariage (Souterliedekens).

Van meer belang is het andere hs. waarvan Acquoy het verlies betrcurde. Hij zegt ervan: Het fraaie handschrift met ‘Geestelijke Liederen en Refreinen van vóor 1530, dat weleer aan Jacobus Koning behoorde en vervolgens in het bezit kwam van Van Voorst¹⁾, is op de verkooping van diens handschriftenverzameling in 1860 aan den heer A.D. Schinkel te 's Gra-

1) Catalogue des manuscrits de MM. van Voorst. Amsterdam, 1859, n^o 776.

[p. 290]

venhage toegewezen. Ongelukkig vind ik het in den auctiecatalogus¹⁾ van laatstgenoemden heer niet terug. Doch Moll heeft er in zijn Johannes Brugman zeven schoone liederen aan ontleend, en zou er waarschijnlijk wel meer uit hebben overgenomen, als er voor zijn doel meer in te vinden was geweest.’

Ondertusschen moet hij zijn opsporingen hebben voortgezet, want andermaal komt hij terug op het zoekraken van dezen ‘merkwaardigen bundel’, in een noot op een der liederen, uitgegeven naar de lezing van Moll in zijn Middeleeuwsche geestelijke liederen en leisen, 1888, p. 53. Hij zegt nu dat het manuscript ‘spoorloos verdwenen is’.

In 1904, ziet prof. De Vooys zich nog gedwongen die meening te onderschrijven (Tijdschr. v. Ned. T. en L. XXIII, p. 41), alhoewel in dit jaar het handschrift of althans het nummer ervan bekend was. Dit hebben we ontdekt onder de bronnen vermeld door C.C. van de Graft in haar Middennederlandsche historieliederen, 1904, p. 12. Zij zegt dat zij het van prof. De Vreese heeft gekregen, maar moet zich aan den inhoud al weinig hebben gelegen laten liggen, daar er geen enkel historielied in den heelen codex is te vinden. Dit bloote nummer heeft trouwens niemands aandacht getrokken, want nog in 1906, vermeldt Knuttel het handschrift als verloren in de bibliographie die voorafgaat aan zijn Geestelijk lied in de Nederl., p. 67. In 1922 eindelijk, zegt Te Winkel in zijn Ontwikkelingsgang der Nederl. Letterk., I, p. 261, dat het manuscript nog niet is teruggevonden. In de Souterliedekens (1922) van Mw Mincoff-Mariage wordt er zelfs geen gewag meer van gemaakt.

Het is werkelijk bevreemdend dat dit kostbaar boekje door geen enkel der voornoemde geleerden is teruggevonden, daar het toch na de veiling van Schinkel's bibliotheek in goede handen was overgegaan. Het was namelijk in het bezit ge-

1) Catalogue de la bibliothèque de M.A.D. Schinkel, La Haye, 1864.

[p. 291]

komen van den destijds zeer bekenden musicoloog en bibliophile De Coussemaker. Op de auctie van de bibliotheek van dezen geleerde in 1877, werd de Koninklijke Bibliotheek te Brussel eigenaar van den codex, voor 319 fr. Dat men ook sedert dien datum zijn schuilplaats niet wist te ontdekken, laat zich, althans gedeeltelijk, verklaren door het feit, dat de veilingscatalogus van De Coussemaker's bibliotheek slechts een gering aantal drukwerken bevat¹⁾.

Het handschrift is geschreven op papier, dat in de tweede helft doorschoten is met perkamenten bladen, nl. de fols. 153, 155, 156, 160, 161, 165, 166. De katernen zijn samengesteld uit 4, 6 of 8 bladen, en vertoonen noch signaturen noch custoden. De platten van het betrekkelijk moderne bandje zijn versierd met een dubbele omlijsting van vergulde fileten; de rug prijkt met stempeltjes en een bruin etiket, waarop de titel: Gedichten M.S. De bladspiegel is 13.5 cm. lang bij 10 cm. breed. Op de keerzijde van het eerste dekbordje bevindt zich het ex-libris met het wapen van E. de Coussemaker, gegraveerd door Ch. Onghena, en het devies: Deo et labore. Bij het inbinden van het boek is men wat achteloos te werk gegaan: de randen zijn zoodanig ingekort dat de oude foliëering heelemaal of half is weggesneden. Daardoor is de tekst op enkele plaatsen erg beschadigd geworden: waar op de marge een of meer verzen bijgeschreven waren, zijn deze dikwijls middendoor gesneden.

Deze codex bevat drie goed scheidbare gedeelten. I. Het eerste deel met geestelijke gedichten, refereinen en rijmspreuken gaat van fol. 1 tot 113. De bladen 114-120 zijn onbeschreven. II. Fol. 121-148, hebben we een reeks geestelijke liederen met muziek. De bladen 149-152 zijn zonder tekst. III. De bl. 153-174 behelzen Latijnsche hymnen.

Wat den ouderdom van het handschrift betreft, Acquoy,

1) Catalogue des livres de la bibliothèque de Mr. de Coussemaker. Lille, 1876.

[p. 292]

afgaande op de meening van Moll, zegt dat het ‘in den jare 1527 op papier geschreven werd’.

Wij meenen evenwel dat het manuscript ongeveer een vijf en twintig jaar hooger moet opklimmen, en kunnen dit vrij gemakkelijk bewijzen door middel van de watermerken, die bovendien de drievoudige indeeling naar den inhoud, hooger aangegeven, volkomen bevestigen. In deel I, hebben we de gothische P en den ossekop. Alhoewel wij noch bij Briquet, noch bij De Stoppelaar, noch elders precies gelijkende filagrammen hebben aangetroffen, mogen ze met zekerheid worden gerangschikt in de gelijkvormige seriën, dateerende uit het vierde kwart der XV^e eeuw¹⁾. De eerste en de laatste bladen van dit gedeelte: fol. 1-14 en 72-120, vertoonen een ander merk, nl. het wapenschild met de Fransche leliën, waartusschen een hoofdletter met een kroon gedekt. Dit was een zeer gebruikelijk papiermerk in het eerste vierendeel der 16^e eeuw (1503-'30), in Holland, Zeeland en Vlaanderen²⁾. Het filagram van het tweede deel, doordat het eenig is in zijn soort en geen varianten heeft, laat zich gereedelijk en met zekerheid aan een paar datums vastleggen²⁾. Hier hebben we namelijk de ster met de kroon die volkomen overeenstemt met de afbeelding bij hooger geciteerde auteurs. Briquet geeft twee documenten uit 1500 en 1501, Matton plaatst zijn stukken tusschen 1495 en 1596, en De Stoppelaar geeft de datums 1499 en 1502³⁾.

Wat nu het laatste deel van onzen codex betreft, hier vinden we doorloopend de gothische P uit het eerste gedeelte terug.

Onze conclusie ligt voor de hand. Het handschrift werd geschreven omstreeks 1500, uitgezonderd de bladen 1-14 en 72-120, waarvan het filagram eerst voorkomt tusschen de

1) Voor de P zie De Stoppelaar, Het papier in de Nederl. gedurende de M.E. plaat XV, en Briquet, les filigranes, III, nrs. 8644, 46, 49; voor den ossekop zie Briquet, IV, serie 14237-44 (tusschen 1470 en 1490).

2) De Stoppelaar, blz. 94 pl. XV, nr 6. (Documenten van 1503 tot 1530).

2) De Stoppelaar, blz. 94 pl. XV, nr 6. (Documenten van 1503 tot 1530).

3) Briquet IV, 13904; Midoux et Matton. Etude sur les filigranes employés en France au XIV et XV siècles, nr 249; De Stoppelaar, pl. V, nr 15, bl. 47.

