Logo DBNL
Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 21 (1902)

Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 21

(1902)– [tijdschrift] Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Een nieuw fragment van Van Den Levene Ons Heren.

In een opstel, voorgedragen in eene vergadering der Koninklijke Akademie en opgenomen in hare werken1), heb ik, hetgeen merkwaardig genoeg nog nooit te voren was geschied, den tekst van het onder den naam ‘Van den Levene ons Heren’ in onze mnl. letterkunde bekende dichtwerk met de ons bewaard gebleven fragmenten vergeleken, den ouderdom er van bepaald, de zeer uiteenloopende oordeelvellingen van Jonckbloet en Moll aan den eenen en Te Winkel aan den anderen kant getoetst, en de overtuiging uitgesproken, dat de werkelijk dichterlijke tekst onder de handen van een of meer afschrijvers zeer heeft geleden. Er ligt dan ook een zeer groote tijdruimte (meer dan anderhalve eeuw) tusschen den oorspronkelijken tekst, welke naar mijne meening tusschen 1260 en 1270 moet zijn gedicht, en het Utrechtsche afschrift, dat in 1439 te Oetingen in Zuid-Brabant is vervaardigd2).

Dit afschrift is, gelijk bekend is, in 1843 uitgegeven door P.J. Vermeulen, Archivarius der Provincie Utrecht, en wel op verdienstelijke wijze: de nauwkeurigheid, waarmede het hs. is afgeschreven, laat niets te wenschen over, en de inleiding en woordenlijst kunnen de vergelijking met de meeste uitgaven der beroemde ‘Vereeniging’ zeer goed doorstaan. Doch Ver-

meulen kende tijdens zijne uitgave nog geen der fragmenten van zijn tekst; het Haagsche heeft hij op blz. 201 vlgg. als bijlage doen afdrukken1); doch de overige, het Zutfensche2), het Oudenaardsche3) en het Brugsche4) stonden hem niet ten dienste. Van deze klimt het Oudenaardsche op tot het jaar 12905); het Zutfensche is van 13396) en ook de beide andere fragmenten behooren ongetwijfeld tot de 14de eeuw7). Van hoeveel belang deze fragmenten zijn bij den ontredderden staat, waarin het eenige, ons volledig bewaarde, afschrift tot ons is gekomen, behoeft geen betoog. En dat eene nieuwe uitgave van het oorspronkelijke en interessante dichtwerk eene dringende behoefte is, zal men mij, naar ik vertrouw, na lezing van het in den aanhef genoemde opstel, gereedelijk toegeven. Ik acht mij gelukkig, aan de critische hulpmiddelen, welke ons daarvoor ten dienste staan, er een te kunnen toevoegen. Door vriendelijke tusschenkomst van den Heer J.J. Graaf, Deken en Pastoor te Ouderkerk a/d Amstel, ben ik in het bezit van een afschrift van een nieuw fragment, door den Heer K.C. van Berckel, Pastoor te Nibbikswoude bij Hoorn, gevonden in een gilderegister der St.-Ursulakerk te Delft, waarin het tot schutblad diende. De Heer van Berckel zond mij met verplichtende welwillendheid het gilderegister toe met volledige vrijheid, om het schutblad los te maken. Dit geschiedde gemakkelijk en zonder

het perkament ook maar in het minst te schaden, door de touwtjes door te knippen, waarmede het, op sommige plaatsen dubbel gevouwen, aan den omslag was bevestigd, en zoo zijn wij dan in het bezit gekomen van twee fragmenten van onzen tekst, te zamen groot 28 × 8 = 224 verzen. Het fragment bevat vier bladen in klein 8o of 12o van eene zelfde katern, op perkament met eene duidelijke hand geschreven. Het heeft 28 regels op eene kolom (hier = bladzijde), de eerste twee bladen en de beide laatste sluiten aaneen; tusschen beide fragmenten in zijn 275 verzen verloren, hetgeen de onderstelling wettigt, dat daar 10 bladzijden of 5 blaadjes ontbreken. Het heeft geheel hetzelfde formaat als het Haagsche fragment bij Vermeulen en Hoffmann von Fallersleben, doch behalve dat de spelling in beide hss. aanmerkelijk verschilt, kunnen het reeds daarom alleen geen bladen van hetzelfde hs. zijn, omdat een zelfde gedeelte van den tekst in beide voorkomt, en met belangrijke afwijkingen, zoodat ook het eene geen afschrift van het andere wezen kan.

