Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 34

[p. 153]

Fragmenten uit Jan van Leeuwen's werken.

II.¹⁾

⁺Vanden anderen ghebode, ende hoemen sweren mach sonder⁺ sonde, ende vander ghiericheit der bisscopen, landekenen ende andere richteren.

Maer men maect heden des daechs vele rechts, beyde in gheestelijcke rechte ende oec in werlijcke rechte, op sommen van ghelde te ghevene, dat egheen gherechticheit in hem selven en es. Ende het es te vresen dat dit recht, dat men op⁺ sommen van penninghen set, ende oec om daer met tfolc te dwinghen, dat es alre meest toe comen, ende noch comet seere van ghiericheiden, omme datse soe gheerne winnen, ende soe zeere na tghelt ende naden onghevalleghen penninc staense soe nauwe, ya beide die ghene die dweerlijc recht ende tgheestelijc recht hanteren souden, dat den sommeghen niets niet en roect noch en achten, hoe scandelijc, oft hoe oneerlijc, op dat eneghe verwe oft ghedaente heeft van gherechticheyden inden scine van buyten, dat dese meyeren ende dese landeken, die de biscoppen ende die lantsheren setten, die arme liede opt dorpe herwert ende derwert plucken ende roven. Want hen en roect, als te vresen es, hoe sijt die lieden met hare scalke behendicheit ghenemen moeghen, ya eest recht oft onrecht, het es hen allelens, op dat sijt hebben. Sij rovense yamerlijc, want verboert een mensche VI stuver, sij nemen hem XX scellinghe; ende verboert hij XX scellinghe, sij nemen hem X pont; ende heeft een arme mensche recht, sij makenre onrecht af. Maer heeft die rike man onrecht, sij makent al recht ende scone voer der menschen oghen, daerse noch swaer ordeel ende helsche pine af ontfaen ende hebben selen. Want

1) Zie hierboven blz. 123-148.

+ fol. 13b

+ fol. 13c

+ fol. 13d

[p. 154]

die ghene die nu werlijc heerscap ende gheestelijc heerscapiën besete[n] hebben boven tghemeyne volc, ende daer in niet wettich⁺ noch gherechtich en sijn den armen als den rijke, elken te ghelijcke, wee wee haer zielen ende haer live, datse oyt gheboren waren oft oyt heerscapiën vercreghen! Want die gherechticheit Gods ende dat grouwelijc ordeel Gods sal hen noch soe na sniden in haer ziele ende doer haer ziele, dat hen grouwelen sal ende g[r]ouwelen mach, dat sij oyt richters worden oft oyt gheboren waren, want sij heten richters ende sijn crommers. Sekere, het es scade ende yammer dat men eneghe man over gheestelijc recht sedt, oft over werlike vonnessen laet sitten, die na ghelt oft na eertsche rijcheit staen teghen die ere Gods, of die men met eneghen ghiften versmeken oft verblinden mach teghen rechte; die varen alle ten helschen cauderone wert. Want die bisscop ende die lants heren, die souden van rechte goede wetteghe liede, diese wisten oft vernemen consten datse die ghebode Gods hielden, in ambachten ende in meyeren oft in dekenen sitten¹⁾, maer des en doense som nietmetal noch niet. Maer alsoe sij selve sijn ijdel, ghierich, loes, onweten oft onwettich, ende ongherechtich leven ende qualijc hen selven regeren na den gheboden Gods ende der heilegher kerken, siet, alsoe settense ende bevelense andere quaetdoenre ende onwetteghe verkeerde menschen voer haer⁺ regement ende haer meyeriën²⁾, als waer bij dat hen en roeket hoe tfolc gheregeert es, oft hoe datse die zielen berichten, oft in wat manieren dat men tfolc corigeert, daer en gheeft men luttel oft niet omme, op datse vele ghelts te hove bringhen ende vele ponde. Want bringhense vele scilde te hove, soe hebben sijse in weerdicheit ende in love; alsoe moeghense voert in dander jaer deken ende meyers bliven. Soe wye³⁾ haerre zielen ende haren live, die omme tghelts wille achter lande varen se[e]nden, oft die daer omme corigeren, datse vele souden be-

+ fol. 14a

1) Lees: in meyeriën oft in dekeniën setten.

+ fol. 14b

2) Er stond eerst: meyeren.

3) d.i. wee.

[p. 155]

iaghen. Men seet dat die lants here rechten, ende dat die bisscope ende tgheestelijc volc die leke liede van harer ongherechticheit ende van haren sonden souden berespen ende corigeren, maer dat en doet men niet, diet wel besiet. Maer mij dunct seker, alst waerheit es, datse van boven tot benede deen den anderen roeven ende corbelgeren oft pylgeren. Want die paus hij beghint aen sijn bisscoppe, ende die bisscop beghinnen voert aen hare prochiaen. Ende die landekene die beghint aen dleke volc, ende corbelgerent oft scattense jamerlijc, ende scandelijc na gaense die lieden met dinghen ende met ringhene, eerse⁺ hen den onghevalleghen peninc uter borsen ontiaghen connen. Want het schijnt, ware een mensche verbannen ende verwaten, die peninc soudene goet [man] maken. Ende al hadde hij oec der galghen verdient, die peninc maecten tsmeyers vrint. Van jaer te iaer soe halen dese landekene haren ceys ende haer renten. Vanden armen volken¹⁾ soe trecken sij grooet goet uten lande des²⁾ bisscops hove wert. Maer die sonden ende die quaetheit ende doncuuischeit daer die liede met omme gaen, noch doverspel, noch donwettecheit, noch die quade sondelijcke ontemelijke ede, daer bij na nu dat volc al ghemeynelijc met omme gheet, ende daer God onse here hier voer tijts in doude wet een lantscap omme gheplaecht ende verdorven soude hebben, dit en mendert niet. Wat sij zeenten ende roven ende ceyseneren oft corbelgeren, die quaetheit noch die sonden, noch donwetticheit, noch die scandelijke ontemelijc ede, daer bij na alle die werelt met omme gheet, dit en myndert luttel oft niet. Ende wat dat men sweert, oft hoe scandelijc oft hoe smadelijc dat men den name Gods ijdelijc inden mont nemen,³⁾ oft datmen die ghebode Gods altoes ende alle uren openbaer brect, des en achtmen nietmetal niet, op dat sij⁺ thelt⁴⁾ hebben al gheheel. Want op den peninc ende op donghevalleghe ghelt ende op eertsche rijcheit, daar heeft bij na al die werelt haer oghe ende haer intencie op ghesedt. Ende

+ fol. 14c

1) Lees: volke.

2) Lees: tes.

3) Lees: neemt.

+ fol. 14d

4) Lees: tghelt.

[p. 156]

dats die sake ende die waer omme, dat die meyers ende dese landekene danne liede alsoe ontfermelijc pluecken ende roeven: dat es al om tghelt. Want ic vrese dat sij liever hebben dat haer geldt ende haer profijten meerderen danse minderden, ende dat die liede noch qualijcker ende onwettelijcker leefden, dat hadden sij seker liever dan dat sij wel le[e]fden, als te vresen es. In dien datse tghelt hadden, hen en rochte wanent quame oft hoe sijt vercreghen, eest van sonde oft van anderen feyten, het es hen allelens, oft recht oft onrecht es.

Ende dit es een pruefelijc openbaer teken, datse alle die alsoe doen niet goet en sijn, die hen alsoe van binnen ghevoelen ende alsulke voeren doen oft hanteren, datsij meer tghelt sueken dan die eere Gods oft salicheit des volcks. Hoe oft in wat manieren datse die liede te rechte ende met crachte ende met machte uten sonden mochten ghebringhe[n] ende ghesetten, dat soude al haer werc ende haer voernemen sijn, ende al haer meyninghe sijn van boven tot beneden, hoe datmen tfolc uten sunden ende vander onwet daer sij in ligghen, ter wet Gods⁺ wert ende ten gheboden Gods wert trecken souden. Maer dat en doense niet. Want wie dat ghelt oft eertsche gichten mint, die en can ommer die eere Gods noch salicheit der menschen, noch oec sijn self salicheit en can hij niet ghesueken te rechte. Ende dat es een teken, seggic noch, datse alle die alsoe doen, quade mensche sijn, ende oec alle ten helschen putte ende ter ewegher verdoemenissen wert varen, die groote provende ende heerscapie ende hoghen staet begheren ende sueken om hen selven oft om eertsche ghewin. Want ic segge u op mijn ziele ende op mijn deel hemelrijcs, wie oft wat mensche die heerscapie onbehoerlic, oft deen boven dander begheert te sijn, hij es allene wert voer Gode dat ment hem name, ende datment den ghenen gave, dies ommer niets niet en willen noch en begheren, ende alre eertscher dinghe onachtsaem sijn, ende Gode ende eweghe dinghe ende onse here Ihesum Cristum allene groote achten ende weghen int herte. Want ic wille u prueven, wildijt mercken, ya in vele manieren, dat heden des daechs alsmen