[p. 293]

jaren 1503 en 1530. Nu is het juist op f. 111, dus in het jongere gedeelte, dat Moll den datum 1527 heeft ontdekt, die dus enkel geldt voor 56 bladen van den heelen bundel. Dit verschil van ouderdom wordt voorts nog bevestigd door de oude foliëering, waarvan op de nieuwere bladen geen spoor is te vinden. We kunnen er nog bijvoegen dat alleen op de laatst volgeschreven bladen, refereinen van Anna Bijns voorkomen, en ook hier en niet elders gewag wordt gemaakt van de Hervorming.

Van den heelen bundel is het eerste gedeelte het minst verzorgd. Op enkele plaatsen heeft de kopiïst uit nalatigheid of overhaasting verzen achterwege gelaten, die hij later op de marge heeft bijgeschreven. Versiering is er bijna niet: de beginletters zijn van een rood likje voorzien, en het gebruikelijke roode haakje wijst telkens aan waar een nieuw stuk begint. De titels mitsgaders de eigennamen in den tekst zijn rood onderstreept.

Aan het tweede gedeelte met de geestelijke liederen is oplettende zorg besteed. Elk lied is voorafgegaan door de muziek; de tekst volgt telkens, twee verzen op éen regel, met rood doorstreepte initialen en afwisselend blauwe en roode haakjes bij het begin van elke strophe. De verkortingen zijn zeer talrijk en niet zelden willekeurig, denkelijk wegens het gebrek aan plaatsruimte. Het laatste deel met de Latijnsche geestelijke liederen en hymnen is van dezelfde hand als het voorgaande met ietwat bleekeren inkt geschreven. Hier zijn enkele gravures en miniaturen te vermelden: f. 165, twee met kleuren opgehoogde etsen; de h. Jozef bij een waterput, de h. Maagd kniclend naast het kind; f. 170, een heremiet; f. 170^v-171^v, 6 miniaturen ontleend aan den doodendans, een koning, een burger en een vrouw naast hun geraamte.

Wat de waarde van het bundeltje betreft, het is merkwaardiger door zijn hoogen ouderdom dan wel door zijn inhoud, althans van het eerste deel. Behalve de jongere later bijgeschreven gedichten o.a. van Anna Bijns, dragen de refereinen

[p. 294]

den stempel van streng mysticisme of beoogen zuiver moralisatie vaak door allegorische voorstellingen. Naar den geest behooren zij ongetwijfeld nog tot de Middeleeuwen. Van de auteursnamen die wij in den codex ontmoeten, zijn er twee van oud-bekenden: Anthonis de Roovere en Jonker Jan van Hulst. De andere namen: Bloumaert, Frans Oisstoc, Hamme hebben we elders niet vermeld gevonden. De gedichten waaronder hun naam voorkomt moeten eveneens uit de tweede helft der 15^e eeuw dateeren. Hoog mogen wij evenwel hun werk niet aanslaan. Het behoort tot het middelmatigste van de rederijkerspoëzie.

Tot voorbeeld geven we hierachter een paar gedichten weer, een onuitgegeven van de Roovere en een van Hamme.

Ontegenzeggelijk hooger staat het tweede gedeelte van het handschrift met de liederen ‘waarvan vele tot de 15^e eeuw en tot vroeger tijden behooren’¹⁾. Zes ervan zijn ons ook van elders bekend en vijf uit het hs. Meerman²⁾. Bij al deze liederen, met uitzondering der laatste vijf, zijn twee of meerstemmige melodiën gevoegd. Naar Dr. Tirabassi, directeur van het Instituut voor Musicologie te Brussel, is deze musicale orthographie van buitengewoon belang voor de geschiedenis der muziek in de Nederlanden. Wij hopen samen dit gedeelte binnen afzienbaren tijd in zijn geheel te kunnen uitgeven.

Voorloopig zullen we van de vijftien gedichten hierachter maar een laten afdrukken dat niet werd uitgegeven door Moll, noch bekend is door een andere lezing.

Alhoewel er onder de Latijnsche liederen en hymnen wel enkele voorkomen, die zeer mooi zijn en het uitgeven overwaard, moeten wij ons hier toch bepalen tot het eenvoudig vermelden daarvan. Wij hopen dat spoedig iemand zijn aandacht aan die merkwaardige stukjes moge wijden.

Bij het analyseeren van het manuscript hebben wij in den

1) Moll, Johannes Brugman, II, p. 151.

2) Knuttel, Het geestelijk lied, p. 67.

[p. 295]

regel de begin- en de eindverzen opgegeven. Voor de refereinen hebben wij het explicit vervangen door den stokregel. Waar een naam in acrostichon voorkomt, geven wij de strophe en desnoods het heele gedicht.

De rijmspreuken en kortere stukjes geven wij in hun geheel.

Wij hebben hierbij in zekere mate de methode van Priebsch gevolgd, waarvan we meermaals de heldere overzichtelijkheid en de volledigheid konden waardeeren.

I. (Fol. 1-120).

1-3. Raadsels in 't Latijn: Quotlibet obscurum problematum vocatur enigma, voorafgegaan door de oplossingen omgekeerd geschreven, (b.v. mutacsum = muscatum).

4. Referein, 4 strophen.

Inc. Alder crachtichste machtichste warachtichste vrouwe -.
Stok. Lof troostelic troost gheen ander dan ghij,

15-17^v. Een allegorisch droomgezicht door Anthonis de Roovere. 18 strophen.

Inc. Met ongheruster herten zwaer

Sliepic ende es zeere onlancx leden -.

Expl. Esser yet goets in dat vrij oorboort

Voort nemet in dancke dor onsen heere.

Het acrostichon van de laatste strophe geeft: Roovere. Zie hierachter.

18-19. Dit es van continencien. (60 v.)

Inc. Continencie als ic vermoede

Es jeghen zonde eene hoede -.

Expl. Dus consten zij wijlen leyden

Continencie in soberheden.

19-20. Van continencie van luxuren. (50 v.)

Inc. Dit capittel sal hu rueren

Van onthouden der luxueren -.

[p. 296]

 

Expl. Gheen arch an hem zoude zijn

 

Overmids zijn claer anschijn.

20-22^v. Exempel van ghedoghene. (122 v.)

Inc. Dat es/tander point verstaet

Dat uut staercmoedicheden gaet -.

Expl. Daer met so liet hij de dinc

De groote machteghe coninc.

22^v-23^v. Exemple van verdraghene. (66 v.)

Inc. Vander philosophen voordachtichede

Leest men in die zelve stede -.

Expl. Int huus verdraghen ic sals te bat

Verdraghen connen in vremder stat.

23^v.

Onderscheet tusschen goet en quaet
Elken in der natueren staet
Tsoucken. vergheten ons verdult
Niet weten en wert gheen onscult.

24-24^v. Referein (4 str.)

Inc. An al dat mijn zin gronden can -.¹⁾
Stok. Dats dien mans name werdich zij.

Boven op bl. 24 staat een naam, die bij 't inbinden half doorgesneden, thans onleesbaar is.

25-25^v. Referein. (3 str.)

Inc. Twoort es smeinschen pays ende onvrede -.
Stok. Den meinsch en es niet beter dan zijn woort.

Daaronder: nota.

De weerelt gheeft van consten prijs
Maer duecht alleene die salmen prijsen²⁾
Der weerelt lof es broosscher dan · 1 · rijs
Maer der duechden lof zal in glorien rijsen
Onseker endc een cort bewijsen
Es tleven van elken hoe vroom hoe wijs
Nemet twoort gods / om dijnre zielen spijsen
Met cleender dinc du dlichaem spijst

1) Zin was vergeten en is bijgevoegd op den rand.

2) prijsen verbeterd uit prisen.

[p. 297]

 

Die ziele begheert teeuweghe jolijs

 

Int vleesch de wormen verjolijsen

 

O mensche laet dij in tijts afgrijsen.

