Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 34

Regelnummers proza verbergen

[p. 129]

tekstkritische noten

Die rolie van der Woedegher minnen.

[Prologus]

3⁺ 4segge u, wiese te rechte versteet, die sal alle sotheit verwinnen. 5Oec biddic u allen¹⁾, es dat sake dat mine worde hoghe luden, 6dat ghi mi daer [omme]²⁾ niet hoverdich en merct, noch u 7selven oec niet en quetst aen mi, mer merct oec waer die 8worde oetmoedich sijn daer bi, want het hevet menech man in 9sine leringe hoghe ghesproken, die selve niet hoverdich en was 10daer bij. Oec moet die mensche dicke hoge ende neder spreken, 11na dat die minne Gods sijn herte wilt ontsteken. Maer emmeer 12en bekinic mi negheen orberliker dinc dan dat ic gheproeft 13werde, op dat ic mi selven lere kennen, aerm sondich mensche 14dat ic ben. Al weet ic oec wel dat dien mensche alle die 15werelt niet en can ontfoeghen noch ontsaten, die hem vriwil-16lichlijc te Gode can laten. Ende dit is een seker teeken daer 17bij, dat alle sijn leven vanden heilegen gheest sij, ya al woude 18men u doeden metten handen, ende verscoren metten tanden, 19des en seldy nemmermeer willen wreken noch anden, want in 20den gront der oetmoedicheit en mach gheen anschel³⁾ comen 21noch gheraken.

Varianten van Hs. Br. 667: 3 Dese rolie oft rol (de twee laatste woorden zijn uitgeschrapt). 5 u al eest dat 6 daer omme niet hoverdiclijc 6 noch oec u selven 9 herde hoghe 10 moet dicwile de mensche 11 ommer 12 egheen orborlijker d. 17 al sijn 17 gheest es 19 dat en suldi 19 aendraghen (op de rand veranderd in: anden) 20 anxt (op de rand veranderd in: ansel)

+ fol. 11vDese lere sal schinen ludende vander sotter minnen, maer ic

1) De lezing in de variant: ‘u, al eest (dat) sake’ verdient m.i. de voorkeur.

2) Ingevoegd naar de variant, die in zijn geheel waarschijnlik de juiste lezing geeft.

3) Lees: ansel (zie de variant, waar de afschrijver het woord ook niet meer kende).

[p. 130]

tekstkritische noten

1[Hier beghint die rolie van der wallende, woedegher, hertelike 2berrende minne te Gode wert]¹⁾.

3Nu hoert, want ic soude u geerne vraghen ende antwerde 4gheven, hoe hem die ghene van binnen ghevoelt, die dach ende 5nacht in quale van minnen leven in een godlijc crighen in ont-6bliven, sonder Gode te volhebbene. Siet, dese wallende woedende 7hertelike berrende minne te Gode wert, sy maect dach ende 8nacht in een mensche daerse es, alsoe groeten stoerm, ende oec 9also menegerhande wonder boven wonder van herteliker be-10gherten te Gode wert, dats u alle de geene die ie met tongen 11spraeken of emmermeer met tongen spreken selen, niet en 12mochten volseggen. Ende dats oec mi selven, aerm sondich 13mensche, alle creatueren seggen of leeren mochten, dats minder 14vele dan een cleine sempsadeken groet es yeghen dat icx weet, 15ghesmake ende ghevoele. Dese woedeghe minne Gods, seldy 16weten, daerse boven redene ende oec sonder waeromme steet 17ende geet in ons overmids een vernuftich godlijc crygen in 18ontbliven, syet, daer doetse ons te rechte claghen ende weder 19claghen over Gode, ende oec over die onbegripelijc minne. Ende 20nummermeer en mach dese mensche tonrechte over Gode 21chlaghen, om dat sijn bloet ghesichte boven redene steet. Maer 22wat dese woedeghe minnare Gods claeghet ende weder claghet 23over Gode ende oec over die minne, soe hi meer ende meer 24claecht ende weder claecht over Gode, soe hem die minne in 25lanc so meer onrecht doot, ende men antwerden geeft. Daer 26omme duncket den menschen dicwile al onspoet wat hi doet,

4 ghevoelen 5 in quelen oft qualen (de twee laatste woorden zijn doorgeschrapt) 5 crighen ende ontbliven 6 woedegher 8 in den 10 oeyt 11 ommermeer 12 D Ya dats oec 14 D senaepsadekijn 14 teghen 14 ics gheweet 15 Want dese 15 suldi 19 onbegripelijke D (onbegripelijc) ontbr. 21 claghen over gode 21 bloote ghesichte D (om dat ... steet) ontbr. 21 Maer dat 25 soe lanc soe meer onrechts doet 25 min antwoerde 25-26 Ende daer omme 26 D (wat hi doet) ontbr.

1) Ingevoegd naar Hs. Br. 667. De varianten zonder nadere aanduiding zijn uit dit handschrift; die met de letter D uit net bovengenoemde Deventer handschrift.

[p. 131]

tekstkritische noten

1want die minne en¹⁾ acht mijns niet een twynt. Sy ghelaet 2haer dicwile of sijs niet en verstonde, of dat si ware blint. Sy 3laet mi oec dicwile aerm ende allendichlijc quelen ende derven. 4Sy en roekes oec niet, al soudic te hans van minnen sterven. 5Ic moet der minnen dienen op minen cost; het schijnt²⁾ si en⁺ 6heeft mijns noch ghere, noch roeke, noch lost³⁾. Kenne, lieve 7minne, nu vraghic u, ende antwert mi hier in rimen scone: 8waeromme en gheeftdy mi u selven [niet]⁴⁾ te loene?

9Ya seker, dyts sere sottelijc ghevraget, want ic ben u alre 10overste vrouwe, ende ghi mijn knecht, ende ghi moet mi dienen 11over recht.

12Seker, minne, dit wetic ende des liic u wale, dat ic moet 13sijn u onderworpen dienstknecht te berghe ende te dale, ende 14altoes moot leven na u wetteghe ghebode, die ons allen ghe-15meinlijc sijn ghegheven van Gode. Kenne, lieve minne, nu 16wetty echter wale al sonder waen, dat ic dit cleine ende groet 17al hebbe voldaen. Ende waeromme mochty mi namaels ver-18worpen ende verslaen?