+ fol. 15a

[p. 157]

screef MCCCLVIII die bisscope ende die landekene, ende die ghene die dwerlijc heerscap, ende oec gheestelijc heerscap besittende¹⁾, luttel anders niet en sueken dan ghelt oft opdraghende hoverdeghe eere der werelt. Want waert dat sake dat die princen⁺ ende die lants heeren selve goet ende gherecht waren, soe soudense minnen die gherechticheit Gods, ende die gheboden Gods, ende alsoe soudense hen voert pinen te setten gherechteghe wetteghe liede in haer ambachten ende in haer meyeriën. Ende ter stont als sij vernamen oft vernemen consten datse eneghen mensche eenen penninc wert onrechts deden, soe souden sijse af setten ende doent hen vier vout weder gheven. Want een richter die teghen trecht doet, hij verdient bat der galghen dan den dief doet. Ende des ghelijc machmen oec wel segghen vanden bisscopen, die noch hogher ghesedt ende verhaven sijn boven dwerlijc recht int gheestelijc recht, en daeromme sal haren val oec swa[er]der sijn, en doense niet noch en sijnse niet datse sculdich sijn te sine. Nu merct: want waert oec dat sake dat die bisscoppe ende prelaet der heylegher kercken gheen ghelt en sochten, noc[h] gheen eertsche dinghe en begheerden, ghelijcker wijs datse hier voermaels en deden, ende sij daer toe sochten ende begheerden boven alle dinc die ere Gods ende den lof Gods ende oec salicheit alre menschen ende alle haers volcs, seker soe en soudense haren volke noch in haer bisdom niet setten te regeren den quaetsten dekene noch den oneersaemsten persoen die die bisscop in sijn dekenie heeft,⁺ maer hij soude hen setten eenen²⁾ goeden bescheyden gherechteghen wetteghen eersame persoen bij ghetuighenisse sijnre ghebueren. Want al settede hij den wettichsten dien hij vonde in alle sijn dekenie, daer hij nu den quaetsten sedt, nochtans soudt al besech werden. Ende des ghelijc machmen oec segghen vanden landeken. Want warense datse sijn sonden, dat hen verre ende onghereet es, ende sij die eere Gods ende der men-

1) Lees: besitten of: besittende sijn.

+ fol. 15b

+ fol. 15c

2) De woorden: ‘Maer hij soude hen setten eenen’ staan in 't hs. twee maal.

[p. 158]

schen salicheit meinden ende sochten, ende datse eertsscher dinghen noch des ghelts niet en roecten, ende datse daer na leyden al haer laghen ende alle haer trecken, hoe oft in wat manieren datse tfolc uten sunden ende vander onwet mochten ghetrecken, ende datse daer toe den lieden gaven raet ende daet, ghelijcker wijs datse sculdich sijn te doen, ende ghelijcker wijs datse willen souden datmen lien dede, haddens sijs noet, siet, alsoe soudense van rechte elken menschen die hen voer quame, raden ten besten. Dat ware der landeken recht, datse den lieden souden setten besceeden penitencie voer haer sonden. Ende oec soudense van rechte liever hebben, dat elc mensche willichlijc openbaer penitencie dede ende doen woude voer haer sonden, dan datse hen gaven ende gheven mosten dusent⁺ pont groote teghen haren wille ende teghen haren danc, ende aldus waert al goet datse deden. Maer nu en suect men anders niet dicwile dan ghelt ende ghelt, ende al clare symonie, ende daer omme eest oec dicke van boven tot beneden al quaet datse doen. Want het schijnt datmen heden des daechs egheen dinc noch oec gheen provende noch gheestelijc goet der heylegher kerken vrilijc noch puerlijc alse te vergheefs om Gode en gheeft. Ic hebbe ommer lutter oft niet in minen tijde vernomen, Gode ontferms, mer ic hoerde selve eenen landeken segghen een jammerlijc woert - het deert mij noch in mijn herte - datse vele liever hadden ende hebben, dat men tot des bisscops hove brochte eenen groote oft twee oft eenen¹⁾ stuveren oft twee, dan dat men eenen mensche twee werf oft drie werf sijn penitencie om die kerke liet doen. Ya ende eest dat sake dat die liede bereet ende willich sijn haer penitencie te doene, soe settense den armen lieden alsoe onbescheydelijc oft onbesceedene penitencie, als tonser vrouwen te Camerike oft soe wel XXIIII milen van hier, oft alsoe verre om die kerke te gane, dats die arme lieden niet wel en connen toe

+ fol. 15d

1) Achter eenen staat in het handschrift een z met een ronde staart onder de regel (of een 3?) gevolgd door een punt. Is dit een afkorting? De voorafgaande woorden twee oft zijn later ingevoegd.

[p. 159]

ghebringhen, die hen daghelijcs gheneren moeten. Ende aldus en can ic niets niet ghemerken dat menre van boven tot beneden anders yet dicwile in suect oft iaghet dan ghelt ende⁺ ghelt, oft dat een ghedaente heeft van symoniën. Ic en ordeele nyemande; nochtan der ic wel inder waerheit beliën, ende dit pruevic ende ghetughe ic met hem selven, want die clergie sprect alst waerheit es, ic lijt met hen, dat alle dat goet der heilegher kerken ghegheven ende overghedraghen es, dat dat alte male es vrij offer ende vrij goet. Ende daer omme soe soudemen provenden ende gheestelijc goet der heylegher kerken puer vrijwillichlijc ter eeren ende ten love Gods als te vergheefs weder gheven.

+ fol. 16a

⁺Van menegherande state der religiosen menschen, ende hoe qualijc dat prelate ende ondersate haer ordene ende regele houden. Dat XVII^ste Capittele.

Nu merct haer teekenen, welcse sijn die haer ordene ende oec haer regule qualijc houden. Seker, sij sijn herde licht te bekinnene, want haer teekennen die sijn bi na alder werelt⁺ oppenbaer, want men machse metten vinghere tasten. Ten yersten male vanden prelaten. Daer na vanden ghenen die cloesters ambacht houden te cleynder baten. Ten derden male vanden convercieren¹⁾: daer machmen luttel doechden aen visieren. Die prelaten horic lyen datse al meest die quaetste sijn van alder abdiën, want sij houden haer ordene qualijcste, om datse haren convente cranck exempele gheven, ende niet voergaende en sijn al haren convente met heileghen levene, dat hen sonlinghe toe behoert. Want sij sijn thooft van alden leden, ende daer om soudense al haer moneken goet exempel gheven. Seker, diet wel besiet, des doen die prelate lettel oft niet. Maer sij willen grote heerscapie driven ende scossen ende brossen, ende eten ende drincken overtullichlijc in haer cameren allene.

+ fol. 48b

+ fol. 48c

1) Dit woord ‘convercieren’ rijmt hier op ‘visieren’. Wellicht is het een versmelting van conversen met conventieren, dat op de volgende blz. voorkomt.

[p. 160]

Selden comense int ghemeyne, want daer heeft elc sijn eyghen proper allene¹⁾. Vanden prelaten maghic u callen, want is duncken mij donghemeynste van allen. Ten ghetiden, noch te chore, noch ten reeftere, noch oec ter ghemeynre cokenen en comen die prelaet als niet. Dit sijn alle quade teekenen, diet wel besiet, want ic weet wel seker dit: mosten die prelaten selve ende oec die grote heren ghedaets daghelijcs ter ghemeynre coekenen, ende oec teere spisen ende tenen drancke gaen, sij souden die noetdorft doen beteren saen. Maer die arme broeders ende die noviciën, ende die conventiere, hebben die grote heren soe ondiere, datse oppenbaer niet kicken en dorren. Dats gheen wonder: daer es deen arm ende dander rijcke; dits nader werelt al duvelijke! Selc heeft daer luttel, selc vele. Die grote heeren iaghent doer haer kele. Die prelaten segghen noch meer²⁾; si en connen scovents noetdorft niet voldoen in neghenen keere. Wat hulpe dat ict u verhale? Si en lieghen niet een, maer altemale. Want wouden die prelaet ende die daer machtich sijn van groten state, alle die cleyne potte, dats haer lijftocht goet, ende oec haer vele pont grote diese besunder hebben, alle inden ghemeynen pot slaen, soe worde haer noetdorft te hans voldaen. Maer neense niet; al soudense half bederven, si lietense eer van hongher sterven. Ic weet wel dat den cloesteren en ghebrake gheen tijtlijc goet, en waren die prelate niet soe hoverdich ende soe ghelijc der werelt in behaghelheide, ende soe onvroet. Want stonden die prelaete na scloesters orbaer ghemeyne, ende sochtense meer haers convents ziele salicheit dan tijtelijc goet, soe warense suver ende reyn³⁾. Mer des en achtense noch een noch ander, want om des convents lichaemlike noet en ghevense als niet, ende vander zielen noet es hen noch min gheschiet. Want van gheesteliken stucken soe sijn doverste prelaete al doef ende blijnt⁴⁾. Hier sijn

1) De oorspronkelike lezing was waarschijnlik: alleine, rijmende op gemeyne, dat later telkens ook rijmt op reyne.

