Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 39

[p. 124]

Twee onbekende gedichten van Starter.

In Elsevier's geïllustreerd maandschrift van 1895, dl. I, pag. 685 heeft prof. ten Brink trachten aan te toonen, dat Starter de auteur is van het bekende Valeriuslied: ‘Merck toch hoe sterck.’ De bezwaren hiertegen door Wieder - van Duyse ingebracht vinden we kort geformuleerd in Het oude Nederl. lied II bl. 1791. Waarom zou het niet opgenomen zijn in de Friesche Lusthof? is dan eigenlijk de vraag, die ten slotte als argument wordt aangevoerd.

Bij alle gegevens, door wijlen den heer M.M. Kleerkooper in zijn uitmuntende Bibliographie van Starter's werken samengebracht, meen ik twee kleine gedichten te kunnen voegen, die zeer waarschijnlijk van Starter's hand zijn, en in geen der uitgaven van de Friesche Lusthof werden afgedrukt. Ze zijn te vinden op bl. 168 en 235 van een zeer zeldzaam liedboekje getiteld: Hollands Nachtegaeltien verryct met een nieu twede deel genaemd Hollands en Seeus nachtegaels samen gesang. Tot Amsterdam by Jacob Pieters Wachter 1633¹⁾, en volgens den naam en de kenspreuk van genoemden dichter

1) Scheurleer, Nederl. liedboeken bl. 157. In de betrokken litteratuur heb ik slechts een enkel spoor van 't boekje aangetroffen; Jacobus Scheltema maakt melding van een liedje geteekend ‘Alleen de Hope’ in het Hollandsch en Zeeuwsche Nachtigaeltje 9e druk 1633. Daar de eerzame Jacobus zeer onbetrouwbaar is (om slechts te herinneren aan zijn vervalsching van Anna Roemer Visschers portret) meen ik te mogen onderstellen dat het 2e deel van ons boekje bedoeld is, omdat ook hier juist één aldus geteekend vers voorkomt (bl. 49) en nergens iets van een 9e druk blijkt. Scheltema dacht bij deze spreuk aan Anna R.V. en zag dus de vele liedjes van denzelfden dichter, M.v. Velde, Velden of Campanus over 't hoofd. (vgl. Oud-Holl. 1883, bl. 64).
Herhaaldelijk komt de naam Hooft voor. Een liedje geteekend ‘Een Hooft alleen’ (= W.D. Hooft), niet vermeld in Haverman's proefschrift, op bl. 226, Een ‘Pastorelle’ door Vosknyl, samenzang van Dayphilo en Granida, geteekend ‘'t Verkeert haest’ op bl. 62, terwijl ‘In het Idalisch dal’ van P.C. Hooft met vermelding Stemme: Saugh. op bl. 156 is afgedrukt. (vgl. Stoett I, 161, waar de titel Sangh luidt. Wijze ald. bl. 364). Liederen van Hooft als stem: bl. 224 Groote Goden min (!) om raken (Granida vs. 1690); bl. 243 Windeken daer den Bosch afdrilt (id. vs. 39); bl. 274 Ghy Heyligheytjens die ‘in Bloemjes en in kruyden; II, bl. 98 Vluchtige Nymph.
Verder twee liederen door H.C. Hooft; bl. 200: ‘Wist men in kleyne Kloys’, Stemme ‘Schoonste Nimphe van het wout’ en bl. 224: ‘Ick en prijs gheen hooghe staten’, Stemme: ‘Groote Goden min (!) om raken’. Het eerste versje afgedrukt bij Scheltema, Geschied.- en Letterk. Mengelw. I. st. 2, bl. 258, het tweede genoemd, zonder bronopgave. Over H.C. Hooft, door Brandt vermeld als dichter van een hekeldicht op Vondels naam (L.v.V. ed Hoeksma bl. 118) C. Brandt, Leven van II. de Groot bl. 288 en Navorscher XXVIII, bl. 562, alwaar een brief van Maurits Huygens aan zijn broer Constantijn: ‘Votre P.C. Hooft a un sot de frère, grand Arminien .... etc. Verder nog een Ned. en een Lat. rijm van hem voor Bredero's Groot Lied-boek, een Lijck-klacht over 't droeve afsterven van G.A. Brederode en een Landt-leven aen Hendrick Hooft in: Verscheyde Nederduytsche Gedichten (1651) bl. 139.