19Wildijt weten, ic salt u scriven: op dat ghi altoos cleine 20neder ende oetmoedich sout bliven, wel verhoet vander quader 21werelt, ende oec van des duvels rade. Des behoefdy vroech 22ende spade.

23Kenne, lieve minne, nu wetty echter wale, dat ic mi selven 24niet en mach verheffen noch verhoverdeghen te male, want ic

1 D achtedes niet 1 niet een ziere (veranderd in: niet een twint) 2 oft 3 alendichlijc 3 D quellen ende verderven 4 ter stont 5 D Ende oec laet si mi arm ende ellendich dienen op minnen cost 5 coste 6 mijns ongheere noch roek noch lost 6 Kyer (op de rand veranderd in: kenne) D Ay lieve 7 antwoert D antwert mi schone 8 gheefdi 8 u selven niet te loene 9 dit es 12 D (dit wetic ende) ontbr. 14 moet 15 D (Kenne lieve minne) ontbr. 16 weettic 17 moechdi 17-18 D verwerpen 20 verhuedt D (wel verhoet ... spade) ontbr. 23 weetti

1) Hs. en

2) Hs. schint

+ fol. 12

3) Hs. loest

4) Ingevoegd naar de variant.

[p. 132]

tekstkritische noten

1bin mijns selfs orconscape u selven also te gronde ente niete 2ghestorven, dat ic u hoechste houlde hebbe verworven.

3Ja wattan, het es¹⁾ u noet, want ghi puere creatuere sijt, 4daeromme moechdy in u selven bekinnen, dat ghi altoos moecht 5toe nemen ende winnen.

6Lieve minne, van diere groefheit noch van desen eyghenen 7ghewinne en dorfdy my niet leeren. Waendy dat ic mi na loen 8of na eyghen ghewin wil keeren?

9Nenic niet, des en seldy aen mi niet vinden, want ic en 10mach mi anders niet dan met minnen in minnen verbinden.⁺

11Ende oftic u mi selven gave te loene, waert dan al voldaen?

12Jaet, minne, nochtan willic altoes onder staen.

13Nu laet doech dan u claeghen varen. Ic sal u namaels wel 14ende overvloedichlic betalen, condijt op mi met doechden ver-15halen.

16Minne, u overvloedicheit merret mij dicke te spade, alse ic 17alle dinc hebbe voldaen na uwen nausten rade.

18Nu merct, beroemech knecht, minen nausten raet willic u 19leeren: dats dat ghi mijns cont derven ende oec wus selfs 20sterven in allen keeren.

21Lieve minne, dat hebbic echter al voldaen, want ic ben om 22uwen wille neder tot in die helle ghegaen, ende oec hebbic 23ondertiden u hoechste vroude willichlijc gelaeten. En mach mi 24dit een twint niet baeten?

25Yaet, het sal u baeten, condy mijns willen verbeyden ende 26beyden, want ic en mach mi van u niet scheiden.

2 hulde 3 Ay wattie (onduidelik geschreven) D Al wattan 3 puer 6 deser grofheit 9 dat en suldi 10 verbenden 11 ochic 12 D Neent minne want ic moet altoes 12 niet minne (bedorven lezing) 13 Kynt nu laet dan 14 overvloedelijc 16 merct my dicke (bedorven lezing) D heeft ook merret 17 naesten rade 18 D (beroemech knecht) ontbr. 18 naesten raet 19 dat es dat 19 uws selvens 23 onder tijde 24 een twint (er stond eerst: een ziere) 25 D (mijns willen) ontbr. 26 D scheiden te mael

1) Hs. ees

+ fol. 12a

[p. 133]

tekstkritische noten

1Minne, dits herde neder ende oec herde oetmoedelijc ge-2sproeken. Nochtan hebdy dit mi selven na mijn gevoelen dicwile 3te broeken.

4Seker, quaet ondier knecht, nu mocht ic mi selven noch 5overmoedelikere verheffen, heetty mi lieghen. Ende ic en mach 6doch niemere bedrieghen.

7Minne, ghy segt waer ende ghi hebt recht. Minne bereecht 8mi dies: waer omme en sidy altoes niet soete ende goedertieren 9uwen getrouwen knecht?¹⁾

10Ghi vraecht mi seer vele. Selen wi emmer moeten paerle-11menten tusschen ons tween of scheiden? Dies plegen die min-12naren ende die minnen selden. Want ware die vrienscap also 13cleine tusschen ons beiden, alse hier begrijp nauwe²⁾ es, soe 14soude wi herde dicke scheiden.

15⁺Minne, des plegen twee na gevriende selden. Kenne, lieve 16minne Gods, ende waer op verlaetty u, of waer omme sidi soe 17stout? Het schijnt dat ghi selve geerne schelden sout. Berecht mi 18dies ic u [te]³⁾ hans vraghede: waeromme dat u alre getrouste 19knechte bywilen na uwe suetecheit cume moeghen ghedachte⁴⁾.

20Dit soudic u vollijc hebben bescreven, waerdijs te male te 21mi wert bleven, ende haddy uwen eygennen wille toeter inde-22liker doot toe onder mi ghelaten, soe quame u suete ende 23suoer⁵⁾, sterven, leven, liden, doeghen even wel te baeten.

1 dit es 1 oetmoedichlijc 2 Nochtans 3 ghebroken (evenzo in D) 4 ondiere 6 nyemant bedrieghen D niement 8 maer bericht my D mer berichtet 9 knecht 10 ommer 12 minneren ende die minne 13 tbegrijp D begrepen nauwe 14 souden wi 15 maer des ghebruken (veranderd in: pleghen) D (Minne) ontbr. 15 D (Kenne) ontbr. 18 te hants (er stond eerst: te stont) D tehandes 19 ghedachten (er stond eerst: ghedincken) D ghedencken 20 D haeste hebben b. 20 werdijs 21 eyghen 21 totter indekker D (indeliker ontbr.) 23 suuer 23 D sterven ende leven

1) Hs. knechten

2) Hs. nau wee

+ fol. 13

3) Ingevoegd naar de var.