2) Lees: mere, rijmende op: kere.

3) Om het rijm te lezen: reyne?

4) blijnt (l. blint) zal wel moeten rijmen op: gheschint.

[p. 161]

doerdene alre meest bi gheschint. Nu voerts vanden middelsten heren, die scloesters ambacht onghetrouwelijc hanteren: prioere, proefste, scriveren, kelnere. Seker, dese moghen hem wel vereysen⁺ ende verveeren, want ic hebbe wel vernomen, ghesien ende ghehoert, dat dese vanden ghemeynen goede maken grote moert. Si stelent, si roevent, eest heimelijc soe oppenbaer, waer sij connen ende moeghen, alle daghe. Dat treckense ende rovense den ghemeynen convente algader ave. Die daer die sware ghetiden ende den laest vanden choere moeten draghen, constense, si soudense spisen ende voeden met slike ende met drave. Achae[r]m, dit dunct mij iammer groet, dat die ghene die gherne vrilijc Gode dienen souden, niet en hebben haer daghelijcs broot, ende dat die dieven die dambacht draghen, wel terdendeel iaghen doer haer vette craghen, oft si ghevent haren vrinden soe maghen ende werliken princen, diese overdraghen, oft si ghevent bandersiden quaden oneersamen wiven, mer vanden alder quaetsten willic swighen.

Nu hebben dit wel die convente¹⁾ in beiden siden verstaen, die daer oec selden ghemeynlijc oft ghedaets te chore, te reeftere gaen, ende connen des gheenssins met vreden ghedraghen noch gheliden, dat haer abdt ende die ambachsliede so grote perde ende soe groete heerscapie boven hen driven. Ende nochtan soudense merghen oft overmerghen dat selve doen, oft alsoe quaet, constense comen in haren staet. Ende hier toe suekense meneghen scalken heimeliken verborghenen raet, ghelikerwijs dat di werlike liede na haer heerscap poeghen. Siet alsoe soudense hen gherne overmits haer hoverdicheit deen⁺ boven dandere hoeghen. Ende hier omme viel Lucifer van den hoghen, om dat hi liever hadde gheweest heere dan knechte. Daer omme dede hem God sijn rechte; hem ende alle sinen ghesellen, die werp hi overmids haer overmoedicheit inden gront der hellen. Hier omme soe segghic alle gheesteliken menschen, sijnt moneken, sijnt nonnen, eest in oerdenen, eest daer buten, wiese sijn, die liever hebben te sijn in gheeste-

+ fol. 49.

1) Lees: conventiere.

+ fol. 49b

[p. 162]

liken state boven dan onder, oft here dan knecht, oft een overste vrouwe dan deerne, oft dienstbode alle der andere, hen es noch seker onrecht. Ende oec en sijn si niet werdich voer Gode, datmense prelaet maecte oft daer toe vercose, alsoe langhe alse hen soe van binnen ghevoelen, datse liever hadden een haer male groot boven dan onder te sine. Ende si en waren oec niets niet weerdich voer Gode, datse gheestelike menschen hieten, ya, die ghene die wouden dat dat regement vander abdiën, oft oec van enegher prelatiën aen hen stonde te berichtene. Want van hoverdicheit en van overmoede, om dat haer bi na elc wilt hebbe[n], na dat ghi ghehoert hebt, in enegher manieren een boven sijn den anderen in ordenen¹⁾, ende oec om dat den sueken²⁾ dunct dat hi wijs oft vroet oft machtegher oft bat gheboren oft beter clerc es, ende om dat hi wilt datmen emmer yet van sinen persone houde in enegher sonderlincheit boven den anderen, alsoe waer een yeghelijc gherne doverste ende meest. Maer luttel vintmenre, die de minste⁺ ende dnederste ende doetmoedichste ende die verworpenste begheren te sine.

1) De lezing van deze zin is blijkbaar bedorven. Men zou verwachten: ende wilt in enigher manieren deen boven den anderen sijn in ordenen.

2) sueken = sulcken; waarschijnlik heeft men den vorm zonder l aan te nemen; (vgl. zuk). Zie ook blz. 175, r. 8. Of die vorm van de afschrijver of van de auteur afkomstig is, kan niet uitgemaakt worden.

+ fol. 149c

⁺Hoe dat priesterscap ende die clergie onsen here meest persequeren⁺ oft cruysen overmits hare sonden.

.... Siet, dit armoede en mach heden daechs nyeman vorweert setten, ia in negheen ordene, noch oec onder die verdonckerde macht der clergiën, want gheloeft ende ghebenedijt sij mijn here ende mijn God Ihesus Cristus, het es daer toe comen in corten daghen, dat saen niemant volcomens aermoets en sal⁺ moghen noch derren beliën. Ende dat doet van boven tot beneden die grote onmilde ghiericheit, die regneert onder die clergie. Ja, ende oec seldi voert weten, soe es cortelinghe een

+ fol. 140b

+ fol. 140c

+ fol. 140d

[p. 163]

veel meere duvelike valscheit op ghestaen onder die ghiereghe clergie, dat sijn antkerst voerboden alre eyghelijcste, ende segghen oec den duvel altemale dat ons here Ihesus Cristus selve yet propers oft eygens doms soude hebben ghehadt. Ende oec staen al nu op grote meesters - heten inder gotheit, die vele bat mochten heeten meesters inder sotheit - ende willen dit segghen, om datse selve den gheest der ghierecheit hebben, dat mee[r]dere ende volcomender es biden dinghen arm te sine, dan al oft te male alles vergheten ende den armen bloetelijc ewech ghegheven. Maer dit ende dat ende oec alle die ghene die dit spreken ende houden dat volcomenre si biden dinghen inden wille arm te sine, dan puer bloetelijc van minnen al den armen ghegheven van buten ende van binnen. Dit wedersprekic altemale vanden bloten seghenwoerdeghen Gods monde. Ende ic blijfs biden yersten armoede der heylegher kerken ons heren Ihesu Cristi ende sinte Peters, ende oec des ghelijc bider apostelen staet, die welke niet propers noch eyghens en behielden, ya noch inhebbinghen noch inwendegher besittinghen eertscher dinghen, ende daer omme warense ghelijc den levene ons heren Ihesu Cristi, die selve niet propers noch eyghens en hadde, mer ons here Ihesus Cristus ende sinte Peter ende oec alle die andere apostelen, dese leefden vanden ghemeynen tijteliken dinghen, dat hen daghelijcs van almoesene toe viel.

III.

⁺Vanden staet der religiosen, ende waer af al de faute comt daer princiepellijc alle eendrechticheit der carit[at]en met vergheet ende vergaen es in religiën, ende waer af dat bina alle dordene te niete sij[n] van haren yersten fondamenten.

Ende hier met comic op dat achste boec, dat sonderlinghe religiosen afghesceydene lieden vander werelt, die in ordenen leven souden ende verteghens willen souden sijn, eyghelijc toe hoert, die ghefondeert sijn tot inde doot toe op de drie prin-

+ fol. 131a

[p. 164]

cipale poente, dats deen op volcomene ghehoersamheit, dander op volcomene reynicheit, terde op volcomen vriwillich armoede⁺ des gheests, niet propers te hebbene, noch te begheerne, van buten noch van binnen.

In desen drien poenten es meer inwendegher heilicheit gheleghen na enen sinne, dan alle creatueren ommermeer gheloven moghen. Want daer es alle ghewarighe heylicheit in bevaen, diemen leven mach oft die voer noyt gheleeft was.