Ten einde het overzicht der critische hulpmiddelen, waarover wij thans beschikken, gemakkelijk te maken, zal ik de verschillende fragmenten hier vermelden met opgave van de verzen van den tekst, die zij bevatten.

 

1)854-921 ..... Lett. N. Werken 52, 84 (Van ons Heren kintscheide1).
2)1273-1331 ..... N. de Pauw, Mnl. Ged. en Fragm. bl. 311. (van 1344-92 enkele woorden).
3)1414-1477 ..... Belg. Mus. 4, 265.
4)1676-1729 ..... Belg. Mus. 4, 264.
5)2176-2313 ..... Van der Meersch in Taelverbond 1854, bl. 180.
6)2314-2345 ..... N. de Pauw, Mnl. Ged. en Fragm. bl. 314.
7)2345-2460 ..... Taelverbond 1854, bl. 188.
8)2663-2895 ..... Taelverbond 1854, bl. 194.
9)2973-3066 ..... Delftsch fragm. (zie beneden).
10)3010-3053 ..... Vermeulen, L.o.H. bl. 201; Germania 2, 429.
11)3164-3217 ..... Vermeulen, L.o.H. bl. 203; Germania 2, 428.
12)3223-3243 ..... Taelverbond 1854, bl. 204.
13)3244-3350 ..... N. de Pauw, Mnl. Ged. en Fragm. bl. 316. (3281-3312 slechts voor een klein deel).
14)3268-3802 ..... Tijdschr. 15, bl. 82.
15)3339-3472 ..... Delftsch fragm. (zie beneden).

 

Van twee kleine gedeelten hebben wij dus naast het hs. twee fragmenten ter vergelijking, nl. de verzen 3339-3472 en 3010-3053, en voor ongeveer 1600 verzen van de 4900 één fragment; voor omstreeks een derde van den geheelen tekst hebben wij dus meer dan één hs. te onzer beschikking. Wat de waarde als critisch hulpmiddel van verschillende gedeelten der fragmenten, hoewel zij aanzienlijk ouder zijn dan de Utrechtsche tekst, aanmerkelijk vermindert, is het groote verschil in lezingen, zoodat zelfs geheele passages slechts uit de

Teksthandschrift.
2941
Alsi te Calvariën quamen toe,
 
Een jode ontbant Jhesuse doe
 
Die vaste riemen ende die bande,
 
Die gheperst hadden sine hande;
45
Daer die jode dat cruce recht,
 
Daer was gereet wel menich knecht;
 
Daer hise wilt setten, al te hant
 
Daer was gereet wel menich hant,
 
Die daer dat cruce vesten in deerde.
2950
Daer was menich jode die gherde
 
Te siene die passie ende die noet
 
Ende ons heren bitter doet:

verte te vergelijken zijn. Vooral blijkt dit duidelijk uit de vergelijking van het Oudenaardsche fragment met den tekst en ook wanneer men het Zutfensch-Groningsche hs. (Tijdschr. 15, 82) met het Utrechtsche afschrift vergelijkt, treffen ons allerlei en daaronder zeer aanmerkelijke verschillen. Wij merken hetzelfde ook op in het nog onbekende fragment, dat ik hier laat afdrukken. Vanwaar het komt en hoe dit verschijnsel te verklaren is, is niet zonder nauwkeurig onderzoek - en zelfs dan wellicht niet eens - te zeggen: zeker is dat men met de oorspronkelijke redactie van den tekst niet zeer eerbiedig heeft omgesprongen, en dat in enkele gevallen het ongelijk niet is aan de zijde van het jongste, het Utrechtsche, afschrift.

Dit alles moet door den aanstaanden bewerker van den tekst grondig worden onderzocht. Hier vindt hij den apparatus criticus bijeen en in het zoo straks genoemde opstel in de werken der Koninklijke Akademie verschillende opmerkingen en wenken, die hij bij zijn arbeid zal kunnen gebruiken.