4) Waarschijnlik is hier met D te lezen: ghedencken. Of is de oorspronkelijke lezing: ghedancken?

5) D.i. suer. Deze ongewone spelling komt in dit hs. meer voor.

[p. 134]

tekstkritische noten

1Lieve minne, is dit seker waer¹⁾, die ghene die in sueten 2noch in sueren niet en connen verkiesen, dese en mogen emmer 3niet verliesen?

4Dat duncket my. Alse lief antwert ic dy, [want si sijn den 5sone Godes ghelijc in minnen]²⁾ Kenne, lieve minne, nu geeft 6mi voert in u alre nausten vonnessen raet. Es volcomen liden, 7doeghen, die alre sekersten wech³⁾ die men te Gode wert gaet?

8Yaet, dat sweric u⁴⁾ by mire godheit, dat in dien mensche 9es verborgen die sone Gods, ende oec die scat der ewegher 10waerheit⁵⁾.

11Kenne, lieve minne, nu gheeft mi dan altoes dit liden, dat 12ic omme Cristus doeghen mach dincken nu ende tallen ston-13den of tiden. Want ic oec en geen dinc meer en beghere, dan 14dat ic mi selven te male dore Cristus lidelike doghen tote in 15u minne versmelte ende vertere.

16Mire minnen en mach oec niement anders ghesmaken, dan 17die ghene, die dore Cristus doghen te mi gheraken, ende oec 18hen selven ende alle eertsche dinc omme Cristus wille⁶⁾ ver-19smaden. Die wi[l]lic selve roepen te minen nausten rade.

20⁺ 21soude u weder dat selve doen, haddicx die macht, maer⁷⁾ neenic

1 seker waer D is dit echter waer 2 comen verkiesen 4 als lief antwoerdic u 5 Kyer D Ay lieve m. 6 nauste 6 D liden ende doghen 7 wech dien men 8 Ya 8 (of dy). Ook in D ontbreken deze woorden 9 D al die scat 10 Kyer (verandert in: kenne) D (kenne) ontbr. 12 ghedincken 12 (stonden of) 16 nyemant 17 Cristus liden 18 hem selven 18 dinghen om 19 naesten rade 21 haddics de macht maer neenic

1) Hs. seke was. Verbeterd naar de variant.

2) Ingevoegd naar het Deventer handschrift.

3) Hs. waech

4) Hs. u of dy. De laatste woorden zijn, blijkens de varianten, een toevoeging van de afschrijver.

5) Hier breekt het dialoog-fragment in het Deventer handschrift af. De tekst gaat dan voort: (fol. 98a): Die scat, suldi weten, der ewiger waerheit, dat is dat simpele ghebruken der eenvoldigher, onbeweggheliker godes drijheit ... enz.

6) Hs. ville

+ fol. 13vMinne, dit hoer ic echter gheerne, ende ghy hebt recht; ic

7) Hs. minne (waarschijnlik verkeerde oplossing van een verkorting). Verbeterd naar de variant.

[p. 135]

tekstkritische noten

1niet, salic iet vermoghen, dat moet mi to male comen van uwen 2ghaven. Ende daer omme maghic voert¹⁾ wel over mi selven 3claghen.

4Nu antwort selve die minne met ghesteedegen sinne: En²⁾ 5claecht niet soe sere. Ghy en hoept in lanc soe meere. Want 6hoe staerc³⁾ u vrese were of hoe groet, en hoepty in Gode 7niet, soe blijfdy aender zielen doet.

8Minne, wat hoepe of wat troeste moechdy mi gheven? Want 9ic alle mine leefdaege hebbe quaetheit ende sunde ghedreven, 10ende daer toe hebbe mesdaen ieghen enen eweghen God, dicke 11tebroeken sijn [ghebot]⁴⁾.

12Trouwen, al wattan, antwert die minne, en twivelt niet, soe 13es u wel ghesciet. Gods ontfermherticheit die es soe overvloe-14dich ende so groet, al hadde een mensché alle die werelt doet, 15sijn rouwe mochte sijn soe groet, het worde hem schiere al 16vergheven, wilt hi beteren sijn leeven.

17Minne, dits mi een troestelijc ghewach, dat God des sunde-18ren ontfermt nacht ende dach.

19Yaey, antwert die minne met desen, tsmenschen sunden en 20moeghen nemmermeer soe groet wesen, eest dat hise Gode met 21oetmoedigher herten wilt claghen, God en wilter voert nem-22mermeer ghewaghen.

23⁺Trouwen, minne, al wattan! Diere feesten en keeric mi niet 24aen⁵⁾. Al wistic wale dat mi God die sonden verlaten ende 25vergheven hadde te male, nochtan en willic mi selven nemmer-

1 te male 2 voert 4 ghestadeghen 6 sterc 6 ware 8 hopen 8 mochti 9 al mijn 9 sonde 9 bedreven 10 teghen 11 ghebroken 11 sijn ghebot. 12 antwoert 12 dan en twifelt 15 schier 16 sijn levene 17 dit es 17 sondaers 19 antwoert 20 nummermeer 21 nummermeer 23 Trouwe minne al wat dan 23 Deser feesten 25 nochtans 25 nummermeer

1) Hs. woert. Verbeterd naar de variant.

2) Hs. Ende

3) Hs. scaert. Verbeterd naar de variant.

4) Ingevoegd naar de variant.

+ fol. 14

5) Lees om het rijm: an.

[p. 136]

tekstkritische noten

1meer ontsculdichghen noch ontdraghen, maar ic wille Gode 2nacht ende dach mine sonden claghen.

3Nu antwert de minne te desen kere: En verslaet u selven 4niet te sere, maer keert u herte vrilijc tuwen here, ende gheeft 5hem met allen crachten lof ende eere.

6Minne, des loefs Gods noch diere vriheit en willic niet le-7dich staen; maer ic ligghe soe vaste in dat neder prisoen der 8oetmoedicheit ghevaen, dat ic die wile moet op mi selven slaen¹⁾.

