Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 38

Schoelje.

De gewone afleiding van schoelje van Fra. escouvillon, escouillon heeft mij nooit kunnen voldoen, hoe aannemelijk parallellen als slet, zwabber, boender, wat overgang van beteekenis betreft, ze ook schijnen te maken. Die sch (sj) doet mij altijd aan het aan sibilanten zoo rijke Hebreeuwsch denken en 't is mij een groot genoegen, dat prof. Salverda de Grave, de kenner van onze uit het Fransch ontleende woorden, van eenzelfde gevoelen is, daar hij aan herkomst uit het Jodenduitsch gelooft (Tijdschr. XVI, 85).

Blijkens het woordenboek van het Jodenduitsch van Avé-Lallemant (Das Deutsche Gaunerthum, 4^e deel, blz. 465) kent dit jargon het woord schuol, sjuol (Hebr. schu'al) d.i. vos. Het is niet onwaarschijnlijk, dat dit woord met de uitspraak van de Nedl. sch (vgl. schacheren met Nedl. sch naast sjacheren) in 't Bargoensch is overgenomen, en het grondwoord van ons schoelje is. De vossen hebben te allen tijde en overal een kwaden naam gehad, hun listen en, erger, hun gemeenheid is overbekend; vgl. Mnl. reinardie, Oudnoorsch fox = bedrog; Horatius, Ars Poët. 437. Om bij 't Hebreeuwsch te blijven, wijs ik op Klaagliederen 5, 18; Psalmen 63, 10, waar 't heet, dat vossen het land onveilig maken; Hooglied 2, 15, waar ze ‘vernielers der wijngaarden’ heeten; Ezechiël 13, 4, waar (en

[p. 33]

hier is 't, men lette wel, geheel scheldwoord geworden als ons ‘schoelje’) de valsche profeten’ sjoealiem d.i. ‘vossen’ genoemd worden. Vgl. ook Lucas 13, 32, waar Jezus Herodes ‘vos’ noemt; ons ‘schoelje’ zou ook hier zeer goed passen en dan geen vertaling en ook weer wèl een vertaling zijn.

Semantisch is de afleiding van schuol dus niet gezocht. En wat den vorm, speciaal den uitgang -je aangaat, deze kan ontleend zijn aan woorden als canalje, rapalje, racalje, die nog wel synoniemen zijn ook. Canaille als afleiding van canis = hond, is volkomen een analogon van schoelje.

Dat de latere wetenschap (zie o.a. de Leidsche vertaling) oordeelt, dat op enkele van bovengenoemde bijbelplaatsen niet de vos maar de jakhals bedoeld zal zijn, doet tot ons betoog weinig af: tot dusverre werd schu'al steeds door vos in de vertalingen weergegeven, zoowel in de Statenvertaling als bij Luther, in de Septuagint en de Vulgaat.