Maer wildi cort weten, wat in alle ordenen ghebrect, daer al de faute af coemt? Dats van twee dinghen, daer principaellijc alle eendrachticheit der caritaten met vergheet ende vergaen es bi na. Al te niete sijn dordenen van haren vorsten fondamente vergaen, dat es, al wildijt merken, omme dese twee dinghe: dat doverste prelaet niet te male, als ic eer seyde, en sijn verwolt¹⁾ metter wijsheit Gods. Want eenen yeghewelken prelaet behoert toe, dat hi alsoe overvloedichlijc van binnen begavet sij, ende gheleert overmids de wijsheit des heyleghen gheests, dat hi elken conventbroeder sonderlinghe raet ende daet, ende tale ende antworde soude gheven, wyes hem ter zielen noet waer boven alle dinc, want daer toe sijnse vercoren. In wat manieren dattet gheschiet, si moeten ommer rekeninghe gheven voer elke ziele die hem bevolen es te ioncsten⁺ daghe, als voer haer selfs eyghene ziele. Ende aldus soude een yeghewelc overste prelaet allene hebben alle der anderen wijsheit in hem, dies hen ter ziele noet mochte sijn. Dadense haren dinghen recht, ende levedense selve alsoe si sculdich waren te levene in alle manieren voer die oghen Gods, ongheveynsdelijc van binnen, ende oec met eersamen exempelen voer al haer convent van buten, God soudse van binnen verlichten met hem selven, ende soude den prelaten haerre alre wijsheit gheven in elcs noet, waren sij puerlijc selve vercoren van Gods weghen overmids den heyleghen gheest. Mar neense niet. Sij kiesen ende driven al hem selven ter heerscappiën

+ fol. 131b

1) = vervolt. Ook in 't vervolg staat meermalen w = v, juist in dit woord.

+ fol. 131c

[p. 165]

overmids vremde sake, met goude ende met silvere, ende met vrienden ende met maghen. Met crachte ende met machte sietmen dat sijt toe iaghen, ende aventueren ziele ende lijf omme eertsche eere te vercrighene. Want dat wilen eer de heyleghen verworpen ende versmaedden, dat verkiesense nu met crachte ende met machte in contrariën, waer sij moghen, ende God heeft rechts in dabdie ende inde godshuse temale sijn electie ende sijn wtverkiesinghe verloren. Want luttel goeds liede vint men heden daechs, die Gode eenvoldelijke ende enichlijc wtverkiesen willen, ende daer omme ontblijft den⁺ prelaet de wijsheit Gods ende de heyleghe gheest, diese wisen ende leren soude. Want sij bliven selve soe onwijs overmids haer hoverdie, datse hen selven niet voer alle dinc en berichten. Soe onwijselijc leven sij voer haer convent te male overmids haer onghemeynheit van buten ende van binnen, omme datse soe groote heerscapie driven met des cloesters goede. Maer nu eest alsoe verblint van boven tot beneden, beyde abde ende abdissen sijn soe onghemeyne ende soe onghenadich sonder caritate worden, dat sij noch en versien haers convents wtwendeghe noet, noch haer inwendeghe noet der sielen te rechte, ghelijc dat sij souden. Ende dit comt allene bi haerre onwijsheit toe, omme dat sij niet te male verwolt en sijn van boven metter wysheit Gods. Want warense verwolt metter wijsheit Gods, ende vercoren overmids den heyleghen gheest, ordelijc van buten boven dandere te sijn, si souden nochtans op dander sijde van binnen de oetmoedichste ende de nederste sijn van al haren convente, ende en souden hen selven niet werdich vinden noch duncken tot enegher prelatiën te houdene.

Dese oetmoedicheit leert de heyleghe gheest, dat doverste prelaet begheert te sijn haerre alre knecht ghemeyne, een onderknecht.⁺ - Hier merct: dits eens prelaets alre hoechste staet. Es hi vercoren boven alle dandere, soe sal hi van binnen overmids oetmoedicheit ligghen onder haer alre voete, een dienstknecht Gods, ende bewisen dat daghelijcs met goeden exempelen van heyleghen levene overmids goedertieren berispinghe.

+ fol. 131d

+ fol. 132a

[p. 166]

Dats een teyken van ghewaregher caritaten, dat een prelaet oft een abdisse meer berespen ende corigeren sal met heyleghen levene ende met saechtmoedigher goedertierenliker wandelinghe eens heylichs levens van effenen seden selense hem meer wtsetten onder haer convent, dan met stuermoedicheyden. Dat verburst therte met eenegherande ansele dicwile in beyden siden. - Hier omme, spreke ic, sal doverste altoes draghen een ghemeyne effene wille metten nedersten, ende gaen te eenen reeftere ende te eenen dormtere, ende teene spisen. Ende sij souden oec al ghelijc abijt draghen. Ende dan souden die moncke ende die nonne haer overste in groter werdicheit hebben, waren doverste eendrachtich ghelijc hen. Ende souden alle heylich moeten sijn met crachte, oft sij souden uter ghemeynscap moeten gheworpen sijn. Want sij en souden niet dorren sondeghen voer alselken eersamen prelaet, al en lieten⁺ sijt om Gode niet, de zeden van buten soudese dwinghen van groven sonden. Nu hebdi ghehoert de maniere hoe doverste oetmoedichlijc van buten ende van binnen overeen draghen selen met haren broederen ende met haer gheesteliken susteren. Ende hier bi soudense vol ende overvloedich sijn, de prelate, al vol meldicheit der caritaten, ende boven alle dinc verwolt metter wijsheit Gods, dat es deweghe woort des vaders, daer Cristus hemel ende eerde met verwolt heeft overmids sijn ontfermherticheit, als een ander persoen inder godheit, ghelijc den vader. - Nu willic ons voert leren opt dwoort dat Cristus tot sinen iongheren sprac, dat sij aen hem leren ende exempel souden nemen, dat hi saechtmoedich was ende oetmoedich van herten. Want anders en moghen de prelaet niet verwolt, noch haer verstannisse verlicht werden overmids de wijsheid Gods van binnen, en si dat sake dat si wandelen voer al haer convent met goeden exempelen, alsoe de wijsheit Gods Ihesus Cristus selve voer ghewandelt ende gheleert heeft, soe dat hem sijn convent nyegherincs te rechte aen hem stoten noch quetsen en mach; dan es hij yerste een gherecht prelaet, wtvercoren vanden heyleghen gheest ende verwolt oec metter wijsheit Gods. -

+ fol. 132b

[p. 167]

Nu merct, als een prelaet dese twee dinghe in hem ghevoelt. -

⁺Dyerste es, dat hi een goede montvolle spisen nemmermeer, waer hi es, alsoe allene eten noch nemen en sal, hiën sal alle sijn convente dies alsoe wel gheonnen, ya begheerliker wijs als hem selven, ende bewisen dat, als hi thuus es te reftere van buten. Soe machmens seker gheloeven, als ment siet metten wtwendeghen oghen, ende oec anders niet. Ende oec soude een yeghewillic prelaet altoes meer sorchsam sijn omme den broederen ghemeyne te ghevene haer lichamelike noet, dat sij onbecommerlijc Gode dienen mochten, dan datse souden staen na dabdie rike, oft wele¹⁾ te voren te bringhene van eertschen dinghen. Daer es altoes eersamheit der werelt in verborghen, in tijtliken dinghen te vergaderen, hoe luttel se si, ende oec eenderhande ghiericheit der werelt ghelikende. Dander dat den prelaet boven alle dinc toehoert, es datse haer broederen, ende oec een abdisse sonderlinghe haer sustere, want wive sijn kintsachtich ende scelden gheerne onder hen sonder scamenisse, daer omme selen sij se boven alle dinc nauwe wachten ende hueden van murmuraciën ende van oneendrachticheiden, want daer af coemt alle discordie ende alle strijt. Dit coemt van ya ende van neen, ende van mine ende van dits dijn, omme dat⁺ elc ommer yet eyghens oft propers behouden oft hebben wilt. Van desen eyghendom coemt ende es comen alle twyst, ende alle strijt van eerterike die coemt wt eenwillegher crijghelheit. Maer des en moghen doverste nummermeer bat noch ganseliker verweren, dan dat sij nyemene in al haer convente een helle wert²⁾ propers noch eyghens en laten hebben noch en gheorloven met eenegher dispensaciën, want doverste en hebbens egheen macht te gheorlovene, noch de nederste te suekene voer doghen Gods twee manieren ochte drie manieren van noetorften, na dat selke sueken boven mate ende boven noet ende te male teghen haer reghele doen openbaer, hoe sijt valschelijc ghelosen ende bedecken moghen, de regele ende de drie principale

+ fol. 132c

1) wele = vele.

+ fol. 132d

2) hellewert = hellincwert.

[p. 168]

poente daer dordenen op ghefondeert sijn, die moeten ommer ghehouden sijn¹⁾.

Nu merct hoe selke als nonnen ende moenke, die niet eyghens en souden hebben anders dan ghemeyne goet, dese hebben bi na al eerterike doer twee manieren van noetorfte. Want sij hebben vanden ghemeynen goede, datse qualijc ende scandelijc verdienen te vele staden, wel haer noet, oft meer dan sijs wel bestaden in cloesters orbare oft dan sijs behoeven. Ende wat soude eenen goeden mensche meer hebben dan daer hi mede henen comen mochte?