Thans volgt hier in nauwkeurigen afdruk het nog onbekende Delftsche fragment, en daarnaast de overeenkomstige verzen van het teksthandschrift.

Delftsch fragment.
1
En was gheen wonder al had hi doghen1),
2
Die de bitter doot sach voir sijn oghen:
3
Si toghen of die ringhe ende die bande,
4
Dair mede ghebonden waren sijn hande.
 
Dit hadde onse here vercoren,
 
Om sijn volc, dat was verloren.
2955
Papen, leec, wijf ende man,
 
Mochten hier nemen boekin an:
 
Wy en souden sijn condich no fier
 
Om dat1) wi moghen merken hier:
 
Hier horen wi grote oetmoedichede,
60
Die onse here selve dede.
 
Wi souden sijn ghemate, niet fier2), ...
66
Om dat wi an Jhesuse mogen sien.
 
Hi was oetmoedich ende gemate,
 
In hem was so groten caritate,
 
Dat hi om ons hem selven gaf
70
Ende was gheleit in een graf.
 
Dit dogede hi om ons algader,
 
Die was ende es ons ewelijc vader.
 
Die joden gingen alle omtrent
 
Ende gereiden dat torment,
75
Hoe dat cruce soude staen,
 
Daer Jhesus ane soude sijn verdaen.
 
 
 
Die wile dat sie onledich gaen,
 
Onse here viel in kniegebede saen;
 
Daer hi jeghen derde lach,
80
Hi suchte dicke al dat hi mach;
 
Hi gruette dat cruce scone ende wale;
 
Dit was ten cruce sine tale:
 
‘Cruce, di heb ic begheert,
 
Cruce, di heb ic wel weert,
85
Cruce, du gewords ter goeder tijt,
 
Cruce, du best gebenedijt.
 
 
 
Ic ben God, Mariën sone,
 
Ic sal an di eer heden noene
 
Sterven ende laten mijn leven
90
Om mijn volc, het es gescreven.
 
Cruce, du waers tote nu gehaet,
 
Men hilt di (over) al over quaet;
 
Voert meer so saltu sijn gemint
11
Want hi hadde selve aldus vercoren
12
Om sijn volc dat was verloren.
13
Clercke, leecke, wijf3) ende man,
14
Souden hier teken nemen an:
15
Wi souden sijn hoverdich no fier,
16
Om dat wi moghen mercken hier,
17
Hoe ontfermelic hi ons cochte,
18
Eer hi ons ter ghenaden brochte.
5
Die ioden ghinghen al omtrent
6
Ende ghereiden dat torment,
7
Hoe dat cruce soude staen,
8
Dair men an nagelen soude ende slaen
9
Den goods soen van hemelrike,
10
Die al dat leet oetmoedelike.
 
 
19
Die wile dat men cruce maken soude,
20
Onse here sine bedinge spreken woude;
21
Hi knielde ter erden; al dair hi lach,
22
Hi suchte sere al dat hi mach,
23
Ende sprac ten cruce scone ende wale;
24
Dit was ten cruce sine tale:
25
‘Cruce, di heb ........
26
Di heb ic me ...... ian (?) ...
27
Cruce, du biste ghebenedijt
28
Cruce, du worts ter goeder tijt:
 
 
29
+Ic ben god, Mariën sone,
30
Ic sal an di noch eer noene
31
Sterven ende laten mijn leven
32
Om mijn volc, het is bescreven.
33
Cruce, du waers tote nu ghehaet,
34
Men hilt di over al voir quaet
35
Du sals voirt an sijn ghemint
 
Al dat (l. daer) ic sal sijn bekint.
95
Ay cruce, al heb ic di so wert,
 
Hoe sere es mijn herte ververt,
 
Dat si ane di al sonder waen
 
Scoren, cliven sal herde saen!
 
Ay cruce, ic hebbe ane di vercoren
3000
Te stervene om die sijn verloren.
 
Dies ic deeluen2) sal an di,
 
Cruce, daer omme saltu sijn so vri3),
 
Dat die gemene werelt al
 
Di vleien ende aenbeden sal.
5
Cruce, du salt wesen scilt
 
Jegen elx sduvels gewilt;
 
Cruce, an di sal menich man
 
Van mi nemen boekin an.
 