26-27^v. Moraliseerend gedicht van Hamme. (13 str.)

Inc. In de wintelcoetse vander bekender waerheit

Up tbedde van vremder speculacie -.

Expl. Ende neemt in dancke mijn rondelic spreken

Gods gracie moet bij hu allen wesen.

De naam: Hamme komt in acrostichon voor. Zie hierachter. Dit gedicht is een bewerking van ‘de maag en de ledematen’ van Esopus.

27^v-28. Referein van Jan Hulst. (4 str.)

Inc. Eerst zoucken gods rike dit es claer -.
Stok. Dus mach een weerlic man zekerst leven.

De naam: Hulst Jan staat onder het gedicht, Jan in 't rood.

Daaronder: Nota.

Niement en es beter dan zijn woort
Woorden en werken moeten zijn accoort
Zalmen met eeren leven.

28^v. Notate verba.

Regenten weerlic gheestelic
En zijt hier niet zoo feestelic
Zoo schieloos noch zoo beestelic
Zoo fel noch zoo orveestelic
Ghine pijnt om teeuwich leven
Al mueghdij weerken crachtelic
En maect hu volc niet clachtelic
Maer houtet vast een drachtelic
Gherechtich ende warachtelic
Doet niement om hu sneven
Zijt jeghen thende voordachtelic
Zoo muechdij zonder beven
Met gode zijn verheven.

[p. 298]

Daaronder:

Als die aude zullen zijn sonder zin
Ende tvolc tghebod gods niet en heeft in
De rike zonder caritate
De aerme zonder verdracheits mate
Als trauwe int huwelic verliest haer stede
Als clercken leven zonder helichede
Als dheeren gherechticheit begheven
De vrauwe zonder scaemte leven
Als prelaten zijn zonder wijshede
Religieusen zonder oetmoedichede
Ic zegghe die dit te rechte smaect
Dat dan tende vander werelt naect.

29-29^v. Referein, (4 str.).

Inc. Also langhe als ic volghe der heeren hoven -.
Stok. Ic en can mijns gheen meester ghewesen.

Cf. Brussel hs. 119, f^o 49: hier hebben wij maar het eerste vers; het overige van het refrein is achterwege gebleven, want de bladen 48^v-50^v zijn onbeschreven.

Daaronder: Nota.

Als hu niet es worden yet
So en gheeft dat yet om niemens niet.

30. Referein, (4 str.).

Inc. Tbeginsel van duechden ende tonderscheit -.
Stok. Tbeginsel der wijsheit es vreese des heeren.

30^v-32. Geestelijk gedicht. (12 str.).

Inc. Ghedinct dat ghij sterffelic zijt

So en zuldij te gheenre tijt -.

Expl. Niet en verzwijnt den edelen tijt

Blijft met gode ghebenedijt.

32^v. Geestelijk gedicht. (25 v.).

Inc. Trect af dijn herte ter weerelt solaes

Eert wijsheit metter vreese des heeren -.

Expl. Niet bet en vindij ruste gheloves mij

Elc die dit leest dits hu nieuwe jaer.

[p. 299]

Daaronder:

Leest de hooftlettre nederwaert hoort wies ic meene
Daer vindij tes al niet zonder god alleene

Dit slaat op het acrostichon in voorgaande gedicht.

33-33^v. Referein (5 str.).

Inc. Alle dinc neimt eerst zijn beghinsele -.
Stok. Minne can alle dinc verwinnen.

Daaronder: Nota bene.

Gods minne es alleene
Caritate uuter herten reene
Ende uuten ghelove des zijt ghewes
Dat vaste ende niet gheveinst en es
Ende dese minne wildijt kinnen
Heet dat slot vander minnen.

34-36^v. Gebed aan God. (9 str.).

Inc. Glorieus almoghende god

ic roukeloos zondelic glod -.

Expl. Als een almueghende god al tesamen

Eenich ende eeuwich over al. Amen.

Cf. hetzelfde gedicht in hs. 245 (F. Robert Curzon, Brit. Mus.). Zie Priebsch: Deutsche Hss. II, p. 314, nr. 28.

36^v-38^v. Gebed aan Christus. (8 str.).

Inc. O Jhesus Xristus wat zal ic bestaen

In dar mijn ooghen niet up hu slaen -.

Expl. Ic duchte den wech valt ons te nauwe

Maer huwe ghenaden die zijn so groot

Wilt ons beschermen vander helscher doot.

38^v-39.

Elc die de passie gods beweent
Recht eist dat hem ons heer verleent
Een zuver herte vul van minnen
O vader die niement versmaet vercleent
Ontdoet mijn lippen mijn herte reent
Om huwer gracien te ghewinnen
Roupic met allen minen zinnen.

[p. 300]

39. Rondeel.

Die voor ons starf ter rechternoene coene
Wil van ons alle plaghen jaghen
Pijnt ons met uwen sermoene te voene
Die voor ons starf ter rechternoene coene
Pinen wij van zonden te doene soene
Ende laedt ons tviants cnaghen verdraghen
Die voor ons starf ter rechternoene coene
Wilt van ons alle plaghen jaghen.

39-40. Referein. (4 str.).

Inc. Lof vader almachtich die groot ende smal -.
Stok. Lof vader, lof zone, lof helich geest.

Daaronder: Nota.

Lof vader ende hu ghebenedide mogentheit¹⁾
Lof hu toevloeyende teeuweghen daghen
Lof zuene des vaders ende huwer wijsheit
Lof vader ende hu ghebenedide mogentheit
Lof helich gheest vulmaecte triniteit
Lof eenich in drien bevrijt ons van plaghen
Lof vader ende hu ghebenedide mogentheit
Lof hu toevloeyende teeuweghen daghen.

Daaronder:

Als hu yet valt in huwen zin
So settet thende voor tbeghin
Ende peinst om watter af zoude comen
Weder dat hu scaden zoude oft vromen.

40^v-41. Referein van de Roovere. (4 str.).

Inc. Almueghende vader zonder beghin -.
Stok. Lof hoghe drivoudicheit onbegrepen.

Boven het stuk staat de naam: Rovere rood onderstreept.

41^v-42. Referein van G. Bloumaert. (4 str.).

Inc. Hem mach wel gruwen die sneeft of sneven zal -.
Stok. De zorghe es meest in dhuere der doot.

1) Van vs. 1, 4 en 6 is de laatste lettergreep weggesneden.

[p. 301]

Zie hs. II. 119 (Brussel) f^o 38, ander referein op den stok: De vreese is meer in de huere der doot.

Daaronder: Notate bene.

Elc zie hier toe ende wel mercke
Toordeel werdt elken na zijn wercke.

42^v. Gedicht van Frans Oisstoc

Maect hu bedde zoo ghij wilt sterven
Eer hu den curten tijt ontfliet
Ende voor al leert zonde derven
Staet rechte want anders eist al niet
Toocht hu verduldich in alle verdriet
Ende met elken hebt paeys ende vrede
Rechtvaerdich zijt wat hu ghesciet
Fleeut bidt om gods ontfaermichede
Ruste van herten hebt die ooc mede
Altoos ghedinct gods passie zoet
Nemmermeer en gheeft den viant stede
Stelt hu alzoo ghij rekenen moet
Om niements wille doot zonde doet
In hopen vast in weldoen blijde
Schuudt zweerelts bedroch ende dat bij tijde
Scacht in hu herte gods vreese eenpaer
Tuterste oordeel hebt daer voor vaer
Om theeuwich leven aerbeidt daer naer
Certain het wert hu een zalich jaer.

Het acrostichon geeft: Meester Frans Oisstoc.

Daaronder: Notate verba.

Serviamus deo. ut salutem mereamur.

en: nota.

Mint gode met al dat es in dij
Gelijc hu zelven staet anderen bij
Leert dit wel merken ende verstaen
De X gheboden zijn hier in bevaen.