⁺Nu dander es, dat bij na elc monic ende elke nonne diet vercrighen mach, die hebben een pont grote oft twee te live, deen min, dander meer, dat sij dicwile al qualijc bestaden, ende meer dan ghenoech daer toe vanden ghemeynen goede. Ende oec doverste alsoe ghelijc, die maken den moort ende den duvel met allen: helpt mij, ic helpe di. Want als de blinde den blinden leydet, sprac onse here, soe vallense beyde inden putte.

Nu voert vanden mendicanten, dat sijn de vier biddende ordenen, die op puer bloot armoede sijn ghefondeert van buten ende van binnen, ende op anders niet te hebbene dan sempelment den brootsac opten hals, ende op dat sij daghelijcs bidden souden; hier op soudense leven als puer arme liede overmids dat versien Gods, nu²⁾ besien ende merken hen selven te gronde ane, hoe na sij des sijn. Want eghene liede die nu in eerterike sijn, en leven verdere van haren yersten state, noch vanden fondamente haerre reghelen, noch en sijn oec ghelikere openbaer der ghieregher werelt, waer sijt vercrighen moghen, dan die vier biddende ordenen. Daer omme heetse properlijc biddende ordenen, want sij op de bede allene ghesticht ende ghefondeert sijn. Ende sij sijn des allene ten alre verresten. En doen sij dan niet openbaer teghen de ghemeyne

1) Het verband van deze zes regels is mij niet duidelik. Men zou geneigd zijn achter ‘Gods’ een punt te zetten, maar dan schijnt de aanhef van de volgende zin bedorven.

+ fol. 133a

2) In plaats van ‘nu’ is waarschijnlijk ‘ende’ te lezen.

[p. 169]

⁺reghele? Wantsij hebben drie manieren van nootorften, dit willic hen bewisen, want het sal haer drivout crone sijn inden diepsten afgront der hellen. Sij hebben, seggic, bi na alle ghemeynlijc, diet vercrighen moghe[n], drie manieren van notorften. Want sij hebben den brootsac, ende al daer toe dat sij ghierichlijc verbidden ende beiaghen moghen, ende daer met lopense van lande te lande, alsoe luedeghe honde, ende sueken ende meynen seker meer hen selven ende nootorft haers lichamen, danse doen salicheit der menschen. Maer sij predicken ende clappens ghenoech metten monde, ende sueken hem selven in elken stonde; daer omme en mach haer leven eghene vrucht inbringhen noch stichtinghe der menschen. Dander nootorft es teghen haer regule, ende oec voer Gode onreyne, dit wetic wel, dats dat sij erffelike renten houden int ghemeyne.

Ende oec de derde nootorft es den duvel ghelijc, ghierich, drievout dobbel quaet. Men macher niet ghelosen, want si es overmids haren toeval alte quaet; dat es dat elc bi na eyghendom ende lijftocht na sinen staet bi hem selven heeft. Aldus heeft deen luttel, ende dander vele. De grote heren eten ende drincken verwendelijc ende yaghent drievout doer haer kele. Want sij eten haer herste ende haer hoenere¹⁾ als grote barone,⁺ ende drincken haren coelen wijn. Ende die haer ghelike broedere souden sijn, die hebben cume dunne bierken. Ya noch meer: de broeders die int siec huys ligghen half overdoot²⁾, dese hebben cume dies sij moghen half haer noet. Maer de grote heren, die sitten met haren specialen dochteren, oft in haer cameren, ende eten ende drincken als oft si waren hertoghe ende graven ende edel barone, ende en hebbens niet te doene. Dat sijn die ghene die de leckere morsele eten, ende en willen vanden brootsacke niet weten. Deen broeder es arm, dander rike; dat al eendrechtich soude sijn inder waerheit ghesproken ende even ghelijcke. Selc heeft vi cappen oft vii rocke, dander broeder ofte suster heeft cume een voetsocke.

+ fol. 133b

1) Om het rijm is waarschijnlijk te lezen: ‘hoene’ en ‘baroene’.

+ fol. 133c

2) In het hs. aaneen geschreven = over doot.

[p. 170]

Aldus hebbic u bewijst dese twee oft dese drie manieren van nootorften der groter oneendrachticheit, die alle heylich leven in ordenen heeft doen oft doet vergaen. Siet, mach dese onghelike eyghenscap ende dese oneendrechticheit, na dat ghi ghehoert hebbet, met caritate bestaen, dat elc sijn proper bi sonderlinghe in ordenen heeft, daer willic ewelijc sonder eynde inder hellen gront omme gaen, ende nummermeer daer na Gods ghenade ontfaen. Want na sinte Bernaerts leringhe soe wat monke oft nonne, die eenen hellinc propers in haer verborghelijc⁺ met eyghenscap ende met eyghenre liefden besit, die en es eens hellincs noch eens pennincs niet weert voer doghen Gods. Dit nemic op mijn ziele, ende op mijn deel hemelrijcs, ende op al dat mij ummermeer van Gode ghescien mach, het es waer, ende oec en sijnse des namen niet weerdich dat sij monec oft nonne heten, die ghene die yet eyghens hebben oft begheren in ordenen, daert al even ghemeyne soude sijn, ende elc even rike ende even arm. Mar Jheronimus sprect dat die mensche leeft nader ewangeliën, die niet eyghens hebben en wilt. Ay seker, dies¹⁾ mensche eyghelijc niet en beghee[r]de noch hebben en wilde, daer en conste hi ommer eghenen eyghenen lost noch liefde toe ghemaken, mar het soude den mensche dusentich werf meerdere pine sijn, yet eyghens te begheerne, dant soude niet eyghens te hebbene oft te besittene. Want onse here sprac selve: wie yet besitt, die en mach sijn ionghere noch sijn navolgere niet sijn. Ende nu sprect doch sinte Pauwels in sijnre epistelen, dat ons heren woorde contrarie luudt, want hi sprect dat wij niets niet en selen hebben, ende nochtan alle dinc besitten.

+ fol. 133d

1) Lees: ‘dies die (of: een) mensche’.

⁺Van symoniën ende den staet der quader clergiën.

Maer de duvel regneert nu onder dat gheestelijke volc heden daghes soe groffelijc onder de clergie, ende sijn al met tite-

+ fol. 135d

[p. 171]

liken dinghen verblint, alsmen cleerlijc sien mach, vanden oversten prelaten der heylegher kerken totten nedersten; daer omme machmen daer af swighen. Maer nu willic voert vanden quaden onghemeynen mendicanten segghen, ya die te male niets niet propers noch eyghens, noch oec eghene erffelike renten ya oec int ghemeyne en souden hebben. Wat salic nu van haerre quaetheit oft oec vander mijnre moghen segghen? Want de werelt weet wel, alsoe ic noch meer hebbe ghesproken,⁺ datse drie manieren van nootorften hebben, daer se langhe mede haer regule oft dat yerste fondament der ordenen met hebben tebroken. Ende dit weten de werlike liede wel openbaer, mar sij en merkens niet. [Deerste es] datse hebben den brootsac. Dander, datse erffelike renten houden, ya al soude de¹⁾ veleheit haerre ghiericheit de lede duvel wouden. Mar de derde maniere haerre nootorfte es al te quaet, dats dat bi na elc verkeert mendicant bi hem selven lijftocht heeft.

Nu merct ende siet, en es dit niet een wonderlike daet, dat dese drie manieren van noottorften, ende oec die grote onghemeynheit die onder hen es, dits der mendicante staet, ya nochtans en was haer reeftere van vitaelgiën noch van spisen ende van wterster cledinghen int ghemeyne noyt soe magher noch soe quaet, ya wat duvelscher glosen oft exposiciën moghense daer op maken, dat deen es rike, ende heeft vi cappen oft vii ende oec alrehande heerlicheit die daer toe behoert. Ende dander broederen die sijn alendich ende arme ende dienen den groten heren, ende loepen om broet, nochtans hebben dese arme convents broedere ende oec die ghene die in die fermerie ligghen cume vanden ghemeynen goede ya half haren noet. Nochtans behoefdens sijs²⁾ bat, de sieke, datmense laefde, ende oec die convents broedere, die den last van den⁺ coore moeten draghen, datmen haers wel plaghe. Want ten ghemeynen reeftere ende oec ter fermeriën, in dese twee huse ter noet en mach de notorft nummermeer sijn te grote³⁾. Want

+ fol. 136a

1) Lees: der, afhangende van wouden.

2) Lees: behoefden sijs.

+ fol. 136b

3) Lees in het rijm: groet.