 
 
Cruce, du salt sijn geeert,
10
Dine salichede sal sijn gemeert,3010
 
An di salic storten mijn bloet,11
 
Diet deert ofte wert, hi en es niet vroet.12
 
Cruce, ic gheve di voert meer leen,13
 
Dat wijf no man en es negheen14
15
Die op mi met herten roepen genade15
 
Eyst nacht, dach, vroech oft spade,16
36
Al dair ic sal sijn bekint.
39
Ay cruce, al heb ic u so waert,
40
Hoe sere is mijn harte vervairt,
41
Dat si1) an di sal sonder waen
42
Scoren, cloven harde saen!
37
Cruce, ic heb an di vercoren
38
Te sterven om die sijn verloren.
43
Om dat ic sterven sal an di,
44
Cruce, so soute wesen vri,
45
Dattie ghemene werelt al
46
Di vleien4) ende aenbeden sal.
47
Cruce, du soute wesen scilt
48
Jeghen des5) duvels ghewilt6).
49
Cruce, an di sal menich man
50
Gheloven ende nemen teken an7).
51
[Wi en souden sijn hoverdich no fier,
52
Om dat wi moghen mercken hier
53
Hoe ontfermelic hi ons cochte
54
Ende ons ter ghenaden brochte.
55
Die wile dat men cruce maken soude
56
Onse here sine bedinghe spreken woude8)].
57
+Cruce, du soute sijn gheëert,
58
Ende dinen name sal sijn ghemeert.
59
An di sal ic storten mijn bloet,
60
So wie di eert, hi es vroet.
61
Cruce, ic gheve di9) voirt an leen,
62
Dat wijf no man si engheen,
63
Die op di roept met harten ghenade,
64
Ist dach ist nacht, ist vroe ist spade,
 
Datten de duvel nemmer en scint,17
 
Es hi in node, es hi in tormint,18
 
Hine si seker ende vri
3020
Jeghen den duvel, dat gevic di;20
 
Cruce, en haddic di niet vercoren,21
 
Al die werelt bleve verloren.22
 
Ic vergeve hem sine mesdaet,23
 
So wie mi torment ofte slaet.24
25
Ay cruce heilich ende goet,25
 
Daer ic ane sterven moet!’26
 
 
 
Het was ondere, die joden quamen,27
 
Onsen here dat sie namen28
 
Met meneger geselscap29
30
Ende oec met groter bliscap
 
Ane den cruce sine hieven op;31
 
Si maecten met hem alle haer spot (l. scop);32
 
Si namen yseren nagele saen33
 
Ende quamen tonsen here gegaen.
35
Si nichelden vaste sine voete35
 
Met groten naghelen vele onsoete;36
 
Oec sloeghen si naghele in sine hande,37
 
Die geperst hadden die bande,38
 
Dat bloet ran al dat cruce tale;39
40
Dat bequam den joden wale,40
 
Dat dat bloet sepelinghe6) ran;41
 
Daer loech wel menich jode dan,42
 
Nochtan en was daer man negeen,43
 
Hine sach clieven3) stappans den steen,44
45
Daert bloet op dat inde ran,45
 
No daer en was niemen dies ontfermenisse nam.46
 
In dit vernoey, in desen sere
 
Quam sijns dancs onse lieve here.48
 
Die joden en lietens hier omme niet49
65
Es hi in node of in torment,
66
Datten die duvel niet en schent,
67
Hine si seker, coene ende vri
68
Jeghen elken viant, dat1) gheve ic di.
69
Cruce, en had ic di niet vercoren,
70
Die werelt wair ewelic verloren.
 
 
71
Ay cruce, heilich ende goet,
72
Ende ic ymmer an di sterven moet!’
 
 
73
Hierna die bose ioden quamen,
74
Fellike si onsen here namen;
75
Dair was menich gheselscap
76
Ende met groter blijscap
 
