Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 34

[p. 32]

Sinterklaas.

Ik heb het hier niet over Sinterklaaslegenden of gebruiken, maar over de etymologie van die naamvorm.

De gewone, reeds oude uitlegging is, dat Sinterklaas zou ontstaan zijn uit Sint Heer Klaas.

Zij is natuurlijk ingegeven door het Middelfrans Monsieur Saint Nicolas, Monsieur Saint Pierre, enz. Maar, onafgezien van het feit dat de volle uitdrukking Sint Heer Klaas nergens te ontdekken is, bemerkte men niet dat Heer hier op zijn plaats niet staat. Want Sint vormt, al of niet verbogen, met de heiligennaam een ondeelbare eenheid, en het is al zo min mogelik Sint Heer Klaas te zeggen als Dokter Mijnheer Beverwijk of Advocaat Mijnheer Huigens, i.p.v. Heer Dokter B. of Heer Advocaat H., evenmin als in het Frans Saint Monsieur Nicolas i.p.v. Monsieur Saint Nicolas. Ook heb ik nooit aan die uitlegging geloofd, en ik schreef in mijn Etym. Wdbk. 1898, 2^e uitgave: ‘Sinter-, als in Sinterklaas, ware Sint heer.’ Doch de juiste uitlegging wist ik niet; de daartoe nodige oude teksten ontbraken mij of waren mij ontsnapt, en overeenkomstige nog bestaande, mij bekende moderne vormen (waarover later) hadden mij in dit opzicht nooit getroffen.

Ik kwam op de oplossing door de wijze waarop Franck-Van Wijk, Etym. Wdbk., de oude uitlegging voordraagt. Daar leest men, i.v. Sint: ‘Sinter-(Niklaas), mnl. senter-, sinter. Uit sent, sint + her “heer”, maar al mnl. ook van vrouwelijke heiligen gebruikt.’

Zodra sinter in de twee geslachten gebruikt wordt, is het stellig dat er een buigingsuitgang in steekt. De opmerking aangaande het Mnl. vr. gebruik moest zeker in verband staan met een dergelijke opmerking in Verdam's Mnl. Wdbk., waar dan ook teksten zouden te vinden zijn.

Bij inzage bleek dat dan ook zo. Verdam schrijft, i.v. Sent: ‘ook, met her versmolten, Senter, Sinter,’ geeft een lange reeks

[p. 33]

voorbeelden, en besluit: ‘Eene enkele maal wordt senter ook, door misverstand, gebruikt vóór een vrouwennaam.’ Zijn voorbeeld is: voir senter Margrietendach.

Wanneer we nu Verdam's voorbeelden beschouwen, dan zullen we die, in opzicht van den vorm, in verschillende groepen kunnen rangschikken.

In een eerste groep plaatsen we Tsenter Victors misse, Tsenter Odulphs misse, Tsenter Gillis misse, en in die uitdrukkingen hebben we tevens de oplossing. In modern Nederlands zouden we volgens de Woordenlijst moeten schrijven te Sinter-Victorsmisse, want (7^de uitg., blz. xxxv, § 50, 4) we bevinden ons hier voor ‘samenstellingen, waarin het eerste lid - hetzij een bijv. nw., hetzij een voornaamwoord, lidwoord of telwoord - alleen betrekking heeft op het eerste gedeelte der volgende samenstelling, en niet op dit woord in zijn geheel.’

Wat de Woordenlijst niet zegt, omdat het haar alleen om spelling te doen is, is dat dit eerste lid, ofschoon alleen betrekking hebbende op het eerste gedeelte der volgende samenstelling, toch overeenkomt met geheel de volgende samenstelling of, wat op hetzelfde neerkomt, met haar laatste lid.

Dat kan iedereen in zijn eigen taal nagaan.

Men zegt immers Jan woont in de Heilige-Geeststraat of in het Heilig-Geeststraatje. Het bijv. nw. heilig, ofschoon betrekking hebbende op geest, staat in het eerste geval in de accus. vr. enk., wegens straat en in het tweede geval in de accus. onz. enk., wegens straatje.

Dus staat in Tsenter Victors misse en dgl. senter in de datief vr. enk. wegens misse.

Zo is dan ook de vorm sinter te verwachten in uitdrukkingen als in senter Victors kerke of naer senter Victors parochie, doch daarvan heeft het Mnl. Wdbk. geen voorbeelden.

Het is nu natuurlik, enerzijds dat sinter als versteende vorm behouden blijft als misse of kerke of parochie in een ander naamval dan datief of genitief staat; en anderzijds dat sinter door analogie voort gebezigd wordt als men i.p.v. misse het

[p. 34]

synon. dag (beide = feestdag) of i.p.v. parochie het synon. dorp aanwendt.

Daarvan vindt men in het Mnl. Wdbk. deze twee voorbeelden: Sinter Claeus dach en voir senter Margrietendach.

Voorts is het natuurlik dat de vorm sinter behouden wordt als misse of dag, kerk, parochie of dorp onuitgedrukt blijven, als (Mnl. Wdbk.) in tot sinter Vijts (d.i. misse) of tsinter Gillis (d.i. parochie) in Provencen.

Eindelik is het ook natuurlik dat zodra de heiligennaam alleen met het versteende sinter kan gebruikt worden om de feestdag of de kerk van die heilige aan te duiden, hij verder op dezelfde wijze gebruikt wordt om de persoon van de heilige aan te duiden, b.v. (Mnl. Wdbk.): Sinterclaes, die de clerken verwecte; Senter Nyclaus doot.

In Sinterklaas is sinter dus een versteende datief vr. enk., ontstaan uit te Sinter-Klaasmisse en dgl.

Uit deze uitlegging blijkt dat nog ander heiligennamen deze vorm kunnen vertonen.

Dat zal het geval zijn met populaire heiligen.

In elke parochie is de patroon een populaire heilige, vooral als hij wegens een roemruchtig leven of een beevaart ook daarbuiten bekend staat. Het zou dan van belang zijn daarover een enkwest te openen. Daarvoor komen reeds in aanmerking, nevens Sinterklaas, in de Zaanstreek Sintermaarten, te Brussel Sintergoelen (de H. Gudula), te Anderlecht Sintergwijden (de H. Guido) en te Sinte-Renelde Sinternelle (de H. Reneldis, tenzij r hier de r van Renildis is).

Het sinter-gebied blijkt echter zeer beperkt te zijn, misschien Noord-Holland en Zuid-Brabant.

Algemeen gebruikt men een onveranderd sint of sinte (Sint-Pieter of Sinte-Pieter), zodanig met de eigennaam tot een eenheid vergroeid dat het nooit voor een vormverandering vatbaar was.

Gent.

j. vercoullie.