43-44^v. Referein. (8 str.).

Inc. Ic zie dat dezer weerelt verkiesers -.
Stok. Maer die wel mint en darf niet claghen.

[p. 302]

44^v-45. Moraliseerend gedicht (36 v.).

Inc. Merct dijn zelfs ghebreken alleene

Innich zijt altijts in hu ghebede -.

Expl. El niet dan druc lijden int hende voorwaer

Neemt in dancke dits hu nieuwe jaer.

Het acrostichon geeft: Mint Gode boven al huwen naste als di selven. Het gedicht is geteekend: Seneca zot.

Daaronder: notate.

Weldoen gheleert ende niet ghedaen
Dat en mach niet in staden staen
Weldaet bleef niet verloren mede
Berauwes hem niet diese dede
Hoe scone waert dat werken ende woorde

Het laatste vers is weggesneden.

45^v-47. Referein van de Roovere. (8 str.).

Inc. Elc lant heeft zonderlinghe zede -.¹⁾
Stok. Den bal verloren tspel verloren.

Boven het gedicht staat: Rove; het verkortingsteeken is weggesneden. Dit referein is gedrukt in de Rhetoricale wercken van Ant. de Roovere, p. 85. Belangrijke varianten.

47-47^v. Leerdicht van Hamme. (31 v.).

Inc. Al staet mijn boom jueghdich scoon en bequame

Lustelic glooft naer zier natueren name -.

Expl. Dit voorseit bediet wilt in memorien legghen

Ic maecht van mij ende elc van hem selven wel segghen.

De naam: Hamme staat boven het gedicht.

Daaronder: Nota:

Wij en hebben morghen no heden
Die dach van ghisteren die es leden
Wij en hebben ne gheenen tijt dan nu
Hoedt hu van zonden dat radic u.

1) Zede is met een jongere hand verbeterd uit vrede.

[p. 303]

Dan volgt nog:

Wat was ic . watwerdic morghen
Wat zallic werden . dat doet mij zorghen
Wat was ic ic was . was ic hiet
Die doot so kent mij . zo en kent mij niet
Wat bem ic icben / ben ic hiet
Ontsienlic starc / broosch als riet
Wat werdic icwerde / werdic yet
Der wormen aes diet wel beziet
Waer zallic varen / vare ic yet
Vare daer ic mach / en blive hier niet
Dit doet mij zorghen / zoorghdic hiet
Al zoorghic meer / ten scade mij niet.

Op dezelfde bladzij nog:

Leest onthout bewijst int leven
So en eist te vergheefs niet ghescreven.

48-54. Berijmde uitlegging van Psalm 50: miserere mei deus; op elk vers een strophe van 16 regels.

Inc. Miserere mei Deus

dat ic in ijdelheden dus

versleten hebbe mijn jonghe leven

Expl. Vader wies men dij loven zal

Ende boven al voor al gheseit

Lof dijnre groter ontfaermicheit

De geglosseerde verzen zijn telkens bovenaan geschreven en rood onderstreept. Het laatste is: Sicut erat in principio. Dit gedicht komt ook voor in hs. 245 (Robert Curzon, Br. Mus.), zie daarover Priebsch, Deutsche Hss. II, p. 310, n^o 9; eveneens in M. germ. 135 (Berlijn), zie de Vooys in Tijdschr. XXIII (1904), p. 68, die nog wijst op twee andere teksten in het hs. van het mus. Meerman te 's Gravenhage. Het stuk werd gedrukt in 1839 in de verhandelingen der 2e klasse v.h. Kon. Nederl. Instituut van Wetensch. p. 15-31 en bij Carton, Oude Vlaemsche liederen. (Mij. Vl. Biblioph. 2e ser. nr. 9), p. 1-19.

[p. 304]

54. Lucidarius zeit. (16 v.).

Inc. Bij zijnder groter mueghentheit

Es hij in allen steden gheseit -.

Expl. Eist in de zee oft in de vloede

Oft up tlant oft in tviers gloede.

54^v-56. Referein (7 str.).

Inc. O lievelicste ihesus ende goedertierste -.
Stok. Dattic doch een van dien mach wesen.

De naam die bovenaan stond is heelemaal weggesneden.

56-57^v. Dit is eenen sconen lof in gode (6 str.).

Inc. Lof die alle dinc van nieuten ghemaect heeft -.
Stok. Lof dien die es de wech de waerheit ende dleven.

Op denzelfden stok: ghij sijt den wech, de waerheyt & dleven, verschillend referein bij Ruelens, Refereinen ... door Jan de Bruyne II, p. 111, nr. LXVIII.

57^v-58. Referein (5 str.).

Inc. Al dwonder dat noyt up eerde was -.
Stok. An zulken heere moet men gheloeven.

Daaronder:

Sonde maect den meinsche so blent
Datti niet anders en acht no en kent
Dan hem zijn zinnen bringhen te voren
Daer omme blijft menich mensche verloren.

58^v-59. Referein (4 str.).

Inc. Adaems mesdaet die hij mesdede -.
Stok. Den loen des aerbeits valt zoet int ende.

Daaronder:

Die hier verduldich es in zijn lijden
Sal eeuwelic met gode verblijden.

59^v-61. Referein van A. de Roovere. (8 str.).

Inc. Een die hem zelven niet en ziet -.
Stok. Die hem best spiegelt zal netst bekent zijn.

Gedrukt bij de Roovere: rethoricale werken, ƒ 90, onder den titel: Gheestelycke spiegelinghe.

[p. 305]

61^v-63. Geestelijk gedicht. (12 str.).

Inc. Maniets ende arrius quade secten

Contrarie gods wet / ende der helegher kerken -.

Expl. Die sal hij verwerpen bij grooten reken.

Als fugitive zijns rijcs daer zij werden bestreken.

Eeuwich zonder ghenaden in stervende leven.

63^v. Den a.b.c.

Inc. Abelt huwe zinnen toot alle dueghden

Bereedt huwe ziele zoo ghij wilt sterven -.

Expl. Condij dit doen ghij zult onbedroghen

Tneffens gode hebben moghen.

Na de letter z, komen nog drie verzen.

64-65^v. Referein. (12 str.).

Inc. Als ic peinse om des tijts onlancheit -.
Stok. So mach ic wel weenen voor mine mesdaet.

66-67^v. Referein. (10 str.).

Inc. O wijsheit in wiens crachten onbegrepen -.
Stok. Almoghende god willet mij vergheven.

68-71^v. Geestelijk gedicht (176 v.).

Inc. Nu hoort in onsen upwas al te met

So groyen wij zoo lanc zoo bet -.

Expl. Leeft ende regneert een god te samen

Inder weerelt der weerelden. Amen.

71^v. Fulgencius. (18 v.).

Inc. Wiltu dij zelven niet ontkeeren

Vander goedertiericheit ons heeren -.

Expl. Maer het comt van gode den hoghen

Also wij vander lucht hebben dlicht der oghen.

Bladvulling.

Weerct die wijle dat ghij ghesiet
Bij nachte machmen werken niet.

72-76. Referein van A. de Roovere. (11 str.).

Inc. Scepper der wijsheit goddelijck gedochte -.
Stok. Loff bluetsturter voir alle creaturen.

De naam: de Rovre staat boven het gedicht.

[p. 306]

76-80. Referein. (10 str.).

Inc. Ave Maria wiens weerdt om gronden -.
Stok. Gods cracht noyt gheene soe weerdich en maecte.

80^v-82^v. Referein. (5 str.).

Inc. O zalighe wercken goeds vermetelick -.
Stok. Dit is tsalichste werck dat god oeyt wrachte.

Vgl. zelfde referein in hs. II. 119 (Brussel), fol. 36-37^v.

82^v-84. Referein (4 str.).