 
77
Si hadden yseren naghelen gemaect,
78
Die plomp waren ende ongheraect;
79
Si naghelden vaste sine2) voete
80
Met enen naghel vele onsoete.
81
Si doirsloeghen oec die handen sijn
82
Met twie plompe naghelkijn.
83
Doe hief men dat cruce opwaert
84
Ende Jhesum dairan ghenaghelt4) hart.
85
+Dat es een ontfermelike dinc,
86
Dat men den goods soen dus verhinc,
87
Dat bloet sepelinghe ran neder
88
Als ene beke ran op ende weder.
89
Die stene, dair dat bloet op ran,
90
Die cloveden, dat sach elc man.
91
Dit docht den ioden sere5) goet
92
Dat hem wt ran sijn heilige bloet
93
Also reyn7) wt dien8) live sijn,
3050
Alsoe alst hem de duvel riet;50
 
 
 
Si maecten haer scop ende haer sceren:51
 
Op Jhesuse lelic si geberen.52
 
Nu warense coene ende bout,53
 
Nu warense alle onmaten stout,
 
 
55
Al hadden sine nu te hare wille,
 
Jhesuse, sine sweghen niet stille.
 
Onse here was sachte als een lamp,
 
In hem en was felheit no scamp,
 
Maer hi verdroech oetmoedelike
60
Dat menne voerde onwerdelike.
 
Dit doechde hi om ons algader1),
 
Onser alre euwelike vader.
 
Twee dieve hilt men daer gevaen
 
Die met Jhesuse gecruust waren saen,
65
Eenen dief te2) siere rechter hant,
 
Den anderen ter slinker al te hant.
Teksthandschrift.
 
 
3337
Lieve kint, du en hads niet II jaer,37
 
So maecte die coninc Herodes maer,38
 
Dat hi di gerne soude verslaen;
40
Doen vloechtic di in Egypten saen:40
 
Nu en canic di gehulpen niet,41
 
So wat tormente dat di gesciet42
 
Oemoedich here, ewelic coninc,43
 
Nu eest waer ende ic ondervint,44
45
[Lieve kint, als du laegs bi mi,45-48
94
Dat hem niet en bleef een dropelkijn.
95
Dus hinc den coninc van den trone
96
In groter noot toter noene.
97
Die ioden hadden so fel den sin,
98
Dats hem ontfermde meer no min,
99
Si helden scomp3) ende scaren4),
100
Op Jhesum lelike si ghebaren:
101
Si riepen: ‘nu wair is dine cracht,
102
Hoene coemstu neder, oftu macht?
103
Com hier neder, so segwi dan
104
Dattu god biste, man’.
105
Onse here, al leet hi groten onwille,
106
Hi was verduldich ende stille.
107
Hi toende dat hijt willike dede,
108
Dair hi ons verloste mede.
 
 
109
Twie dieven waren dair ghevaen,
110
Die woudmen beide crucen saen;
111
Den enen hinc men te sire rechter hant,
112
Den anderen ter slinker siden althant.
Tweede Delftsche fragment.
1
Dat hi di woude verslaen:
2
Doe vloech ic in5) Egypten saen.
3
Nu en can ic di ghehelpen niet,
4
So wat torment dat di ghesciet.
5
Lieve here god ende coninc,
6
Nu ist wair, ic ondervint,
 
Dicke helsdic eude custe di,
 
Salic alsoe doen nemmermere?
 
Segge mi, ic bids di, lieve here]
 
Dat Symeon, die oude man,49
3350
Mi seide vore den tempel dan:50
 
‘Maria, moeder, maghet, joncvrouwe,51
 
Du salt noch hebben bitteren rouwe52
 
Van dinen kinde dat gi hier siet’:53
 
Lieve kint, nu eest gesciet.54
55
Al droeghic di, du waers mijn here,55
 
Du daets mi nochtan emmer ere.56
 
Geweldich here, oetmoedich kint,57
 
En haddic di niet so sere gemint,58
 
Soe en haddic niet so bitter seer.59
60
Salic di cussen nemmermeer?60
 
Nenic niet, dat wetic wel.
 
Want die joden sijn so fel,62
 
Sagense mi comen te di,63
 
Si souden saen traïnen mi:64
65
Dat loefdic gherne, lietmen di gaen,65
 
Dat men mi traïnde saen.66
 
Lieve kint, en es dit jammer groet,67
 
Dat ic di die bitter doet
 
Sie gedogen veer (l. vore) mi,69
70
Ende inne dar lude clagen di!70
 
Met rechte clagic dijn (l. mijn) groot (ontbr.) seer:71
 
Kint (l. Mijn kint) en gewinnic nemmermeer.72
 
Inne dar om di lude suchten,73
 
Dat die joden horen mochten.74
75
Also wel mochtic swigen stille75
 
Als claghen, lieve, dinen onwille.
 