9Nu antwert die minne echter te dese sinne: u oetmoedicheit 10doet u meer heilichheiden ghewinnen, dan alle u ander doech-11den, die ic in u bekinne. Want met negheenre doecht en 12mach men Gode bat bestrecken²⁾ noch verwecken, dan met 13oetmoedicheit: dats der minnen trecken. Want vriheit ende 14oetmoedicheit dat sijn twee saken, daer wy alle doechden mede 15vertaken. Oetmoedicheit werct inden mensche groet wonder, 16want si hout haer met allen doechden onder. Vriheit dese 17willic oec ghelijc loeven, want sy gheet met allen doechden 18over Gode minnen ende loven. Maer verlichte redene die hout 19haer altoes even ghereit, rechte in de middelt tusschen beyde, 20ende daer omme ane sie[t]se³⁾ claerlijc alle doechde in donder-21sceide. Den grontvernietenden oetmoedegen mensche sijns selfs 22en machmen niet verladen met ghenen laster⁴⁾, noch met ghenen⁺ 23daden, want die vernietende oetmoedichghe mensche, hij is altoes 24even bereet te doechghene ende te lidene dat hem te liden steet. 25Want die vernietende oetmoedeghe mensche het es sijn sede,

3 antwoert die 3 keere oft te deser stont (de laatste vier woorden doorgehaald) 4 tot uwen here 6 deser vriheit 8 dicwile 9) antwoert 9 te desen sinne 10 andere doechden 11 egheenre 12 besteecken 15 Oetmoedicheit die werct 19 ghereet recht in die 20 aensietse 20 dondersceet 22 laste 24 te lidene 25 het tes

1) Als deze lezing niet gesteund werd door het tweede handschrift, zou men geneigd zijn te lezen: op mi selven staen (vgl. blz. 138, r. 5).

2) Dit woord, door het rijm gedekt, zal wel de oorspronkelike lezing zijn, en niet de variant ‘besteecken’.

3) Verbeterd naar de variant.

4) Zowel deze lezing als de variant ‘laste’ geeft een goede zin.

+ I, 14v

[p. 137]

tekstkritische noten

1dat hy altoes heeft van binnen vrede. Ende hi ghedoecht, hi 2gheswicht¹⁾ van binnen, sonder alle murmuracie, al stille. Ende 3daer omme doecht hi sonder wederwille. Want grontoetmoe-4dicheit die is inder zielen rechts alse een ghescmeitecht dau, 5ocht alse een suete honichrate yeghen alle andere do[e]chde. 6Oec seggic u noch meer: wie dat hem selven in vernietender 7inwendegher grontoetmoedicheit sijns selves besien can, hi 8scout ende siet Gode inden gheest van anghesichte tanghe-9sichte, ende oec al dat hi sien wilt. Ende daer toe al dat hem 10behoert te siene, beide in hemelrike ende oec in eertrike. Want 11eest lude soe stille, dien grontoetmoedighe mensche heeft van 12Gode wat hi wille. Den grontoetmoedeghen mensche en heeft 13God engheen dinc, dies hem noet is, verholen noch verborgen. 14Ende dat comt daer by: hi is sijns selves te gronde verteghen, 15ende op een niets niet sijns selfs ghestorven, ende heeft oec 16daer toe sinen eyghenen wille onder Gode ende alle creatueren 17ghelaten, dattenne engheen dinc (onoerdeleec)²⁾ en mach ont-18voeghen noch ontsaten. Die mensche die te male binnen blijft 19met Gode, het es sijn sede, dat hi altoes heeft eenpaerlinghe 20raste ende vrede. Vele dincs moechtic u bescrijven, maer 21dat alre sekerste dat is binnen bliven, ende oec alle andere 22dinc laten varen, dat van Gode groet of cleine iet mochte 23ontparen. Want wie te verre wtwert³⁾ gheet, hi wort herde 24dicke ghestuert, eest hem lief, eest hem leet. Ende stuer-

2 ende hij swighet 3 lidet hy 3 groet oetmoedicheit (foutieve lezing) 4 recht als een ghesmeytich 5 oft 5 teghen al 8 gheeste van aensichten tot aensichten 9 alle dat 9 alle dat 10 eerterike 11 de gront 12 hi wilt (foutieve lezing, blijkens het rijm) 16 sinnen 16 allen 17 egheen 18 ongheoerdeneerlijc 19 eenpaerlijc 20 Vele dinghen mochtic u scriven 21 dalre 21 al andere dinghen 22 die van 22 moghen ontparen 23 wt wert 23 hi wert 24 oft eest hem leet

1) D.i. overeenkomstig de variant: gheswijcht.

2) Later bijgeschreven.

3) Hs. uwert. Verbeterd naar de variant.

[p. 138]

tekstkritische noten

1moedicheit es hem dicke bi ende bereet. Die mensche es⁺ 2te verre ut ghegaen, suoect hy des sijns in eneghen saken, 3also dat hi niet vrilijc noch onghehendert weder in en can 4gheraken. Ende daer omme moeten die liede dicken op hen 5selven staen¹⁾, die niet puerlijc ter eren Gods wt en sijn ghe-6ghaen. Die moeten dicwile met vremden beelden, ende oec met 7hen selven twewoldichlijc in wert sien. Ende daer omme mach 8hen luttel goets van Gode gheschien. Want die twewoldelijc 9met hem selven inkeren ende thare suoeken aen Gode of aen 10creatueren, inwert of wtwert²⁾, of oec in eneghen dinghen, dit 11sijn de ghene die de note craken, ende oec wel scone seden ende 12utwendighe [oetmoedeghe]³⁾ wise geraken, ende der kernen niet 13en gesmaken. Maer die ghene die de note craken, ende oec der 14gheesteliker kernen alle beyde gesmaken, dat sijn de ghene die 15puerlijc die ere Gods suoeken in alle dinghen. Dese moeghen 16Gode altoes een nuwe liedeken singhen. Dat suoete liedeken, 17dat men⁴⁾ Gode in sinen oren runen⁵⁾ ende singhen mach, dat 18is grontoetmoedichheit, des doe ic u ghewach. Deus, God here, 19hoe seere Mariën, der reinder maghet, oetmoedicheit inden 20derden hemel clanc, daer sy de gotheit te male overmids minne 21in minnen bedwanc! Te niete werden van minnen in minnen, 22dat sijn die ghene die Gode dwinghen, boven allen verstannisse 23van synnen. Mariën oetmoedicheit wrochte⁶⁾ allene in haer 24ghedochte, dat noit creatuere toe bringen en mochte. Die gront-