[p. 125]

afkomstig. Afdoend blijkt dit evenwel niet, daar in de liedboeken bijwijlen de onderteekening niet is te vertrouwen; zoo vinden we onder een liedje in Den Lacchenden Apoll¹⁾: ‘Al lang genoeg van dit van dat, Gepropt, gestopt, geduwd, gestuwd door 't gorgelgat’ den naam P.C. Hooft, al kan deze rijmelarij onmogelijk van Hooft zijn: Hooft maakte andere verzen! Bij een mindere God als Starter is de kwestie minder gemakkelijk uit te maken; deze stijgt in het minnedicht nergens boven de rhetoriek van zijn tijd uit; gouddradig haar, oogjes als een git, tanden als ivoor, wangetjes als rozen, lipjes als koralen, enz. enz. zijn de ook elders steeds wederkeerende schoonheden zijner geliefden. Daarbij komt, dat hij niet alleen zelf regels uit zijn best geslaagde liedjes meermalen herhaalde (zoo den aanvangsregel: ‘Doen ik was in 't bloeyen van mijn tijd, in 't groeyen van mijn Jaren’ en Bruydt-Lofs-Gedicht vs. 107, waar de bruid is: ‘In 't groeyen van 't verstand, in 't bloeyen van haer jaren’ of den slotregel der eerste strophe van 't zelfde liedje: ‘Die een Vrou heeft, heeft in 't gemeen een Heer!’ naast: ‘want wie een Vrouwe heeft, heeft in 't gemeen een Heer’²⁾, maar ook anderen hem herhaaldelijk hebben nagevolgd.

1) Den Lacchenden Apoll, Uytbarstende in Drollige Rymen, t'Amsterdam, by Baltes Boekholt, Boekverkooper, in de Niesel, Anno 1667, bl. 387.

2) Friesche Lusth. ed. v. Vloten bl. 295; bl. 235 vs. 197; bl. 51 vs. 60.

[p. 126]

Toch geven de volgende teksten wel eenige aanwijzingen.

I. Stemme: Onlanghs lagh ick in phantasie¹⁾

Vriendinne die de schoonste zijt /
Die is geweest van Adams tijt:
Maer daer en tegen weer so straf
Als yemant was / van die tijt af.

Mijn hart daer ghy soo wreedt mee leeft
Wil ick dat ghy my dan weder geeft:
Geeft my weerom / segh ick u mijn hart /
Dat so van u mishandelt wert.

Ick swoer ick sal by Venus Troon
Een geven die niet is soo schoon /
Als ghy / maer sachter van gemoet /
En die daer groote moeyt om doet.

Die sal door overgroote vreucht:
Bekommert zijn wat voor een deught:
En wat voor vrientschap dat een vrient
Int geven van zijn hart verdient.

Die sal my noemen Heer en Man /
Die al sal doen al wat zy kan:
Die sal als ick haer maer aensien /
Wel weten wat ick haer gebien.

Maer neen: al waert ghy noch so straf /
Ja soud'²⁾ my daed'lijck in mijn graf:
Of macher noch yets quaets geschien /
Dat heb ick liever noch te sien.

Dan dat ick u verlaten sou
En die gaen kiesen tot mijn vrouw /

1) Dit liedje in: De Schat-Kiste der philosophen ende poeten waer inne te vinden syn veel schoone leerlycke blasoenen, refereynen ende liedekens. Gebrocht ende gesonden op de Peoen Camere binnen Mechelen, geprononciert ende gesongen 3 Mey 1620. Mechelen, Hendrik Jaye, 1621.
Een liedje op de stemme: ‘Vrindinne, die de schoonste zijt’ in Jan van der Veens Zinne-beelden, oft Adams appel, ed. 1703 bl. 80 (2e druk van 1632).

2) lees: sond'.

[p. 127]

 

Die wel vriendelijck is en bly /

 

Maer nergens na soo soet als ghy.

 

 

 

Houd dan mijn hart in u genaed'

30

En leeft daer mee so ghy 't verstaet:

 

Wel of qualijck / sacht of fel /

 

Hoe sy 't maeckt / ghy maeckt het wel.