[p. 172]

waer dat sake datmen de ghemeyne regule wel hielde, ende men elken gave na sijn noet, siet soe soude daer bescedenheit ende wise regeringhe altoes voersinghen, ende dan soudemen elken broeder ghenoch van buten beiaghen ofte bringhen. Want seker, hielden de broedere ghemeyne onderlinghe trouwe ende caritate, God noch oec de goede liede en soudense nummermeer verhongheren laten. Want merct in u selven: wilen eer, doense heylichlijc leefden, ende sij haer vorste fondament der ordenen wel ende lovelijc openbaer hielden, seker doe gafmen den godshusen groot goet, borghen, lant, have. Maer nu, als ghemeyne caritate onder hen es vergaen, soe trect ende rooft hen alle de werelt ave. Ende seker, het es recht, ochte oec wel Gods plaghe, want men verneemt dat alle daghe, dat¹⁾ moenken, nonnen ende biddende ordenen voer de leken lieden ya selve sijn mordenaers, roevers ende dieven, ya in menegherande voer doghen Gods al sonder helen. Want sijt deen den anderen waerse moghen afroven ende stelen, ya ende oec⁺ daer toe menich poent nemense vanden ghemeynen goede, datse met quaden sonde over doen in onspoede. Ya ende doverste prelaet die doent²⁾ verre wt de meeste scade. Wat hulpter vele toe gheseet? Het es rechts ende slechts dat in ordene nu leeft al in eenen grade. Want het dunct mij seker bi na al sonder caritate ende sonder hemelsche ghenade. Want al dat heden daghes gheestelijcken scijn draghet, dat steet bi na al in eenen keer. Want al sueket hem selven oft eertsschen eere, dat Gode ende der menschen salicheit ende eweghe dinghe sueken ende vercoren soude hebben, siet dit heeft al sijn herte ende sjjn attent ende sijn intencie op uterste dinghe ghekeert, ende sueken meer eertsschen troost ende heerscapie der werelt, hoese der werelt ghelijc moghen sijn, ya in alle manieren dit suekense meer eernstelijc, dan hoese Gode behaghen moghen.

Ende hier omme soe hevet dat ghemeyn volc rechts een eweghe onwerde op de gheestelike liede, ya omme dat se sueken

1) Hs. dan.

+ fol. 136c

2) Lees: doen.

[p. 173]

datse gheheellijc versmaden ende verworpen souden, ghelikerwijs dat wilen eer de bisscope ende heyleghe liede deden, die onsen here Ihesus Cristus gheheellijc ende volmaectelijc na volchden, ya van buten ende van binnen, want hen en bleef niet eyghens noch propers, want sij gavent al meldelijc ewech⁺ metter warmer hant, ya omme de minne ons heren Ihesu Cristi soe maectense hen selven soe arme ende soe bloot, datse cume behielden haer noet. Want onse here Ihesus Cristus die hadde ende heeft ghesproken: salich sijn die arme des gheests, want hemelrike es hare. Wacharmen, waer vintmen nu eeneghen bisscop ocht eeneghen prelaet in al eerterike, die vriwillich arm van gheeste ende van begheerten es! Daer soudic seker gherne om pinen ende gaen dusent milen weghes, omme al selken bisscop te siene, oft enen prelaet, die ghewarich arm van gheeste ende ghestorvens wille waer sijns selfs ende alre verganckeliker dinghen. Ay seker, de bisscopen ende prelaten die nu in eerterike sijn, die makent ende leven alsoe dat iammer es, ende dat oec Gods ontfermen moet, datse gheestelike name ontfaen hebben. Want van boven tot beneden soe rovense tfolc, ya beyde aen ziele ende aen lijf, want tijtelike dinghe trecken se hen ave, waerse moghen, met hare ghiericheit, ende oec der zielen noch des volcs salicheit, dies en achtense als niet oft min dan niet.

Ende dat proevic u hier aldus, want sij en achten haers selfs salicheit niet. Want een mensche die gheheellijc alre menschen salicheit niet en begheert, siet die mensche en begheert sijns selfs salicheit niets niet, noch oec nyemens salicheit te rechte.⁺ Maer zeer¹⁾ haer driven ende haer draven es, hoe se de leeke volke den penninc oft den cruce uter borsen moghen ontraghen²⁾. Maer des en souden hen de leke liede metten rechte na eenen sinne niet belghen.

Nu merct redene waer bi in u selven. Ic segghe u, want als zeer te vresene es van boven tot beneden, siet dits rechts

+ fol. 136d

+ fol. 137a

1) Voor ‘zeer’ is waarschijnlik te lezen: ‘zeker’.

2) Lees: ontdraghen.

[p. 174]

onder hen een ghemeyne plaghe, waer hi mach¹⁾, sij treckent deen den anderen ave, ya ende oec wie onder hen een hellewert bat mach, hi trecket ende rovet deen den anderen af, ende doet hem evelen dach. Redene waer bi, het dunct mij van boven tot beneden ghiericheit oft symonie. Want het es te vreesen datse luttel ocht selden eenich dinc oft oec eeneghe provande puerlijc om Gode gheven oft ontfaen, na ghemeynen loep te sprekene, ende het es te vresene ende te ontsiene, dat verborghelijc rechts es vele comenscap oft puer symonie, ya alsoe ghi horen selt, dat deen coman aen den anderen wint. Aldus comentscapt²⁾ de clergie onderlinghe ende blijft ghesceynt, ya ende tselve datter goet onder scijnt, dats alre quaetste ende oec alre gheveyste. Want sij ghelaten hen oft sijt om Gode gaven, ende soe eest al ocht vele symonie onder eenen bedecten scijn, datse driven ende iaghen. Ende hier omme moghen dit wel die ghene sijn, daer onse here af sprac in dewangelie: Als⁺ de blinde den blinden leydt, soe vallense beyde inden putte. Want de leke liede sijn oec puer blint³⁾, ende bleven aldus in beyden siden ghesceynt. Want al gheefdi den deken u ghelt oft u have, waendi dat daer met u sonden gaen ave? Neense, maer beyde ziele ende lijf, ende oec wat ghi den deken gheeft, dats al verloren, ten si dat ghi laet u sonden ende u quade ghenuchte al te voren. Want God noch egheen creatuere, noch oec den paeus selve, die en mach u u sonden niet af pleinen, noch u vergheven, noch wtscriven, wildi noch voert in oncuysschen leven bliven. Nu al sidi soe dore oft soe sot, ghi leke menschen ende ghi liede, die der scrift niet en weet noch en cont, ya ende onghelettert sijt, als ic oec bin, want ic en quam noyt in scole, mar God heeft mijns ontfermt, ende sijn grondelose ontfermherticheit es rechts allene mijn troest ende mijn eyndelike toeverlaet. Want ic bin hier in eenen eleyndeghen crancken staet. Rechts es hier mijn leven ende mijn daghe-

1) Deze drie regels lijken mij verward, en zijn wellicht foutief overgeleverd.

2) Lees: comenscapt.

+ fol. 137b

3) Om het rijm zal wel te lezen zijn: blint en ghescint of blent en ghescent.

[p. 175]

lijcsche ghevoelen als een armen ghevanghenen te moede es, die droeve ende serich leghet, ya al vol rouwes in eenen aleyndeghen kerkere des lichamen bevaen ende besloten. Want de swaerste kerkere die de goede mensche mach hebben in eerterike,⁺ dat es sijn eyghen lichame. Ende hier omme soe roepic nacht ende dach morwelijc met groter aendacht van begheerten op Gode, dat hi mij verlossen ende verledeghen soude, want ic gheerne ende oec al te gheerne met onsen here Ihesus Cristus ende oec met alle sinen heyleghen daer boven leven ende sijn soude¹⁾ daer sij sijn, want mij en luest hier een hellewert niet te blivene, want mijn gheest ende mijn begheerlic wandelinghe, als Paulus sprac, es daer boven gheheellijc, al moetic noch hier beneden doechlijc ende bedroefdelijc wandelen in desen armen sterffeliken lichame, soe moetic ende soe willic altoes in penitenciën ende in castiïnghen mijns lichamen leven²⁾ totter doet toe, soe willic mij vriwillichlijc laten onder die ghemeyne heyleghe kerke, ya ende soe wie dit doet, hem coemt alle dinc te baten. Ende soe wie hem niet gheheellijc onder de heyleghe kerke en wilt laten, hets al met hem verloren; wat hi doet, hem coemt alle dinc tonbaten.

+ fol. 137c

1) Hs. souden.

2) Hs. levene.

⁺Van symoniën diemen begheet inden cloesteren ende gods huysen.

Het scijnt oft men die provande in die gods huyse ende in cloesters om Gode gave, mer namals betaeltmen al tghelach, ghelijckerwijs dat men in anderen taveernen doet. Maer dit en dunct mij in³⁾ eynde niet goet, dat men die provende om Gode schijnt ghevende, ende maect den liede waen wijs waer, ende datse den peper ende die sauce ende die groote pytancie grooffelijk na betalen moeten. Ya van vrinde te vrinde soe moetmen elken lauweren na den seden des cloesters ende na haer betamen, oft men soude die kindere weder behendelijc thuys

+ fol. 16a

3) Lees: int.