2 hy tsijns 2 enegher saken 3 onghehindert 4 dicwile 5 slaen 5 en sijn wt ghegaen 7 tweevoldelijke 8 lutter 8 tweevoldelike 10 wtwert 12 wtwendeghe oetmoedeghe wisen 13 die daer de 14 keernen 15 in allen dinghen 16 niewe 16 Tsuetste 17 rueren 18 doen ic 19 hoe sere dat marien 20-21 minne met minnen 21 Te niete te werden 22 alleverstandenisse 23 wrochte 24 gedachte (foutieve lezing, blijkens het rijm).

+ fol. 16

1) Deze lezing is onberispelik. Men lette er evenwel op, dat de variant ‘slaen’ steun vindt in een vroegere plaats (blz. 136, r. 8).

2) Hs. uwert. Verbeterd naar de variant.

3) Ingevoegd naar de variant.

4) Hs. auen. Verbeterd naar de variant.

5) De juiste lezing zal wel zijn ‘runen’ en niet ‘rueren’, gelijk de variant heeft.

6) Hs. worchte.

[p. 139]

tekstkritische noten

1oetmoedich is, hi mach hem wel verbliden ende verhoghen, 2want oetmoedicheit es coninghinne van allen doechden. Die 3oetmoedeghe ende die saech[t]moedeghe goedertieren mensche 4heeft oec in hem beseten alle ghewaereghe inblivende doecht. 5Den grontoetmoedegen mensche hem en ghebrect negheen 6doecht. Die oetmoedeghe mensche can hem selven overmids die 7gracie Gods wel vernederen ende te Gode verhogen, ende met 8allen doechden vorwert poghen. Die grontoetmoedeghe mensche 9es oec also vrij van binnen, dat hi hem selven alle uren te 10Gode keeren can in gheestelijker¹⁾ minnen. Tuschen vernieten⁺ 11in oetmoedicheit ende bloete²⁾ verhavene stille minne soe 12worden alle doechden gheoefent die ic kinne. Verlichte redene 13die staet ende gaet altoes tusschen beyde. Ende daer omme 14oerdennertse³⁾ van boven tote beneden alle doechde met claren 15ghemerke in ondersceyde. Verlichte redene die en mach nem-16mermeer in enghenen dinghe dolen. Ende dat comt daer by:sy 17es meestersse in teologiën⁴⁾, ende can wel der godheit ende 18der menscheit ons heren Jhesu Cristi te samen beliën. Ver-19lichte redene die bedrivet al. Minne laetse hier beneden dicke 20becommert int ongheval. Eest quaet, eest goet, redene moet 21allene scouwen ende bedriven; minne die willes alles te raste 22ende ledich bliven. Minne die wilt allene antwerden der min-23nen. Redene moet [alle den last]⁵⁾ draghen ende versinnen. 24Minne die wilt haers liefs allene enichlijc pleghen, ende oec 25alle anderheit ende onderscheit begheven. Redene die en wilt

3 saechtmoedeghe 5 egheen 6 Doetmoedeghe 7 verhogen oft verheffen (de beide laatste woorden zijn doorgehaald).
8 derwert poghen oft spoeyen (de beide laatste woorden zijn doorgehaald). 10 in ghestedegher minnen 11 bloete 14 ordeneerse 16 nummermeer 16 in ghenen 17 theologien 18 tsamen 20 in dongbeval 20-21 moet al aenscouwen 23 alle den last 24 ghebruken en pleghen (de beide eerste woorden zijn doorgehaald).

1) Waarschijnlik is hier, met de variant, te lezen: ghestedegher.

+ fol. 16v

2) Hs. bloeten

3) Hs. oerdennerste

4) Hs. toelogien

5) Ingevoegd naar de variant. Het Hs. heeft onduidelik: allent

[p. 140]

tekstkritische noten

1des echter niet ghestaden, maer si wilt wandelen in men-2nechvoldeghen doechsamen paden. Dese menechvoldicheit der 3doecht en heeft der minnen niets niet der pinen wert, want 4minne die es altoes coene ende stout voer Gode ende onververt. 5Dat redene van oetmoedichheide niet en soude dorren noch 6moghen aensien, dat mach der bloeter minnen altoes van rechte 7gheschien. Maer alst al es ghesecht ende al voldaen, soe en 8wetic u wat beters segghen noch betiën, dan dat wy alle onse 9leefdaghe beliën, dat wy arme sondeghe menschen sijn. God 10moet onser alder ontfermen inden name ons heren Jhesu Cristi, 11die sijn bittere cruce om onsen wille droech. Amen. Amen.

[Alle den ghenen die dit rolleken hebben ghelesen oft horen lesen oft selen lesen, siet, dien menschen biddic vriendelijc, hebbic yet daer in mesdaen oft messeet, dat sy vercleren ende beweren mijn groote grofheit]¹⁾

3 ter pinen wert 4 onverveert 5 oetmoedicheiden 7 gheseet 8 al onse

1) Dit slot komt alleen voor in Hs. 667, fol. 82b.

II.

⁺Hoe vermaledijt dat es, alles dincs ledich te staen, ende van des Cocs arbeyde.