 

 

 

Const baert Nijdt. Ian Starter.

II. Stemme: Courante Commune.¹⁾

Heeft 't lieflijck quelen
Van Orpheus spelen
Sijn Tongh / zijn hant / zijn Lier /
Elck onvernuftigh Dier /
Ja Bosschen en Boomen /
En wat inde stroomen
In zee en Meeren woont /
Tot zijn geluyt getroont /
Indien Ulisses tot het soet gesangh
Des Meeremins
Had soo veel sins
Dat hy zijn Gaste dwangh.

Te stoppen haer Ooren
Op dat sy (door 't booren²⁾
Des sangers te seer bekoort)
Niet sprongen over boort /
O Margarietje
Als ghy dan een Liedtje
Vol aengenaemheyt queelt /
't Welck yeders hart ontsteelt /
Denckt wat een soetigheyt elck een ontfanght
In zijn gemoet
Die naer het soet /
Van 't soet gesangh verlanght.

1) Komt bij Starter voor ed. v. Vl. bl. 270, 288, 493. - Zie Land, Luitb. v Thysius bl. 366 vlgg.

2) lees: hooren.

[p. 128]

25

U geestige Leden

 

U vrolijcke zeden

 

U aengenaem gelaet

 

Vol schoon en heusch Cieraet /

 

U eerbare lonckjes.

30

Als brandende vonckjes

 

Vol lieffelijcke smart

 

Ontsteken yeders hart /

 

Die d'alderminste glans van u geniet /

 

En met zijn Oogh /

35

De gaven hoogh /

 

Van uwe geest besiet.

 

 

 

Helenaes vreughden /

 

Catrinaes deughden /

 

Sijn noch op deser aerd /

40

Op 't alderhooghst vermaert /

 

Dan die zijn verscheyden

 

En ghy met u beyden /

 

In u gheheel noch staet

 

Ja haer te boven gaet /

45

In deughden / schoonheyt / maer o Margariet /

 

Ghy ed'le steen /

 

Gantsch niet gemeen /

 

Sijt oock de minste niet

 

 

 

In loffelijcke dingen

50

In lieflijck te singen /

 

In alle geestigheyt /

 

Met eerbaerheyt beleyt /

 

Daer ghy in u jeughde

 

Vol aerdige vreughde /

55

Op 't loffelijckst bethoont /

 

Wat geest u 't lijf bewoont /

 

En dat u Vader / u inde Musijck /

 

Met vreucht en deucht /

 

U in u jeught /

 

Heeft opgevoet gelijck.

 

 

 

Gonst baert nijt.

Het laatste liedje dan vertoont gelijkenis met ‘Kond' Orpheus stemme, kond' Orpheus spel’ (v. Vloten, bl. 215) op dezelfde

[p. 129]

melodie, dus geheel overeenstemmend in bouw. Verder vinden we ald. bl. 174 een gedicht op de schoone Margariet, wier muzikale talenten Starter evenzeer prijst als het ‘Syrenisch gesang’ zijner andere Nymphjes (bl. 43, 68, 267, 306). Deze Margariet zou dan kunnen zijn Margrieta Boners, de pronck van onse jeughd

Wiens Vader rijck in eer, deughd, schatten, wijsheyd, vrienden Dat treffelijcke ampt, in sijnen tijd, bedienden
Van Generael commys.

Ook d^r. Meyer heeft in dezen aan overeenstemming gedacht (Bloemlezing bl. 21) Wordt boven (vs. 46) Margariet ghy edle steen genoemd, elders vinden we deze beeldspraak aardig uitgewerkt terug n.l. in 't bekende: ‘Deftige Rijmers, kloeck van geest!’ Amaril is daar het gesteent, dat 's werelds rond geheel verciert; neemt uyt de ringh nu eens de steen, wat is 't dan als een slechte krans?

Alles te zamen genomen, mag men aannemen, dat er behalve de treurspelen en eenige grootere gedichten, nog liederen van Starter bestaan, die niet in het Lusthoofken en nooit in de Friesche Lusthof zijn opgenomen.

Amsterdam.

g.w. wolthuis.