Inc. Als ick bemercke hoe alle diversche dieren -.
Stok. O doot du moetst wel een bitter morsseel sijn.

Zelfde referein in hs. 119, fol. 68^v-70^v, en in hs. 15663 (Brussel), fol. 78-79. Uitgegeven naar een derden tekst van hs. 16910-13 (Brussel) door Leendertz in Tijdschr. v. Nederl. T. en L. XX (1900), p. 70-71. - Dit gedicht evenals het volgende is onvolledig doordat tusschen fol. 83^v en 84 twee of meer bladen ontbreken.

84-84^v. Referein (onvolledig, 3 str.).

Inc. mut. Och oft pigmalion die doot mocht vaten -.
Stock. Nochtans wilt mij die liefste begeven.

Aan dit stuk ontbreekt de eerste strophe en de tweede strophe mist de eerste vijf verzen.

84^v-86. Refreyn. (4 str.).

Inc. Wat est vander werelt diet overmerct -.
Stok. Int schyn des menschen es cleyn betrouwen.

86-88^v. Geestelijk gedicht. (12 str.).

Inc. Bij gods cracht / est al gemaeckt

Hemel ende aerde naer sijn begeren -.

Expl. O god heere helpt ons sonder berommen

Bij alle goeds ynghelen wij warender gheerne.

[p. 307]

89-93^v. Referein. (9 str.).

Inc. Wijn bluet verandert mijn crachten verscricken -.
Stok. Gaet ghij vermaledijde int ewich vyer.

Het blad 94^v is onbeschreven.

94^v Dit vers zal staen voer de prince (13 v.).

Inc. Qui patrem orasti ignosce illis

Bidt doch voer mij daert sondich gheschil is -.

Expl. Als ick O God die dootlicke spoor lij

Propicius esto michi peccatori.

95-96^v. Refereyn. (4 str.).

Inc. Ihesu preceptor miserere nostri

Van die melaetsheyt der sonden verlost mij -.

Stok. Propicius esto mihi peccatori

Voor eén Latijnsch vers, telkens twee Nederlandsche.

96^v-98^v Referein (6 str.).

Inc. Dat sterven soe diveers es van manieren -.
Stok. Och datmen sterven moet es een hert gelach

Hetzelfde referein in den bundel van Doesborch: Refereynen int sot ... (ongepagineerd), op den stok: Ay sterven sterven is een hart gelach, en bij Ruelens, ref. v. Jan de Bruyn, III, XCVI, p. 33. De 1^e strophe in ons hs. komt bij Ruelens achteraan als opdracht aan den prins.

98^v-100^v. Refereyn. (6 str.).

Inc. Och mijn vruecht / wort droefheit / mijn ogen tranen -.
Stok. Gheen quader quaet dan deewige doot.

100^v-102^v. Refereyn. (6 str.).

Inc. Al haddic Mercurius influencie -.
Stok. Och god waren wij int eewich leven.

[p. 308]

103-104^v. Referein. (4 str.).

Inc. Seven werf sdaechs valt hij die rechtverdich schijnt -.
Stok. Tes beter zeer spaeye dan nemmermeer.

105-106^v. Referein van Anna Bijns. (5 str.).

Inc. Het es guet vrouwe sijn / maer veel beter heere -.
Stok. Onghebonden best / weeldich wijf zonder man.

Vgl. Anna Bijns. Nieuwe ref. (uitg. Jonckbloet en Van Helten), p. 35.

107-108^v. Referein van Anna Bijns. (5 str.).

Inc. Ghy proper meyskens / ghij enghe dierkens -.
Stok. Twaer guet huwen / maer tsorgen is die plaghe.

Vgl. Anna Bijns. Nieuwe ref., p. 60.

108^v-110^v. Referein. (5 str.).

Inc. Wat est tleven der menschen diet wel besiet -.
Stok. Veel lijdens ghebuert mij al den dach.

110^v-111. Referein van Anna Bijns. (8 str.).

Inc. God almachtich ons hemelsche vadere -.
Stok. Noyt aerger dan luther en was ghevonden.

Vgl. Anna Bijns. Refereinen naar de nalatensch. van Bogaers uitgeg. d. Van Helten, p. 72. Het hs. geeft enkel de eerste en de laatste strophe; daartusschen zijn er vijf strophen weggelaten. Eronder de datum: 15. 27. 14 July, en het devies: meer suers dan soets.

111^v-113^v. Referein van Anna Bijns. (6 str.).

Inc. Ghesellen en weduaers beyde jonck en oudt -.
Stok. Ongebonden best weldich man sonder wijf,

uitgeg. in Belg. Museum 4 (1840) p. 83 door J. Fr. Willems naar een hs. in zijn bezit. Hieronder een retrograde van Anna Bijns:

[p. 309]

 

Aensiet jonste / niet de conste / tes vrouwen / werck

 

Neempt danckelyc / hoe cranckelyc / dat ghedicht es

 

Natuerlyc / puerlyc / comet uut trouwen / sterck

 

Aenmercket / snel / hoe wel / dat van consten licht es

Het acrostichon geeft: Anna.

113^v.

Copye van een missive ghesonden vanden prinche
der duyvelen lucifer / ter werrelt an die Luterianen.

Ick lucifer prinche der helscher natye
Ontbiede gruetenesse / te deser spatye
an u mijn vrienden ter werelt gheseten.

Enkel de eerste drie verzen; de bladen 114-120 zijn onbeschreven.

II. (Fol. 121-145).

Nederlandsche en Latijnsche liederen met genoteerde zangwijzen.

121-121^v.

Ghegroet so si die maghet soet
Daer god uut nam vleis ende bloet -.

Gedrukt bij Moll, Brugman, II, 149-150 en bij Acquoy, Middeleeuwsche geestel. lied. en leisen, 1888, p. 24-25 (met begeleiding). Een facsimile van fol. 121 is te vinden bij Jacobus Koning, Verklaring van het oud-letterschrift, uitgeg. door de Mij. tot Nut van 't Algem. Leyden 1818, plaat II, n^r 13. Zie bronnen en bibliogr. bij Knuttel, geestel. lied. vóor de Kerkherv., p. 514, n^r 20.

122^v-123.

Ons is een kynt geboren
Een kynt gepresenteert -.

Zie de bronnen bij Knuttel, p. 515, n^r 43.

122^v-123.

Mit desen niewen jare
So wert ons open bare -.

Zie over dit zeer bekend lied: Knuttel, p. 517, n^r 51.

[p. 310]

123^v-125.

Maria sart van edeler art
Een rose inden doren -.

Zie de bronnen bij Eliz. Mincoff-Marriage, Souterliedekens, p. 232.

125^v-126^v.

Mijns herten troest mijn siels begheren
Mijn enich grein laet di behagen -.

Zie Knuttel, p. 528, n^r 289.

126^v-127.

O Jesus bant o vurich brant
Och waerstu in mijn hert geplant -.

Zie Knuttel, p. 523, n^r 195.

127^v-128.

Truren moet ic nacht ende dach
Ende liden swair verlangen -.

Met uitzondering van de eerste strophe gedrukt bij Moll, II, 187-8. - Zie Knuttel, p. 537 en p. 540, n^r 518.

128^v-129.

Die werelt leit mi so seer en quelt
Van mi en canix nit geweren -.

Het eénige lied van ae verzameling dat elders niet voorkomt en totdusver onbekend is gebleven.

129^v-130.

Adieu naturlic leven mijn
Adieu solaes ende al mijn vroecht -.

Zie Knuttel, p. 533, n^r 386.

130^v-131. Och voer die doot en is gheen boet -.

Gedrukt bij Moll, II, p. 195-6. - Zie Knuttel, p. 532, n^r 370.

Nu volgen een reeks Latijnsche hymnen.