Ende hier bij pruevic hen, dat dese menschen met Mariën noch ommer dat beeste deel niets niet vercoren noch bevonden en hebben, want dat beeste deel en es daer in niets niet gheleghen, in alles dincs oft alre werken ledich te staen, maar alles dincs willen ledich staen dat es seker dalre quaetsten deel, dat enich mensche alsoe heilichlijc oft alsoe afgheschedelijc leven waent, dat hij te male niets niet werken noch laboreren en wilt metten handen. Want sente Pauwels, die een der hoechster scouwer²⁾ was die noyt in eerterike quam, ende oec inden

+ fol. 65b

2) Hs. der hoecster scouver

[p. 141]

derden hemel ghetrocken wert ende verhaven boven hem selven,⁺ ya ende oec boven alle hemele ende boven die IX choren der inghelen was sinte Pauwels ghevoert ende overgheset, daer hy Gode claerlijc metten gheeste scouwde ende sach boven beelden, van aensichte tot aensichte, siet nochtan wetti wel dat die¹⁾ hooghe apostel Gods Paulus²⁾ dach na dach arbeyde ende sijn lijffelijc broet wan metten handen, ya ghelikerwijs dat ic oec selve dach ende nacht arbeyde metten handen. Ende ic moet daer toe alle daghe wel hen XXX dienen ende bereet sijn te tijde ende te termpte, ende ic hebbe oec wel seven manieren van ambachten alle daghe te besorghene, maer des willic swighen, want het en es ommer egheenre vertellinghe wert, alle dat wij ommermeer ghedoen oft werken moghen totter doot toe des crucen om dere Gods te volbringhen oft omme salicheit ons evenkerstens. Want alle dinc sijn cleyn ende als niets niet om te rekenen teghen die grootheit der toecomst der gloriën Gods, soe en sijn alle dinghen anders niet te rekenen noch niet meer te achtene dan een cleyne droppelken waters teghen die groote zee. Maer daer omme ende oec hier bij soe hebbic u dese redene voerseet, na dien dat die hooghe scouwere Gods Paulus ghewracht ende ghearbeit heeft metten handen, siet hier bij soe pruevic u dat nyemant nyemant soe heylichlijc leven en mach in deser tijt, hij en mach oec onder tiden met sinte⁺ Pauwels wel werken, ya ende sal oec heylegher sijn bij den werke, dan oft hij³⁾ niets niet en wrachte. Want ic houter wel vore op mijn beste na dat ic versta, datter vijfhondert in armen scinen⁴⁾ gheet om broot, die sterc, ghesont sijn ende groot. Het ware hen seker beter ende salegher dat sij te Gode ere haer ambacht deden ende wonnen haer broot, dan dat sij hen setten op luyerdij ende op ledicheit van werken. Dat moechdij aen mijn here sinte Pauwels merken. Want ic en gheloeve niet dat enich mensche na lollaertsche wise op den dach van heden in armen scine wandelt, die sinte Pauwels ghelike es

+ fol. 65c

1) Hs. dat die ❘ dat dic

2) Hs. paulijs

+ fol. 65d

3) Hs. oft hijs oft hij

4) Lees: scine

[p. 142]

in leeringhen noch oec in gheesteliken orborlijken leven, ya [ende]¹⁾ die daer toe alsoe sere begheert salicheit der menschen als Paulus dede. Want ic weet wel, waer noch een mensche in eerterijke die Paulus ghelijc waer in woerden, in werken, in leeringhen ende oec in heileghen leven, hij soude noch seker die selve werke werken, die Paulus wrachte ende leerde, doen hij leefde.

1) ‘ende’ is in het hs. bijgescheven.

⁺Van brueder Jans des cocs wtwendeghen arbeyt ende van sijnre inwendegher oefeninghe. Ende hoe dat hem wtwendeghen arbeyt gheen hinder en was tot sijnre inwendegher oefeninghe.

Ende hiertoe heeft mij God versien overmids sijn grondelose ontfermherticheit, ya soe dat ic nacht ende dach al mijn crachte van buten ende van binnen, beyde lijflike ende gheestelijc, oeffene ende vertere in den heyleghen dienst Gods. Want van buten soe hebbic alle mijn leefdaghe grooten sterken groven⁺ arbeit ghedaen, ya beyde mij ende oec anderen goeden lieden. Ende alsoe wan ic mijn broet ende mijn lijflike spise metten handen ende met sweteghen leden. Ende oec van binnen in gheesteliken heyleghen werken en heeft die gracie Gods in mij een ure niet ledich noch ijdel gheweest in mij. Want ic ben minen here sinte Pauwels naghevolght van buten ende van binnen in alle manieren van heylegher leringhe na de wet Gods inden hoechsten graet der minnen te volbringhen, ya op dat ic onsen eneghen here Jhesus Cristus inder alre minster oetmoedicheit yet ghelijc mochte werden. Want eenpaerlinghe soe hebbe ic de passie ende oec die doot ons heren Jhesu Cristi in mijn alindeghe doechlike herte ghedreghen. Ende die heyleghe opene binnenste ons heren Jhesu Cristi en hebbic niet versuymt noch verroekeloest in zeeneghen vriwilleghen afkere, want al volchde ic cranckelijc na, siet nochtans en constic noyt vergheten sijnre trouwen noch diere bitter doot sijns crucen. Want in die heyleghe verlossenisse des ghebenidijde²⁾

+ fol. 160d

+ fol. 161a

2) Lees: ghebenedijden

[p. 143]