Swighen, arme, hoe mochtic swigen!77
 
Kint (l. Mijn kint) en wanic meer gecrigen.78
 
Dorstic di, lieve, comen so bi79
80
Dat ic die voete taste van di,80
7
Dat Symeon, die blinde1) man,
8
Mi sprac voir den tempel an:
9
‘Maria, moeder ende ioncfrou,
10
Du soute noch hebben den meesten rou
11
Van uwen kinde, dat ghi hier siet’.
12
Lieve kint, dats nu ghesciet.
13
Al droech ic di, du wairs mijn heer,
14
Nochtan dadestu mi menige eer.
15
Lieve minne, lieve kint,
16
En had ic di niet so seer ghemint,
17
So en had ic2) niet dit bitter seer.
18
Sal ic di cussen nemmermeer?
19
Neen ic niet, dat wetic wel,
20
Dese ioden3) sijn alte fel:
21
Sagense mi comen te di4),
22
Si souden wel scire crucen mi.
 
 
23
Lieve kint, dats iammer groot,
24
Dat ic di den bitteren doot
25
Voir mijn oghen liden sie,
26
Ende ic5) niet dar claghen die6)!
27
Hets met rechte mi groot seer:
28
Kint (l. Mijn kint) en win ic nemmermeer.
29
+Ic en dar claghen no suchten,
30
Oft7) die ioden horen mochten.
31
Ic mocht also wel swighen stille,
32
Alse claghen dinen onwille.
33
Swighen, arme, hoe mach ic swighen!
34
En mach mijn8) kint nemmermeer crighen.
35
Ay, mocht ic di comen so bi,
36
Dat ic die voeten taste van di,
 
Dat mi die joden niet en saghen,81
 
Hoe sere soudic di dan claghen!82
 
Mochtic tasten die naghelen groet,
 
Die di bringhen toter doet,84
3385
Die di steken in die voete85
 
Al dorentore vele onsoete!86
 
Tasten, och erme! ofticse taste,87
 
Wat holpt! si staen soe vaste,88.
 
Si sijn so lanc, so swaer, so groet,89
90
Sie bringhen dine herte ter doet.90
 
Lieve minne, nu en magic nemmeer91
 
Spreken om dit grote seer,
 
Dat in mi es om dinen wille.93
 
Mijn herte ontsinct mi, al swigic stille.94
95
Nochtan, lieve kint, dorstic gaen95
 
Tote di, ende bi di staen,96
 
Clagen tvernoey dat di es gedaen,97
 
Soe soude mijn herte sonder waen98
 
Te haer selven weder comen saen:99
3400
Nenic, en dert niet ane gaen!3400-4
 
Saegmen mi, men soude mi vaen,
 
Men soude mi crucen sonder waen:
 
Dit loefdic vele gerne saen,
 
Wilde men di nu laten gaen.
 
 
5
Dorstic nemmer sijn so bout,5
 
Dat ic de joden dus sie so stout,6
 
Geloefdic selver ofte gout,7
 
Dat sie mi hinghen an dit hout,8
 
So menic, lieve, dat si di lieten gaen9
10
Van den cruce saen.10
 
En wilden si oec dit niet ontfaen,11-14
 
Dat si quite di lieten gaen.
 
So wildic wesen sonder waen
 
Anden cruce met di verdaen,
15
Ende oec met di hedemeer15.
37
Dat mi die ioden niet en saghen,
38
Hoe sere soud ic di dan1) claghen!
39
Mocht ic tasten die naghelen groot,
40
Die di bringhen toter doot,
41
Die di steken in hande ende voete
42
Ende dore ende dore vele onsoete!
43
Tasten, arme, dat icse taste,
44
Wat hulpt di dat! si sijn so vaste,
45
Si sijn so lanc, si sijn so groot,
46
Mijn harte bringhensi ter doot,
47
Lieve kint, en mach niet mee2)
48
Spreken, mi is so wee.
49
Ic sye di in so groten onwille,
50
Mijn harte brect, ic swighe stille.
51
Ay, mocht ic nochtan gaen
52
Ende claghen datti is misdaen,
53
So soude mijn harte vele saen
54
Ghenesen sijn sonder waen
 