133. Cantent epythalamium asaph eman et idithum -.

133-134. Dies est letitie in ortu regali -.

Zie Chevalier, repertorium hymnologicum, I, p. 227, n^r 4610.

[p. 311]

134^v. Puer nobis nascitur rector angelorum -.

Chevalier, II, p. 369, n^r 15790.

135. Puer natus in Betleem unde gaudet Jerusalem -.

135. Jesum corde colite pie meditando. -.

136. Jesu dulcis memoria -.

Chevalier, II, p. 325, n^r 28659.

136^v. In natali domini gaudent omnes angeli -.

Chevalier, I, 521, n^r 8698.

137. Ave puer parvule -.

Chevalier, I, p. 122, n^r 2062.

137^v. Dies est leticie nam processit hodie -.

Chevalier, I, p. 277, n^r 4612.

137^v-138^v. Verbum caro factum est de virgine -.

Chevalier, II, p. 725, n^r 21347.

138^v-139. Magnum nomen domini emanuel -.

Met Nederlandsche repeticie:

Groet so is die naem ons heren emanuel
Die ons hier gheboetscapt is van gabriel
Huden is god mensch geworden in israel
Nu is vervult die propheti van daniel
Doer maria die suver maecht in bethleem dat weet ic wel
Glori lof end eer sij inden hoghe noel
Eya eya eya god is geboren van eenre maecht
Alst sijnre godheit heeft behaecht. Alleluya.

Chevalier, II, p. 72, n^r 11024.

139^v. Beant laude varia -.

Chevalier, I, p. 136, n^r 2321.

140-140^v. Benefico solatio marie candelariam -.

Chevalier, III, p. 96, n^r 24160.

140^v-141. Ave pulcherrima regina gratia divina -.

141^v. De Sancta Katherina.

Inc. Costi regis filia -.

Chevalier, p. 237, n^rs 3946, 7, 8.

[p. 312]

142. De sancta barbara.

Inc. Digne colat ecclesia -.

Chevalier, I, p. 281, n^r 4670.

142^v. De sancta cecilia.

Inc. Pura christo te dedisti -.

Met Nederlandsche repeticie:

Wij sijn sculdich di te prisen christi virgo cecilia
Want du leerste ons oprisen mundi linquendo vilia
Dijn exempel wil bewisen summa diligibilia
Daer bi di sijn oec der wisen nunc beatorum milia.

143^v-144. De sancta ursula.

Inc. Flatu docta spiritali mira quondam es molita -.

Met half-Nederlandsche repeticie:

Ursula tu ferbuisti bernende in godes minne
Per pneuma quod cepisti is verlicht al dine sinne
Dine sin is al verlicht per sophiam obstupedam
Welc brenct veel tot hoger sicht deitatem obvisendam.

114^v. Nicolai solennia sua presens familia -.

Chevalier, II, p. 133, n^r 11952.

Voorgaande Nederlandsche en Latijnsche liederen, hymnen en motetten zijn voorafgegaan door de muziek. Nu volgt nog van enkele Nederlandsche liederen de tekst zonder muziek:

145-145^v. In tono conditor alme syderum.

Inc. Die here jesus sprect totter sielen

Heft op dijn cruys mijn lieve bruyt -.

Gedrukt bij Moll, II, p. 408-12. - Zie Knuttel, p. 535, n^r 425.

145^v-146.

Hoe lude sanc die lerar opter tynnen
So wie in swaren sonden -.

Gedrukt bij Moll, II, p. 189-90. - Zie Knuttel, p. 535, n^r 429.

[p. 313]

Daaronder, de bladvulling:

O tijt o tijt o costel tijt hoe bistu mij ontronnen
Ic heb verloren minen tijt hoe qualc was ic besonnen
Mocht ic bescreyen minen tijt so had ic veel ghewonnen
Dat waer gesciet ter goeder tijt heer god had icks begonnen.
Na deser tijt en coomt gheen tijt dat wi verdienen connen
Mer reden gheven vander tijt dat moeten wi dan connen
O scepper god van hemelrijc wilt ons dat allen gonnen.

146^v-147.

In tono laycali. Het reet een ridder jaghen uut
Inc. Een blide moet in tegenspoet

Doet alle liden wiken -.

Gedrukt bij Moll, II, p. 198-201.

147-147^v.

Op de wijs: Ic reide aen enen danse

Daer ic veel vroukens vant.

Inc. Uut harteliker gheren

uut rechter vrolicheit -.

Zie Knuttel, p. 324, n^r 214.

147^v-148.

Als eene scone dageraet
Die voer den lichten dah opgaet -.

Gedrukt bij Moll, II, p. 178-81. - Zie Knuttel, p. 526, n^r 252.

III. (Fol. 153-174^v).

153. Devota et excellens meditatio de sacramento altaris et ejus utilitatibus edita a fratre joanne pechani archi episcopo cantuariense et primate totius anglie. Salutatio.

Inc. Ave vivens hostia.

Veritas et vita -.

De titel is gerubriceerd en in twee gedeelten gescheiden. In de spatie daartusschen moest een miniatuur, een kelk voorstellend, komen. Wij zien er enkel een vage omlijning van. Zie de bibliogr. bij H. Chevalier, repertorium hymnologicum, I, p. 133, n^r 2278, en vgl. hs. 5826 (Brussel), f^o. 174^v-177.

[p. 314]

153^v-154.

Hore ecclesiastice breves et devote.
De sancta cruce: ad matutinas.
Inc. Heu misera conditio

Carnis humane vicio -.

Vgl. Chevalier, III, p. 272, n^r 27607.

154^v. Oratio sequens edita est per dominum joannem papam XXII qui concessit omnibus eam devote dicentibus inspiciendo faciem christi decem milia dierum indulgentiarum. Salutatio.

Inc. Salve sancta facies nostri redemptoris -.

Als hooger is hier de titel in twee gescheiden, waartusschen het heilig Aanschijn moest komen dat vagelijk is aangeduid. - Zie Chevalier, II, p. 522, n^r 18189. - Fol. 155 is onbeschreven.

155^v-156. Ad dominum jesum et ad virginem mariam alternatis versibus. Oratio.

Inc. Summe summi tu patris unice
mundi faber et rector fabrice -.

Vgl. Chevalier, II, p. 618, n^r 19710. Fol. 156^v is onbeschreven.

157-159^v. Psalterium sequens a beato bonaventura compositum est cujus quilibet versus nonnichil de psalmo psalterii sibi in numero correspondenti redolet.

Inc. Ave virgo vitae lignum
quae perenni laude dignum -.

Vgl. Chevalier, I, p. 133, n^r 2276.

160-161^v. Ad beatam virginem genitricem mariam oratio egregia.

Inc. Ave mater gratie virginum regina
gemma pudicicie rosa sine spina -.

162-164^v. Percelebris oratio in laudem beate virginis edita in cujus litteris capitalibus angelica salutatio relucet. Incipit feliciter.

[p. 315]

Almiflua pulcherrima regina celi -.

Zie Chevalier, I, p. 57, n^r 918.

165. Hymne

Inc. Dies est leticie in ortu regali -.

Zie hooger dl. II, fol. 133-134.

165^v-166. Hymne

Inc. Cantent epithalamium asaph et idithum -.

Zie hooger dl. II, fol. 133.

166^v.

Panegyricon salutis vere per verbum incarnatum
divinitus facte. Saphicon:

Gaudeant terme simul angelorum nam faber -.

167-169^v.

Oratio pulcherrima in honorem dive virginis marie
a beato augustino (ut fertur) deprompta incipit:

Salve mater misericordie mater spei et mater gratie-.

Zie Chevalier, II, p. 512, n^r 18032.

170-171^v. Hymnen

1^e kolom; inc.: O vos omnes qui transitis per viam -.

Zie Chevalier, II, p. 253, n^r 13951.