crucen, siet daer in hopic nacht ende dach, ya in dat heyleghe werc der verdienten ons heren Ihesu Cristi. Mer daermen van allen dinghen gheswighen soude, ya die in hemelrike ende oec in eertrike sijn ende oec van der substanciën der Godheit mede, siet daer soudemen altoes spreken vander levender, werkeliker binnensten ons heren Ihesu Cristi. Want alle salicheit die hanct⁺ in die binnenste eenvoldegheit ons heren Ihesu Cristi. Ya, ic segghe [u] noch meer eenen anderen sin¹⁾: waert dat sake dat alle menschen consten wandelen in mijns selfs herte ende in mijn binnenste gheheelheit, ghelikerwijs dat ic wandele in die binnenste ons heren Ihesu Cristi, seker soe soude mij alle menschen minnen, saghense mijn herte aen, ya al had ic haerre alre brueder doot, ende oec al dats hen ten tienden lede besteet. Want ic en const u niet ghesegghen noch bescriven, hoe sere dat ic alle menschen minne ende beghere te bringhen in die levende binnenste ons heren Ihesu Cristi. Want daer voer en hebbic oec noch ziele noch lijf ghespaert. Ya om alle menschen te hemelrike te bringhen, dats nacht ende dach mijn gheestelijke inwendeghe verborghene iacht. Nochtans hebbic van buten grooten sterken arbeit te doene ende menich grof wtwendich ambacht. Maer ghelooft ende ghebenedijt sij God²⁾, mij en lette noch en hinderde nye goet wtwindich werc, dat goet in hem selven was, omme dat ict van binnen wrachte puerlijc ter eeren Gods. Siet, hier omme soe droech God over al minen laest. Want ic segghe u seker dat voerwaer, dat u die goede werke van buten niet te meer en letten noch en hinderen, ya ter hoechster heylicheit met te comene, dan oft⁺ ghi alle den dach in de kerke saet op u kniën, ende bedet onder uwen caprune. Ya ende noch meer soe segge ic dit: soe wie oft wat menschen, dien dunct, oft hem alsoe van binnen ghevoelt³⁾ te Gode weert, dat hem dunct dat hij eghene wtwendeghe⁴⁾ goede werke te sinen vreden ghedoen noch ghe-

+ fol. 161b

1) Bij deze plaats staat op de rand: Nota super optime.

2) Bij deze plaats staat op de rand: Nota bene.

+ fol. 161c

3) Hs. ghevolt

4) Hs. wtwendge

[p. 144]

werken en can, siet, dien mensche en es seker inder waerheit niet recht, ende ic en gheloeve oec niet dat hi ye enich werc wrachte, ya dat eyghelijc Gode inden gheeste behaghen mochte. Want werkende leven dat es herde goet, ende oec eest alle menschen van noede noet, maer vri inwendich scouwende leven dat es noch vele beter, dat een mensche wt onverbeelder herten op sta ghericht te Gode, ya sonder vremde letsamheit van binnen. Maar scouwen ende werken beyde te samen dat es alre best, want dat was Cristus leven, ende oec der gheenre die Cristus nader hoechster volmaectheit naghevolcht sijn. - - -

⁺Hoe de cock oetmoedelijc verghiffenisse bidt, eest dat hi yet messchreven heeft in sijn leeringhen, ende hoe hi begrepen was.

Nu biddic met innigher herten onsen lieven here God van hemelrike, ende oec biddics der heylegher drieheit Gods te male, ya es dat sake dat ic in eeneghen dinghen hebbe messeet in alle mijre leringhen oft messcreven, dat mij God dat overmids sijn groote grondeloese goedertierenheit wil verlaten ende vergheven. Ende oic willic voerweert meer overmidts die gracie Gods beteren mijn leven¹⁾. Ende oec biddic noch meer⁺ ghenadichlijc met grooten eernste ende met grooter begheerten, ya allen den ghenen die mijn buekelkine groot oft cleyne hebben ghelesen, oft namaels selen lesen oft horen lesen, datse mijn arm leringhe Gods niet qualijc en ordelen, noch tonrechte en begripen onwerdelijc naden aenschine²⁾ haerre scaden. Want mij waer herde leet, ende oec uter maten leet, dat hem yement in al eertrike te rechte aen mij stiete, oft dat oec eenich mensche mijns oft mijnre leringhe ghehendert oft ghearghert worde bi mijnre scout oft bi minen ocsune³⁾. Seker, daer na en hebbic niet ghepijnt noch ghearbeyt. Maer ic weet wel seker dit overmids de ghenade Gods ende oec overmids dat ghe-

+ fol. 251c

1) Deze zin is met latere hand ingevoegd.

+ fol. 251d

2) Hs. Dev.: aensien

3) Hs. Dev. oersaken

[p. 145]

tughe des heylichs gheests, dat ic in al mijnre leringhe anders niet en hebbe ghesocht noch oec noch en doe, dan puerlijc dere ende den lof Gods, ende oec alre menschen salicheit, daer bi ghelijc mij selven. Des sal, hopic, God ende oec die eweghe waerheit Jhesus Cristus, wiens onderworpen knecht dat ic ben, mijn ghetughe ende oec mijn orconde sijn inden ioncsten daghe des ordels, ya, dat ic egheen dinc en hebbe gheleert, het en mach, hopic, openbaer¹⁾ wel bestaen metter heylegher kerken ende oec metter heylegher scriftueren.

Nochtans es mijn leringhe in sommeghe steden ende oec van selken personen, hopic tonrechte, ghecorengiert²⁾ ende qualijc verstaen, ya op dat mijn leringhe altoes overeen dreecht, concorderende metter heylegher scrift, soe en willicker niet loechenen.⁺ Ic hebbe liever te stervene met onrechte, dan ic den heyleghen gheest loghenaer maecte, ya oft dat ic selve een loghenachte³⁾ onbelidere Gods⁴⁾ ware. Want eenrehande menschen, die mijn leringhe niet en hebben verstaen, noch en selen verstaen in vele steden, siet, dese hebben mij plompelijc begrepen. Ende oec selke andere scalkelijc van onwerden, omdat ic een leec, onghelettert mensche ben. Ende oec selke derde menschen, daer ic mij grooter trouwen toe vermaet ende noch doe, dese hebben mijn leringhe oec begrepen, ya nochtan datse wel verstaen dat mijn leringhe ghewarich es, siet nochtans weettic wel datse mijn worde onder tijden averecht ende verkeerdelijc⁵⁾ nemen, ende en volghe niet den sinne, noch oec der sentenciën mijnre meyninghen.