 
55
Ende mi dan wouden slaen
56
An den cruce, ende di laten gaen,
57
+Dat ware mi bliscap harde groot,
58
Mocht ic di lossen vander doot!
59
Dorst ic wesen so bout
60
Van desen ioden, die sijn so stout,
61
Dat ic lovede selver ende gout,
62
Dat si mi hinghen3) an dit hout,
63
Ende di quite lieten4) gaen,
64
Dat wair mijn wille vele saen.
 
Moeste deilen al mijn seer.16
 
Lieve minne, du swijchs al stille;17
 
Hoe sere hefstu dinen onwille!18
 
Mochstu spreken ende gaen,19
3420
Hoe soete soudstu antwerden saen20
 
Dinen noet, die ic dus sere claghe,21
 
Ende al, lieve kint, dat ic di vraghe.22
 
Nu en moegdi antwerden no spreken;23
 
Dat doen die naghele die u steken.24
25
Lieve kint, dies gedincket mi,25
 
Dat drie coninghe omme di26
 
Quamen van verren di sien27
 
Ende si tot Bethleëm gien28
 
Ende daden offerande menichfout,29
30
Mirre, wierooc ende gout.30
 
Doe wasic blide als dat gesciede,31
 
Nu es mijn herte al of si briede:32
 
Lieve minne, hoe swert es dijn mont,33
 
Hoe groet torment heefstu becont,34
35
Hoe bebloet sijn dine hande,35
 
Hoe stijf2) sijn dine witte tande,36
 
Hoe sijn dijn hande ende dine voete37
 
Doergaet, genichelt vele onsoete!38
 
Hoe sepelinghe rent dijn bloet daer uut39
40
Uut diere witter huut!40
 
Lieve minne, twi seidic dit?41
 
Ic seide dine huut ware wit,42
 
Al wasse wit, si es nu swert,43
 
Vele stijf, cout, donker ende hert!44
45
Lieve minne, gheweldich here,45
 
Met groten rechte clagic di sere!46
 
Hoe valu sijn die leppen dine,47
 
Die hem dicke voegden an de mine.48
 
Waer sijn die claer ogen gevaren,49
50
Die claer als een carbonkel waren!
65
Lieve kint, du swighes so stille,
66
Du heves seer dinen onwille.
67
Mochstu spreken ende gaen,
68
Hoe soete antwoird soud ic ontfaen!
69
Lieve kint, so wat di claghet
70
Mijn drove harte ofte vraghet,
71
Du moghes antwoirden no spreken,
72
Dat doen die naghelen die di steken.
73
Lieve kint, nu ghedinket mi,
74
Dat drie coninghen om di
75
Te siene quamen van verre,
76
Ende offerden gout, wierooc ende merre.
 
 
77
Doe was ic blide, doe dat ghesciede,
78
Nu is mijn harte of et briede.
79
Lieve minne1), hoe swart is dijn mont,
80
Hoe groot torment is di cont,
81
Hoe bebloet sijn dine hande,
82
Hoe swart sijn dijn witte tande!
 
 
83
Dine witte lieve minnentlike huut
84
Hoe sepelinghe rint dat bloet daer wt3)!
 
 
85
+Dine witte huut is vele swart,
86
Ghi sijt des bloedes harde nat.
87
Lieve minne, lieve here,
88
Met rechte claghe ic di dus sere.
89
Valu sijn die lippen dijn,
90
Die hem dicke voechden an die mijn.
91
Wair sijn die claer oghen ghevaren,
92
Die claerre dan een carbonkel waren?
 