2^e kolom; inc.: Fuit quidam heremita vite commendabilis -.

172-174^v.

Disputatio pulcherrima inter animam damnatam
et suum corpus.
Inc. Nocte sub silentio tempore brumali -.

⁺Met ongheruster herten zwaer
Sliepic ende es zeere onlancx leden
Daer creech ic inlic zulken vaer
Bij drome in bens noch niet te vreden
Ic zach een beelde zoo ruut besneden
Levende staende naer mans ghedane^6-7
Mij vreest dat icker af vermane.

+ Fol. 15.

6-7 Tusschen deze twee regels is een vers uitgevallen; dit blijkt uit het rijmschema ababbcbc van de andere strofen waar het geregeld is toegepast.

[p. 316]

 

Sijn haer stont recht up gheresen

 

Als borstelen die te stoorme staen

10

Zijn hooren die waren boven desen

 

Lanc naer ezels hooren ghedaen

 

Zijn ooghen ende mont hadden ontfaen

 

Properlike maecsel met allen cleene

 

Zijn baert naer mijns zins overslaen

15

Hinc dalende meer dan andre gheene.

 

 

 

Ghelijc der zwane hadde hij den hals

 

Maer crom mij gruwelde dat ict sach

 

Een leeu die maecte veel ghescals

 

Die in de stede zijnder herten lach

20

Zijn rechter hant zoo ict zegghen mach

 

Dochte mij eens arents clau niet el

 

Ende zijn luchter doe ic ghewach

 

Den voet van eender crevitse fel.

 

 

 

⁺Sijn voeten waren ghelijc den beere

25

Onbesneden plat ende breet

 

Eens deels haddicx int scauwen deere

 

Dat hij zoo matelic was ghecleet

 

Naer manlicker vorme was hij bereet

 

Uutghesteken tvornoumde ghetal

30

Al de pine die ic noyt leet

 

Docht mij voor dit bescauwen smal.

 

 

 

Aldus duer twonder zijnde in vare

 

Quam dese figuere altoos bet an

 

Ende sprac ten hende int openbare

35

Verschiet niet hebt u als een man

 

Zulc wonder men niet bemerken can

 

Ay mij ic ben noch meer bequame^37-38

 

Want de wijse man es minen name.

 

 

 

Verwondert hu niet int zien miner vo[.]rme³⁹

40

Elc point heeft dobbel verstannesse in

 

Want dat mijn haer up staet te storme

 

Dat zal ic hu zegghen meer noch min

+ Fol. 15^v

37-38 Evenals in de 1e strofe is hier een vers uitgevallen.

39 vorme verbeterd uit voorme wegens het rijm.

[p. 317]

 

Het beteekent dat ic voor al beghin

 

Vreese tstranghe oordeel ons heeren

45

Ten andren zoo es voort bevreest mijn zin

 

Of scande weerlic up mij mach meeren.

 

 

 

⁺Ende dat mijn ooghen nau ende cleyn zijn

 

Tbediet en dooch u niet ontsteken

 

Het bewijst dat alle die willen reen zijn

50

Scherp merken zullen haer selfs ghebreken

 

Ende nauwe ooghen zijn onbezweken

 

Steerc jeghen wint of aerths gheschien

 

Dus zalmen int gaen int staen int spreken

 

Alle dinc met goeden ooghen aensien.

 

 

55

Rechts matelic ende van sconen colueren

 

Zijn lippen, tonghen ende tanden van mij

 

Bediedt datmen tot allen hueren

 

Zal leven onsen scepper vrij

 

Ten anderen dat niement wie hij zij

60

Tslot zijnder tonghe zal verminderen

 

Dat eenighe meinsche verre of bij

 

An eer of an welvaert mach indren.

 

 

 

Mijn ooren zijn wijt ende groot

 

Naer des ezels maniere ghescoren

65

Bediet dat elc goet kerstin bloot

 

Twoort gods vierich zal an horen

 

Brinct men hem yet zonderlicx te voren

 

Daer gracie ende ziele bij creghe ontspoet

 

Dat zalmen voor bij gaen en latent verloren

70

Ghelijc de ezel de slagen doet.

 

 

 

⁺Mijn baert es grijs nederwaert hanghende

 

Also zalmen bij rijpen rade

 

Naer teeuwich leven zijn verlanghende

 

Duecht an nemen ende laten tquade

75

Nederwaert ziende de onghestade

 

Weerelt ende haren corten tijt

 

Want eerdsche bate wert eeweghe scade

 

Duchtic ende wee voor dit jolijt.

 

 

 

Mijn hals ghelijk der zwanen lanc es

80

Maer crom ende smal naer wijser zede

+ Fol. 16

+ Fol. 16^v

[p. 318]

 

Bediedt datmen zal waer den ganc es

 

Scuwen de sonde der gulsichede

 

Want talre quaetheit vint hij stede

 

Dus es den hals goet nauwe bekent

85

Men zal twoort keeren ende wenden mede

 

Eer ment toot yements ooren zent.

 

 

 

Een arents clau es mijn rechter hant

 

Bediet datmen met milden zinne

 

Den aermen zal deelen in elken cant

90

Uut caritateliker minne

 

Scuwende daer ghiericheit es inne

 

Niet dumelende alzo die vrecke pleghen

 

Maer altijts met rechtvaerdeghen beghinne

 

Zijns broots bezweeten te zine gheneghen.

 

 

95

⁺Een crevitse voet mijn luchter hant schijnt

 

Twelc es een die traech es tallen saken⁹⁶

 

Bediet dat elc hem selven pijnt

 

Snel om betren maer traech in wraken

 

Vaste slutet tbediet verstaet de saken

100

Datmen sal houden gods bevelen

 

Ende rechtvaerdich wasdom met ghemake

 

Sluten jeghen alrande quelen.

 

 

 

De philosophe ons claer ontbint

 

Vromer ende manlicker eist voorwaer

105

Dat een man zine begheerte verwint

 

Dan zine gramscepe hier of daer

 

Dus zal elc manlic herte eerbaer

 

Als leen ghemoet zijn ende neder terden

 

Zine quade begheerte zonder vaer

110

Ende al dat dodelic mochte werden.

 

 

 

Mijn voeten zijn groot breet ende plat

 

Ghelijc den beere ende dat bediet

 

Datmen zal houden den rechten pat

 

Inder minnen gods wats gheschiet

115

Eerbare plaetsen onneffene niet

 

Dinen even meinsche minnen onverminct

 

Duer gode verdraghen druc ende verdriet

 

Ghelijc de beer de slaghen drinct.

+ Fol. 17.

96 saken in de plaats geschreven van het geradeerde woord: stonden.

[p. 319]

 

⁺Mijn cleederen zijn grau sterc jeghen sliten

120

Onredelicheit machmer bij ontsluten

 

Onse heere versmaet die ypocriten

 

Zijt binnen dat ghij schijnt van buten

 

Mijn onderwijsen vul van viertuten

 

Pijnt te verstane ende na te levene

125

Doet zoo dat vruchten uut hu spruten

 

Ghij wert in glorien de verhevene.

 

 

 

Mettien verlosic dese figuere

 

Ende haestelic ontspranc ic onsochte

 

Danckende gode der aventuere

130

Dat ic gheinstrueert zijn mochte

 

Mij zelven te leerne mij oorboor dochte

 

Te stellene rasschelic int ghescrifte

 

Messchien het ooc proffijt in brochte

 

Minen vrient te schinckene teender ghifte.

 

 

135

Recht eist dat ic verblijt nu zij^135-141

 

Om leeringhe te mijnder zielen confoort

 

O god slaet doch hu ooghen up mij

 

Versterkende in dit leven voort

 

Eerweerdich vrient kent wel elc woort

140

Roert huwe gheneghentheyt ter salegher leere

 

Esser yet goets in dat vrij oorboort

 

Voort nemet in danck dor onsen heere.

