Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 30

[p. 190]

Het auteurschap van Den Vermakelijken Avanturier.
(Naschrift).

Nog een enkel woord over het auteurschap van Den Vermakelijken Avanturier.

Ik trachtte in mijn vorig artikeltje (Dl. XXVII, 10) aan te toonen, dat N.H. van Sept. 1729 af algemeen voor den gelijknamigen zoon van den Zweedschen resident Nicolaas Heinsius gehouden is. Toen schenen mij de interne gegevens niet versmolten te kunnen worden tot de conclusie: N.H. is Nicolaas Heinsius. Doch een nog niet opgemerkte plaats uit Den Vermakelijken Avanturier geeft volle betrouwbaarheid aan dit vermoeden, door sommigen reeds bij het zien der kleine pillen van Doctor H ... s (V.A. 1^ste dr. p. 153) en der initialen N.H. gevormd¹⁾.

Ik denk aan een zinnetje op pag. 58 (Verm. Av. 1^ste druk), dat een trekje uit de rampzalige terugtocht van den herbergier, die na het diner ten kasteele in een haspel is rondgeslingerd en zijn broek ‘verguld’ heeft, verhaalt. De toedracht is de volgende:

Voorop loopen de waard en zijn dochter. Achter hen aan stapt de uitgehongerde Mirandor met ‘het bestruifde gewaat op den arm’ en maakt de opmerking: ‘hetwelk (= het bestruifde gewaat) diegeen, die verbij mij gingen wel haast te kennen gaf, dat myn kruiden op meer plaatsen, als alleen in d' Apotheek te krijgen waren’.

Dus: Mirandor of de auteur maakt een purgeermiddel, dat in de apotheek te krijgen is²⁾.

Ik sla nu op een der medische werken van N. Heinsius

1) De mogelijkheid blijft, dat een kundige mystificator ons allen wou bedriegen en nooit zich zelf vergat.

2) Uit pag. 153 bleek niet, dat de auteur zich zelf op het oog had, toen hij sprak van de kleine pillen van Doctor H ... s. Dit blijkt hier wel.

[p. 191]

Nic. fil. en vind¹⁾ op pag. 60 van Zeug Hauss der Gesundheit von D. Nicolao Heinsio, Practico in ❘ Cleve Aus dem Holländischen übersetzet. Leipzig ❘ bey Thomas Fritsch ❘ 1698, een zevende hoofdstuk geheel aan een purgeerend wondergeneesmiddel des heeren Heinsius gewijd. Daar lees ik:

Pulvis Catharcticus.
Ist ein weisses pulver ❘ worvon zwey messer ‖ spitzen voll eingenommen ❘ sehr gelinde den ‖ leib durch den stuhlgang saubert ‖ etc.

Er bestaat nu grond na overweging van:

1.	Een, zich N.H. noemende, fabrikant van purgeermiddelen zinspeelt in een door hem geschreven roman op zijn eigen purgeermiddel.
2.	Hij laat zich in hetzelfde boek iets ontglippen over de ‘kleine pillen van Doctor H ... s’.
3.	Een Doctor H(einsiu)s fabriceerde pillen en een purgeermiddel.
4.	Een Nicolaas Heins vertaalde een schelmenroman [Le Roman Comique van Scarron (1678)]

te concludeeren:

Nicolaas Heinsius, de fabrikant van purgeermiddel en pillen schreef Den Vermakelijken Avanturier.

Daarmee krijgt de biograaf van den romanschrijver zelfvertrouwen en kan hij invullen:

Nicolaas Heinsius, geb. (1656?), waarschijnlijk niet in den Haag gedoopt, als zoon van den philoloog en Zweedschen resident Nicolaas Heinsius en Margaretha van Wullen²⁾, werd wegens

1) Het Nederlandsche origineel is niet in de bibl. te Amsterdam, 's Gravenhage Groningen, Leiden, Utrecht.

2) Zij was de dochter van den Amsterdamschen Lutherschen predikant Jan van Wullen (uit Dortmund naar A'dam beroepen 11 Maart 1625 en tot zijn dood, November 1640 aldaar werkzaam).
Een broer van Margaretha, Doctor Johannus Wulle, practiseerde later te Stockholm als dokter en was zelfs eenigen tijd lijfarts van Christina, in welke qualiteit hij bekend is uit de levensgeschiedenis van Descartes (Baillet, Vie de Descartes Lib. VII § XXI). Ten zijnen huize leerde Margaretha in het jaar 1650 Heinsius kennen De amourette werd voortgezet in Holland en 8 April 1652 beviel Margaretha van Daniel, die den 10den April van hetzelfde jaar in de Rijp gedoopt werd.

[p. 192]

een manslag in den Haag gepleegd (28 Dec. 1677) door het Hof van Holland (20 Februari 1680) verbannen uit Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht met confiscatie van goederen. Hij reisde over Delft en Antwerpen naar Parijs (1678), was een korten tijd te Rome, verbruidde het bij Christina van Zweden (die sinds Dec. 1679 te Rome vertoefde), was in 1682 in de buurt van Munster, heeft gewoond in Osnabrück, daarna in Kleef, daarna in Kuilenburg en werd 12 Januari 1718 als rijk en gezien tot de Luthersche kerk behoorend burger begraven aldaar. Hij trouwde Anna Margaretha Dielitz, dochter van den predikant Andreas Dielitz, te Cathrinhage in het rgbz. Kassel, kr. Rintelen, die begraven is te Kuilenburg 10 Februari 1714. Uit dit huwelijk zijn vijf kinderen geboren o.a. Mr. Albertus Heins (begr. 25 April 1726) en Dr. Nicolaas (van) Heins, later schepen van Kuilenburg en begr. aldaar, 5 September 1738.¹⁾

Enz. enz., gelijk ik in een in 1911 te verschijnen monographie over Nic. Heinsius, zijn leven en zijn werken uitvoerig zal verhalen en bewijzen.

Goes.

a. greebe.

1) Dr. F. de Haan, Landsarchivaris te Batavia, vermoedt ten onrechte (Priangan, Batavia 1910, Personalia pag. 59 onder Johannes de Prill), dat de 5 September 1738 begraven Dr. Nicolaas Heins, de schrijver is van Den Vermakelijken Avanturier Deze zoon van den romanschrijvenden medicus en de Duitsche predikantsdochter zal niet voor 1682 geboren zijn. Was dus in 1695 (1ste druk Verm. Av.) slechts 13 jaar oud.