[p. 176]

wert wisen, van daer sij quamen, ende souden daer toe segghen⁺ openbaer, datse niet abel ter ordenen en waren. Ende dit dunct mij al gader persseme ende comenscap ende puer symonie, dat deer ic voer Gode wel beliën; die ghene die alsu[l]ke voeren doen, het dunct mij al quaet daer sij bij leven¹⁾. Men dede ende gave puerlijc ende vrilijc ter eeren ende ten love Gods alsoe lief ende alsoe willichlijc den armen als den riken, sonder eenich ander opsien van weder ghevene, oft men liet altemale varen. Maer hier en es gheen segghen noch gheen verbeteren, noch oec gheen verwandelinghe toe; wat datter enich mensche in alle die werelt toe doen oft segghen mach, dat en hulpt niet een caf, God en doeghet²⁾ selve bij groote plaghen oft overmids sonderlinghe tekene van miraculen. Want tgheestelijc volc es van boven tot beneden al te verre ende alte wide van sinen yersten oerspronghe ghegaen, ende daer omme saelt God schiere deen metten anderen moeten verslaen, oft het sal die duvel³⁾ met allen werden. Want alle quaetheit die sijn bij na ten hoechsten ende ten oversten comen datse ommermeer comen moghen, ya beyde in ordenen ende buten ordenen, want elc trect heden des dachs deen den anderen ter quaetheit ende ten ondoochden wert, ende lutter oft nyemant⁺ en trect den anderen tot Gode ende tot doochden oft tot sijnre ewegher salicheit wert. Want die tvolc alre meeste souden wisen ende leeren, dat sijn die ghene diet met haren quaden levene alre meest verkeren. Die lants heren, die dwerlijck recht souden houden in sinen staet, die sijn verkeert ende quaet. Dovermoedicheit der lieden die es alte groot. Die vrouwen sijn alte stout ende alte cloeck. Onchuysscheit es al ghemeyn⁴⁾. Overspel achtmen cleyne. Caritate die es vercoudt. Der heylegher leeringhe sere veroudt. Ende theyleghe leven dat cesseert. Mer die duvelsche prince die regeneert⁵⁾. Die clergie doelt ende devieert. Ende symonie die domineert. In ordenen,

+ fol. 16b

1) Hs. levene (vgl. de vorige blz.).

2) = doet het.

3) Lees: den duvel.

+ fol. 16c

4) Lees om het rijm: ghemeyne.

5) = regneert.

[p. 177]

dies seker sijt, es luttel anders dan discoert ende haet ende nijt, ende bijna alle properetarise ende onghemeyne. Ende daer omme es haer leven al onreyn¹⁾. Ende hoe soude onse here God der werelt quaet oft onse sonden moghen ghedraghen? Oft sijn groote ghenadicheit en dade, hij en²⁾ soude sciere op der stede deen metten anderen plaghen, ghelijker wijs dat hij wilen eer in doude wet dede.

1) Lees om het rijm: onreyne.

2) Het ontkennende en moet hier geschrapt worden.

⁺Van proper te hebben in cloesteren ende vander onghelijcheit die daer in es.

Want het is in cloesteren daer al oneendrachtich, ende elc heeft daer sijn proper allene, ende dat es al sduvels werc, wie daer liever heeft oft meer mint eyghen goet dan ghemeyne goet. Hebdi liever hondert pont groote in u borse oft twee touwen behoef allene dan eenen penninc int ghemeyne tot alder anderen brueders behoef, so en sijdi noch monnic noch nonne voer Gode. Want sinte Bernaert sprect: Wat monneke die eenen hellinc heeft, hij en es niet eenen hellinc weert. Maer die in cloesters van herten ende van gronde begheeren, datse wouden dat daer al ghemeyn ware, al en connen sijs niet toe ghebringhen, dats hun ghenoch. Sij heten daer alle ghebrueders, maer die scotelen ende die goede ghelten wijns noch die vette morseele en sijn daer eghene ghesustere. Oec es in ordenen alre meeste persecuciën, want die verkeerde monike die en³⁾ willen⁺ haer ordene noch haer reghele niet houden, noch den goeden, al warenter daer twee oft drie in goeden willen, dander en lieten hen die reghele noch tfundament der ordenen niet houden, maer sij souden met foben⁴⁾ hen ghecken sceernen ende spotten, ghelijcker wijs datmen doet met eenen anderen sotten. Ende aldus en can ic nergherens gheraken noch comen van boven tot beneden in alle die werelt, eest onder heydene soe onder

+ fol. 19a

3) Hs. ēn.

+ fol. 19b

4) De woorden ‘met foben’ zijn later ingevoegd.

[p. 178]

ioden, in alle eynden van eerterike soe wert onse here Ihesus Cristus en die goede gherechteghe mensche beyde te gadere overeendraghende in onderlingher minnen ghecruyst ende ghepersequeert, ya, in ordenen ende van quaden kerstenen volke soe wert onse here Ihesus Cristus ende¹⁾ goede ghetrouwe knechte ende mensche ende hemelsche kindere Gods alre meest ghecruyst, ende daghelijcs met quaden eden ghepersequeert. Maer ghij siet wel ende hoert, wat men sweert, oft hoe quaet het es, oft hoe vele men sweert, men en achtes niet, noch en lates oft en lachters als niet.

1) Lees: ende die, of als drie regels te voren: en die.

⁺Dit es die prophecie des goeden cocs van der persecuciën der clergie ende hermakinghen²⁾ der heilegher kerken.

Ende oec nemmermeer eer, seldi weten, soe en sal dat ongheletterde volc goet noch heilich werden - dits mijn prophecie, inden name ons heren Ihesu Cristi - voer dies maels dat die clergie³⁾ cort van boven tot beneden te male wert onder voet⁺ gheworpen ende ghedestrueert van eertscher rijcheit, daer si der ghieregher werelt bi ghelijc sijn. Maer dan sal deen volc metten anderen ghebetert⁴⁾ [sijn], als dierste venijn te male verdreven wert uter heilegher kerken. Ende dan sal die heileghe kerke verlicht ende begaeft ende oec ander werf ghesciert werden met gheesteliker rijcheit, ende heilicheiden van doechden, als die heileghe kerke comt te haren yerste oerspronghe des armoets ons heren Ihesu Cristi, ende des aposteliken staets, die gheen eertsche proper noch eyghendom en hadden, noch en besaten, noch en begheerden, maer alle dinc was met hen ghemeyne, ende men gaf elken dies hem noet was, als noch inder apostelen boec ghescreven steet. Want nemmermeer en maecht wel staen inder heilegher kerken, noch in ordenen, noch onder gheestelike volc, alsoe langhen tijts alse soe onghemeyne sijn, ende haer sonderlinghe proper behouden allene, want die pre-

+ fol. 59c

2) Hs.: haer makinghen. De index heeft de goede lezing.

3) Veranderd in: cleergie.

+ fol. 59d

4) Hs. ghebeteert.

[p. 179]

late ghestaden ende ghedoghen ende gheven nu dicwile scandeliken orlof den ghenen die onder hem sijn, ende daer si haer ziele voer gheset hebben, daer si in beiden siden met ter hellen weert varen. Om dat die prelate selve soe onneerlijc ende soe scandelijc leven voer haer volc ende onder haer covent, daer omme en dorrense hem die waerheit noch die heileghe scryft al bloet niet openbaren. Mer die ghene die nu predicken, bichten, leeren, ende tvolc tsijnre ewegher salicheit weert berichten souden, die gaen bi na al omme als die catte omme den heeten brien¹⁾, soe soekense ende meinense ende besorghense behindelijc hem selven in allen dinghen. ‘Joffrouwe, God gheve u goeden dach!’ Ay, des hebben²⁾ die leede duvel deel, als hi⁺ oec doet dat gheestelike liede in ordenen soe vele heimeliker dochteren ende wtwindichs toevals hebben. Maer acharmen, het en besciet niet, wat dat men hier toe segghen mach, want caritate die es soe vercout ende verdorret in alle state, dats God ontfermen moet. Dweerlike volc dat vergrooft; die cleergie es te male verblint; doordene sijn contrariën sonder eendrachticheit al vol discoerts. Satroysen hebben een hert leven, mer sere oeffent men daer scijn sonder sijn, want die wise van buten heves³⁾ daer vele op die hande. Echter cluseneren, die rennen van steden te steden achter lande, ende alse weder thuys weert keeren, bringhense haer herte vol vreemder beelden ende alrehande ghewande. Swesteren, bagaerde, die hebben den armen schijn van buten seer groet, mer van binnen sijnse alsoe eyghen haers selfs, dat ic seer vreese haer helsche noet. Derde mantelaren ende mendicante, dat duncken mij bi na al trauwante, want al meest haer loepen ende haer draven es hoese eertsche dinghen moghen bringhen. Echter dat ghereckelijc goet willich schijnt, des en moechdi u oec niet belghen, die sueken aen Gode te male hen selven. Maer die ghene die hoeghe gheestelijke dinghen met haer selfheit willen voertbringhen ende verstaen, die heeft God al ijdel laten gaen. - - - - - -

1) Lees: brie = brij.