Lieve minne, saelt nemmermeer gescien,51
 
Dat sie op mi selen sien?52
 
Stijf sijn dijn vinghere ende dijn hande,53
 
Gelu sijn dijn witte tande.54
3455
Lieve here, lieve minne,55
 
Dat wanic wel in minen sinne.56
 
Dorstic di nemmer comen so bi,57
 
Di souts te saechter sijn ende mi.58
 
Dese naghele nichelen di so sere,59
60
Hoe mach u saechte sijn, lieve here?60
 
Du en mach (l. machs) spreken, horen no sien,61
 
Noch du en caens der doet niet ontvlien.62
 
Lieve here, du waers soe scone,63
 
Nu hebdi ene scarpe crone,
65
Die di perst, die di torment,65
 
Datter bloet sepelinghe ute rent,66
 
Al dattu doechs, al dat di deert,67
 
Gaet mi so na ter herten wert,68
 
Soe rouwich es si dat men u doet,69
70
Dat sie met rechte mach wenen bloet,70
 
Men seit, so salt doen emmermeer,71
 
Daer ogen, lijf (l. lief), hant ende seer.72

De vaststelling van den oorspronkelijken tekst uit deze drie hs. moet - voor zoover dit mogelijk is bij de ingrijpende veranderingen in het Utrechtsche afschrift aangebracht - aan den toekomstigen uitgever worden opgedragen, en zooveel blijkt ook reeds bij eene oppervlakkige beschouwing, dat ook het Delftsche fragment verschillende verbeterde lezingen aan de hand doet, en wij het voor de critiek van het ‘Leven ons Heren’ als eene werkelijke aanwinst mogen beschouwen. Op sommige plaatsen waar de Utrechtsche tekst blijkbaar door een afschrijver is bijge-

93
Lieve kint, mocht ghescien,
94
Dattu op mi mochste sien!
 
 
95
Lieve kint, lieve minne,
96
Mi dunct, ic vare wt minen sinne.
97
Mocht ic di doch comen bi,
98
Di soude te sochter sijn van mi:
99
Dese naghelen steken di so sere,
100
Hoe mach di sochte sijn, lieve here?
101
Dune machs1), here, spreken no sien,
102
Hoe mochte mi leder ghescien!
103
Lieve here, op u hovet scone
104
Staet ene scarpe doernen crone,
105
Die u perst, die u torment,
106
Dat dat bloet sepelinghe wt rent2).
107
Al dat u es ende u deert,
108
Gaet mi so na ter harten wairt3),
109
Dat ic met rechte mach wenen bloet,
110
So wee doet mi dat men u doet.
111
Men mach wel sien emmermeer:
112
Dair lief dair oghe, dair hant dair seer4)
 
 

werkt, en wij reeds van te voren vermoeden dat niet alles tot den oorspronkelijken tekst zal hebben behoord, geeft het ons daarin zekerheid, door dat het enkele regels niet heeft. De opene plekken op de rechter bladzijden wijzen die plaatsen met voldoende duidelijkheid aan. Soms heeft het Delftsche fragment van de drie teksten alleen de ware lezing bewaard (zooals in vs. 96, bl. 225); op andere plaatsen is er overeenstemming tusschen de beide fragmenten in tegenstelling met den Utrechtschen tekst, die het verst van het oorspronkelijk

afstaat en ongetwijfeld de meeste veranderingen heeft ondergaan, het minst zuiver is overgeleverd. Vooral blijkt dit overtuigend, wanneer men het Oudenaardsche fragment van 1290 legt naast den Utrechtschen tekst van 1439, zooals ook Van der Meersch heeft gedaan, die de beide redacties in het Taelverbond naast elkaar heeft doen afdrukken.

Ik laat dit onderwerp nu verder rusten - mijne bedoeling was alleen het aantal hulpmiddelen voor de critiek van den belangrijken en merkwaardigen tekst met een te vermeerderen - en vermeld nog slechts dat het Delftsche fragment enkele sporen draagt van in Noord-Nederland geschreven te zijn. De schrijfwijze ai voor ae (bl. 225, vs. 108 en 112 e.e.), de vorm harte (bl. 221, vs. 46, 50, 53; bl. 223, vs. 70, 78 e.e.) voor gewoon Mnl. (Vlaamsch) herte, het gebruiken van hoe (bl. 217, vs. 102) voor twi wijzen op een Noord-Nederlandsch dialekt. Indien men de herkomst kon bepalen van den vorm van den 2den pers. sing. praes. soute, die er driemaal in voorkomt (bl. 213, vs. 44, 47, 57), dan zou de tongval van den afschrijver nog nauwkeuriger kunnen worden aangewezen.

 

Leiden, Oct. 1901.

j. verdam.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


editeurs