⁺In de wintelcoetse vander bekender waerheit
Up tbedde van vremder speculacie
Ter slaepcamer vander memorien claerheit
Tcasteel gheheeten hets tijds fondacie
Daer drouch mij wonderlike ymaginacie
Om slapen daer mij den vaec toe dwanc
Waer god mij toochde bij zijnder gracie
[.] Eenen droom eer dat den dach ontspranc.⁸

My dochte ic zach eenen coninc rijckelic
Sittende in een costelic pauwelioen

+ Fol. 17^v.

135-141 het acrostichon geeft Roovere.

+ Fol. 26.

8 Eenen verbeterd uit eeenen.

[p. 320]

 

Sijn dienaers waeren onghelijckelic

 

Vervult van weilden elc in zijn doen

 

Maer doch ic mercte wel an tfatsoen

 

Dat eenighe van sconincx officieren

15

Murmureerden in huerlicder relegoen

 

Den coninc niet willende obegieren.

 

 

 

Het es zeer wonderlic dat ic verhale

 

Nochtan tes mij bij drome beeleven

 

Ic zach coninc ende dienaers al te male

20

Ende elke name voor zijn hooft ghescreven

 

Ten eersten zoo hiet die coninc verheven

 

De maghe hij sceen zeer rijcke van landen

 

Twee heeren waren hem beneven.

 

Deen hieten de voeten ende dander de handen.

 

 

25

Therte was ooc een dienaer daer

 

Tghelijcx ooghen ende hooren mede

 

De tonghe maecte groot mesbaer

 

Het welke huer oughesticheit dede

 

⁺Die nuese die hadde groote onlede

30

Sij trocken te gader al een line

 

Ende sloten bij huerer zotter zede

 

Hueren coninc ende heere contrarie tzine.

 

 

 

De handen deden daer huer claghe

 

Segghende ic moet eeuwelic werken

35

Om onsen coninc minen heere de maghe

 

Hij coit mij al te zeere mijn wercken

 

Doen zeiden de voeten ghij mueghet merken

 

Ik en hebbe nemmermeer ghenade

 

Salic des conincx wille versterken

40

So moetic loopen vrouch ende spade.

 

 

 

Het hoore sprac hoort waert mij grieft

 

Hoe zoude dit eenich man ghedooghen

 

Ic moet eeuwelic hooren wat hem ghelieft

 

Ende ic ooc zien dat zeiden de ooghen

45

Biden longheren wij willen ons pooghen

 

Sprac de tonghe dit te belettene

 

Wij zouden van aerbeide plats verdrooghen

 

Ic en moeyme niet langher met lavettene.

+ Fol. 26^v.

[p. 321]

 

Aldus droughen zij heymelic over een

50

Als zotten die haren vader of gaen

 

Die coninc vernamt ende zat en green

 

Van gramscepen ne maectij gheen vermaen

 

Maer doen quam hem in staden staen

 

Sijn proper edel natuerlic bloet

55

Hout voetzel dat was hem onderdaen

 

Ende gracie die hebben voort ghevoet.

 

 

 

⁺Aldus leifde die coninc langhe stonden

 

Up tghuent dat hem in weinich ghebuerde

 

In eeren in vruechden ende in ghesonden

60

Sijn dienaers last hem lettel becuerde

 

Maer tewilen dat dit proncken gheduerde

 

Soo dede die coninc zinen volke gheen duecht

 

Waenge hoe elc let in hem zelven truerde

 

Want zij hadden int leven juecht noch vruecht.⁶⁴

 

 

65

Doe ghinc den eers ende tvoorhooft claghen

 

Den buuc wort slutser dan een ledere

 

Die voeten consten tlijf niet draghen

 

Die handen magherden van boven nedere

 

De nuese wert een water smedere

70

De ooghen ghinghen staen te stare

 

Doe ghinghen zij versamen wedere

 

Sij en wisten wat doen van groter vare.

 

 

 

Sij spraken wij zullen van commer sterven

 

Leven wij lange in dit vernoeyen

75

Wij moeten paeys anden coninc verwerven

 

Want vander maghen moedt leven vloeyen

 

Ende niement en machs hem ter werelt moeyen

 

Profeteliker dan de tonghe alleene

 

Aldus sloten zijt ende de tonghe roeyen

80

Om paeys an haren coninc reene.

 

 

 

Maer vele talen die ic daer hoorde

 

Mits gaders bekende obediencie

 

Quamen zij metten coninc in acoorde

 

Want zij bekenden huer violencie

85

⁺Doe zach ic commen ter presencie

+ Fol. 27.

64 de t van juecht is naderhand bijgeschreven.

+ Fol. 27^v.

[p. 322]

 

Labuer die brochter spise ende dranc

 

Van vruechden wasser zulc assistencie

 

Dat ic uut minen slape ontspranc.

 

 

 

Ende dus ontspronghen zoo nam ict vooren

90

Dat ict wilde in ghescriften stellen

 

Soe mochtment laten de vrienden hooren

 

Die gheerne hooren wat nieus vertellen

 

Ende zeker zalic de waerheit spellen

 

De scapen en doghen zonder herder niet

95

Ende als zij in minnen bij een verzellen

 

Soo eist al jolijt datmen daer ziet.

 

 

 

Dit zoude bepeinsen de ledeghe zinnen

 

Die haer hande node an aerbeit steken

 

Hoe zullen die leden cracht ghewinnen

100

Als der maghen moet voetsel ghebreken

 

Huut eendrachticheit moet welvaert leken

 

Maect zelve de glose als van desen

 

Ende neemt in dancke mijn rondelic spreken

 

Gods gracie moet bij hu allen wesen.

⁺Die werelt leit mi so seer en quelt
Van mi en canix nit gheweren
Mijn sinnen sijn mi so dic onstelt
Och troest van god moet ic onberen
Ten coemt niet al na mijn begheren
Want nit en baet dat ic veel troere
Dus wil ic mijn hert tevreden stellen
Ic bin dar in ic moet daer doere.

⁺Mijn gonste wil ic tot hem dragen
Dat hi veranderen doe mijn moet
Och mocht ic hem mijn liden clagen
Mijn hert ontlasten dat waer mi goet
Want tis al druc ende wederspoet
Dat ic van deser werelt spoere
Noch bin ic diet al liden moet
Ic bin dar in ic moet daer doere.

Och lacen ic weet nit wart mi liecht
Dat hi mi scout die liefste gemind

+ Fol. 128^v.

+ Fol. 129.

[p. 323]

 

Het is die sonde die mi bedriecht

20

Dat ic gheen troest aen hem en vind

 

Daer om so lijd ic groot elleynd

 

Dus ist gheen wonder dat ic troere

 

Ic hoeps te hebben noch eens een eynd

 

Ic bin dar in ick moet daer doere.

 

 

25

Lof ende eer moet hem ghescien

 

Nu ende tot allen tyden

 

Ic en cans ghemercken noch gesien

 

Dat hij mi enich sins wil verbliden

 

Mit sijnre minne mijn hert doersniden

30

Woud hi mi helpen uut mijn troere

 

Hi laet mi so langhe in dit liden

 

Ic ben dar in ic moet daer doere.

 

 

 

Ter eren van allen minnende sielen

 

Die ghern in Jesus armkens slapen

35

So wil ic ons dit lieken singhen

 

Men vijnter luttel die tsopken smaken

 

Nyement en derfer sijn ghec mit maken³⁷

 

Dat soete coemt wel dic na tsoere

 

Elc wacht hem voer des viants kaken

40

Ic bin dar in ic moet daer doere

 

Al stonden daer dusent muren voeren.

Brussel.

fred. lyna.

37 nyement verbeterd uit nyemōt.