2) Lees: hebbe.

+ fol. 60a

3) Lees: hevet.

[p. 180]

⁺Maer inneghe gheestelike liede ende godscouwende menschen, daer ic af ghesproken hebbe, ende oec sunderlinghe moneke ende nonnen die in ordenen wonen, die souden van hen selven scheeden, ende oec van rechte breken ende boeghen haren eyghenen wille om Gode wil¹⁾, onder haren oversten prelaet ghehoersam te sijn tot in die doot toe, want het hulpt lutter goeds of niet, ghelikerwijs dat mijn here Sinte Bernaert sprect, dat moneke oft nonnen inden choer oft in hoeghen discante haer stemme breken, ende niet haren eyghenen wille. Want die ghene die haer stemme breken ende nauwe knouwen haren sanc, ende niet en breken noch en vertijen haers eyghens willen, dats al hoverdie ende overmoedicheit. Maer die ghene die haren wille ende haren moet breken, daer af comt oetmoedicheit, vriwilleghe ghehoersamheit, verdrachelijcheit, saechtmoedicheit, verduldicheit, goedertierenheit; ende oec al danderen doechden, die men oeffenen mach in tijt oft inder ewicheit, wassen den ghene ane, die sinen wille vriwillichlijc breken²⁾, ende Gode ende sinen prelaet overgheeft. Hier omme segghic u: pijnt u meer te brennen³⁾ uwen eyghenen wille, daer ghi van noede toe verbonden sijt, dan u stemme, daer ghi ghenen eyghen bant noch ghelofte toe ghedaen en hebt. Ten anderen male soe selen hen alle goetwilleghe gheestelike menschen ende oec sonderlinghe moneke ende gheordent volc meer pijnen te houdene acoort ende onderlinghe trouwe ende eendrachticheit der caritaten sonder eyghen proper, dan si selen acoort des coerts⁴⁾ oft ghelijcheit in sanghe. Want het waer beter ende oec Gode CM werf weerdere, dat ghi huuldet als wolve ende leelijc bruldet als herten, ende ghi anders ghemeyne waert van cleedinghen te reeftere, tsnachts te chore, ende teenre ghemeynre cokenen van spisen, van drancke, elke min ende meer na sij[n] behoefte, dan dat ghi yet onghemeyns hebt, ende ghi in dander side in sanghe ghelijc acordet als inghele ende hoeghe cheru-

+ fol. 61a

1) Versmelting uit: ‘om Gode’ en ‘om Gods wille’.

2) Lees: breket.

3) Lees: breken.

4) Lees: coers.

[p. 181]

binne ende cheraphinne; daer es luttel oft niet aen belanc, aen den hoeghen sanc, daer die herten niet ghemeyne en acorderen in bruederliker minnen ende in susterliker caritaten. Ic vraghe hier selve oft die moneke ende die nonnen caritaten oft godlike minne hebben in hem, daer deen es rike van renten oft van lijftocht goede, ende dander arm, ende die rike der armer goeder nonnen niet en deilt te harer noet. Ic antwoerde hier toe: neense. Maer si wonen buten caritaten in die helsche doot. Ende dit ghetuycht ons sinte Iohannes ewangeliste, daer hi sprect: Hoe die minne Gods inden ghenen ghesijn mach, die sinen evenkersten in bersten ende in breken siet, ende dan sijn daerme, dats sijn herte oft sijn binnenste, sluyt voer hem. Echter arme moneke ende nonnen ende mendicante, die gheen rinten en hebben, ende siër dan seer met herten na staen, ende sise gherne namen, die sijn oec Gode onbequame, wantse propritarijs sijn metter herten ende inden⁺ wille. Men mach nauwe noetorft begheren ter eeren Gods, ende des selfs sonder commer ende onverbeelt van herten sijn; dat hoert godscouende menschen ende gheestelike lieden van ordenen toe.

+ fol. 61c

⁺Vander condiciën der goeder moneken ende nonnen, ende hoe dat alle quaet voertcomt inder religiën uter verheffinghen der hoverdiën.

⁺.... Siet, des ende des ghelike van alselken quaden teekenen soe sijn dordenen hedendaechs al vol ende alte sere besmet, want dits onder hen haer inwendeghe quade verborghen voetsel ende haer duvelike spise. Ende dit comt altemale van inwendegher hoverdicheit ende van overmoede, want het es⁺ beide in ordenen ende oec daer buten onder ander gheestelike volc bi na al discoert ende partye, want twee cluseneren, die mer onder hen beiden allene te samen en wonen, si draghen haers dincs onlanghe over een. Ende dat comt hier bi: deen en wilt den anderen niet wiken, maer elc hadde liever

+ fol. 49c

+ fol. 49d

+ fol. 50a

[p. 182]

boven dan onder te sine, here ende potestaet te sine dan knecht; dats der hoverdegher menschen recht. Ende dan behout die hoet here¹⁾ altoes die cluse, mer die knechte, die na comen sijn, die moeten rafusen ende wt gheworpen werden, want over den nedersten tuyne gheetmen gherne tierst. Echter clusenaren ende derde mantelaren int ghemeyne, si en draghens oec niet wel eens. Echter derde broeders ende broet bogaerde int ghemeyne, die en draghens oec niet wel eens. Die sellebroeders entie andere broet bagaerde, die buten in herberghen wonen, die en draghen oec tshaers niet ten besten overeen. Alsoe en doen die broet bagaerde ende dweerlike paepscap, ende die biddende ordenen, dies seker sijt; hier tusschen es altoes en²⁾ verborghen ansel ende nijt. Paepscap ende die vier biddende ordenen, dese sijn oec contrariën in woerden, want het heeft den prochianen onweert, dat haer volc daer om raet oft bichten gheet, om dat si mee[r]der clerken heeten boven hem. Maer des en willense hen niet bedachten³⁾, datse haers selfs volc qualijc ende onghenadelijc berichten. Ende dit moeten die mendecante, dats⁺ die biddende ordenen, voldoen, hebbic vernomen, want si hadden liever xx rike baghinen dan twee gheestelike sonen. Der mannen wive latic varen; die soudense, oft God wilt, noede ontparen. Doch aen die sonen comense noede, maer aen die gheestelike dochteren en sijnse niet bloede. Dies heeft die duvel deel, datse die soe vrindelike nemen bider hant, ende sittenre soe langhe bi inde pant. Echter die vier biddende ordenen, die sijn oec onderlinghe nidich ende contrarie groot, want constense, si souden deen den anderen preken ter doot. En wetti wat dit doet? Haer ghiericheit, haer hoverdie ende overmoet. Daer omme eest datse in beiden siden preken ende callen. Elke

1) = hovethere.

2) en = een.

3) In plaats van ‘bedachten’ is misschien te lezen ‘betichten’, dat een goede zin oplevert, en als rijm op ‘berichten’ hier juist passen zou. Prof. Verdam geeft de voorkeur aan de lezing: beduchten, die dichter bij het handschrift staat. Mogelik had het origineel twee regels te voren ook in plaats van ‘onwecrt’ het woord ‘leet’, dat op ‘gheet’ rijmt, een rijm dat ook elders bij Jan van Leeuwen voorkomt.

+ fol. 50b

[p. 183]

ordene soude gherne dat volke te haren gherieve wert trecken met allen. Ende hier omme prekense som wonderlijc dinc wt haren sotten hoefde, ende selsene, onorbaerlijcke saken, hoese den volke moeghen behaghen. Wat menschen die hen selven preken om haer eyghen ghewin oft gheestelike ere, ende deer God ende svolcs salicheit niet en soeken, die sijn vermalendijt, die tfolc aen hen met smeekinghen ende met heymeliker liefde halen. Mer die sijn salich ende ghebenedijt vanden monde Gods, die ghene die alle menschen overmids caritate van hen wisen, ende leeren den wech te Gode weert, want dese menschen hebben altoes deere ende den lof Gods inder herten, ende Gods vrede inder consciënciën, ende waerheit inden mont, ende caritate inder hant, ende verduldicheit in tribulaciën ende oec eersam exempel inden seden - - - - - - - - - - -

c.g.n. de vooys.

(Wordt vervolgd).