Siet, ende aldus mochtmen de heyleghe scr[i]eft ende oec onsen here Ihesum Cristum hem selven in vele steden begripen. Want ic hebbe oec mij selven puer willens in sommeghe steden wedersproken [anders ende anders dat ic teenre stadt

1) Hs. Dev.: als ment te rechte verstaen wil

2) Hs. Dev.: ghecalengiert ende bestraffet

+ fol. 252a

3) Met andere hand is hierachter geschreven: ich

4) Hs. Dev. onbeleert godes

5) Hs. Dev.: tonrechte verkiertlic

[p. 146]

sprack]¹⁾ ende seyde, ende namaels ter andere stat wederseyde. Ende dat dede ic om selker verkeerder menschen dolinghen²⁾ wille. Ende hier omme soe seggic u oec, datmen den luut³⁾ vanden woerden altoes wel versteet, maar de meyninghe der screftueren oft oec de godlike dinghe die inder meyninghen verborghen sijn, dit es dicwile swaer ende podersaem te verstane. Want de text der blooter letteren die wedersprect in vele steden deen dander. Noyt en sprac nyemant⁴⁾ soe claerlijc,⁺ hi en mochte in sinen woerden wel begrepen worden, maer de verborghenheit der godliker, inwendegher meyninghen, dat en mach nyemant begripen dan God allene, ende diet van Gode ghegheven wert.

Ic segghe u oec noch meer: het en es oec niets niet ter⁵⁾ pinen wert, de dinghen daer ic af begrepen ben, want het en luudt sempelment⁶⁾ teghen die heyleghe screftuere niet.

Ende hier omme en derfmens oec niet seere ontsculdeghen noch verclaren, maer daer een ghemeynte yet haer scade⁷⁾ in doen mochten, dat es altoes goet verhuedt ende belet, soe men naest mach.

1) Invoeging met latere hand. Het Dev. Hs. heeft: anders ende anders alse dat ic der eenre stat spract ende seghede, dat ic dat namaels ter ander stede weder seghede.

2) Hs. Dev.: dwalinghe

3) Hs. Dev. dat gheluut

4) Hs. Dev. Nye en sprac yemant

+ fol. 252b

5) Hs. Dev. der

6) Hs. Dev. simpelic

7) Hs. scape. Het Dev. Hs. heeft de juiste lezing: haer scade inne doen solden.

⁺Van vier ponten daer hi af begrepen was ende sijn onscout daer af.

Hier na volghen dan die welke dinghe daer ic af begrepen soude sijn. Want in sommeghe steden hebbic ghesproken, dat ons de gracie Gods wt Gode gheboren wert. Nu dit hebben sommeghe mensche daer op ghekeert, als oft ic dit meynde, dat de heyleghe gheeste uten vader gheboren worde. Trouwe neen ic! Ic en legghe dat eweghe beelde des vaders noch oec dat weselike ghebaren der godheit inden heyleghen gheest niet.

+ fol. 252b

[p. 147]

Want de heyleghe gheest es minne der godheit, maer de vader ghebaert ons sinen eeneghen sone, dat eweghe woert. Sinte Iohannes ewangeliste sprect: Ende van sijnre volheit hebben wij alle ontfaen gracie boven gracie, want de wet es ghegheven overmids Moysesse, ende¹⁾ gracie ende waerheit overmids onsen eneghen here Ihesus Cristus. Ende in deser wijs machment verstaen vander ewegher gheborte der graciën ende der gloriën Gods, ons overmids onsen eneghen here Ihesum Cristum wt Gode gheboren.

Echter hieraf wasic oec begrepen, omme dat ic seyde dat [ic]²⁾ mijn hoechste leringhe ontfinc oft ontfaende ben in die levende eenvoldeghe binnenste ons heren Ihesu Cristi. Trouwen dit was ende es al waer. Dese selve ghelikenisse seggic noch, ende oec en scame ic mij des een hellewert³⁾ niet, dat ic onsen here Ihesum oft Ihesus Cristus glorie ende lof ende ere aendraghe van allen minen wetteghen saken. Maer ic soude mij dies herde sere scamen, dat ic mij selven aendraghen soude oft oec eenegher creatueren. Want ic mijn leringhe seker niet ontfaen noch vercreghen en hebbe van egheenen mensche. Onse here God sprac doer den esel⁴⁾, weetti wel, ende dit was doch een onredelijcke creatuere, ende ic ben doch een redelike creatuere. Ende daer omme biddics u noch, dat ghijs u niet verdrieten en laet, al ben ics onwerdich, dat God sijn ontfermherticheit met eenen armen moordeghen sondaer ghewracht heeft. Want al sette God alle menschen in hemelrike, ende al maecte hise alle meesters in theologiën, seker mij en souts niet verdrieten, ende mij en soude oec niet duncken dat mij God onrecht dede, ya al worpe mij God allene in die helle, want des hebbic dicwile best ende oec alre beste verdient ..........⁵⁾

⁺Echter ten vierden male soe was oec hopic mij[n] leeringhe

1) Hs. Dev. mer

2) Ingevoegd naar het Dev. Hs.

3) Hs. Dev. een hellinc weert

4) Hs. Dev.: die eselinne

5) Het middelste deel van dit hoofdstuk is reeds afgedrukt in het Ned. Archief voor Kerkgesch.

+ fol. 153d

[p. 148]

van sommeghen personen tonrechte begrepen, oft wel qualijc verstaen, ya in sommeghen steden, daer ic sprac ghelikerwijs dat ic noch spreken ende verclaren wille, van religiosen menschen, die daer ordene ende reghele ontfaen hebben te levene na die drie principale poente, daer deen af es ghehoersamheit, dander⁺ reynicheit ende oec dat derde poent, dies luttel yement begheert, na scijn oft na sijn van buten, dats vriwillich armoede.

Want dese drey ponten sijn ommer oerspronc ende oec fondament, daer de macht der ordenen te male op ghefundeert es, ya, ende oec al die heylicheit die dordenen in hebben, die es in desen drey ponten bevaen ende gheleghen.

Mer nu dunct sommeghen menschen, dat ic moneken ende nonnen oft oec den mendicante den stecke¹⁾ oft den wech alte nauwe ende al tinghe²⁾ hebbe gheset, ya omme dat icse wisen ende leren wil na dyerste fondament der reghele te leven.

Assen.

c.g.n. de vooys.

+ fol. 254a

1) Hs. Dev. den mendicanten, dat is die van der biddender oerden sijn, den sticke.

2) Hs. Dev. alte enghe