Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 21

[p. 119]

Naar aanleiding van den Vierden Martijn

vss. 742-'4.

Met een beroep op boven bedoelde verzen (in koeplet 40)

Doe en mochte geen ridder sijn
(Dat orcondet loy ende tgedichte mijn)
Van lachterliken seden.

is indertijd in 't Vad. Museum 4, 58 vlg. door C.P. Serrure de meening verkondigd, dat de auteur van den IV Martijn, met ‘tgedichte mijn’ op Hein van Akens Huge van Tyberien doelende, indirect zijn identiteit met dezen Hein van Aken zou hebben te kennen gegeven. Tegen die opvatting, in C.P. en C.A. Serrures Lett. Gesch. van Vlaanderen bl. 426 herhaald en door Verwijs in zijn Inleiding op Die Rose bl. XXII en Jonckbloet in zijn Gesch. der Ned. Lett. 2, 223 vlgg. overgenomen, heeft Te Winkel in zijn Gesch. der Ned. Lett. 225 en 324 noot verzet aangeteekend. Volgens hem moesten er, wanneer Serrures conclusie zou te rechtvaardigen zijn, omtrent het ridderwezen minder verschilpunten tusschen de beide gedichten bestaan, en ware in de aan Jacob in den mond gelegde woorden ‘Doe en mochte geen ridder sijn enz.’ ‘loy’ als de Sassenspiegel, ‘tgedichte mijn’ als de Eerste Martijn op te vatten, waar (in vss. 456-585) in denzelfden geest hetzelfde onderwerp (de oorsprong van den adel) zou behandeld wezen als in den IV Martijn (vss. 609-760). Een gezet onderzoek van dit vraagpunt heeft mij, die aanvankelijk naar T.W.'s gevoelen overhelde, genoopt me met Verwijs en Jonckbloet aan Serrures zij te scharen.

Met ‘loy’ kan niet ‘tduutsche loy’ (vgl. 1 Mart. 521) bedoeld zijn: tevergeefs zal men in dit rechtsboek of in de daaraan toegevoegde glossen naar een uiting als de bovengemelde omtrent den ridderstand zoeken. Blijkbaar is ‘loy’ van 743 dezelfde rechtsbron als die, welke in een der voorafgaande koepletten, nam. 38, wordt geciteerd, waar we na een uiteen-

[p. 120]

zetting der drie vereischten voor het ontvangen van den ridderslag (edele geboorte, verstandelijke ontwikkeling en vaardigheid in het hanteeren van wapenen) de verzen lezen:

Ic segt bi des loys gelede:
Hadde een die drie, hi wert op tstede
Riddere gemaect goedertieren.

Evenmin valt er voor ‘tgedichte mijn’ aan Maerlants I Martijn te denken, die in de te voren genoemde verzen over het ontstaan der lijfeigenschap en de ‘edelheit’, die ‘began uter reinre herten’, maar geenszins over den oorsprong des adels of het wezen der ridderschap handelt; terwijl daarentegen, gelijk Jonckbloet t. boven a. pl. heeft aangetoond, in Huge van Tyberien verschillende verzen worden aangetroffen, met wier inhoud de uiting, dat een ridder iemand van onberispelijk levensgedrag moest wezen, zich zonder eenig bezwaar laat in verbinding brengen.

Edoch, zal men wellicht naar aanleiding van T.W.'s opmerking mij willen tegenwerpen, Jacob spreekt in vs. 743 van ‘tgedichte mijn’, waarmee toch wel een werk van Maerlant moet bedoeld wezen. Als antwoord op een zoodanige bedenking wensch ik op het volgende de aandacht te vestigen. In den IV Martijn wordt na de inleiding in koepl. 3 tot en met 46 een dialoog gevoerd tusschen een denkbeeldigen Jacob en een evenzoo denkbeeldigen Martijn. Dat nu de dichter van zulk een samenspraak bij het neerschrijven der aan Jacob in den mond gelegde woorden den eenen keer aan den echten Jacob denken, een andermaal den pseudo-Jacob met zijn eigen persoon vereenzelvigen kon, ligt vóór de hand. Het eerste nu nemen we waar in de vss. 514-'7, die Jacob kennelijk als niet-Brabander op den lof, door Merten zijn eigen landsheer toegezwaaid, laat volgen:

Merten, vrient, wie es die man,
Daer gi therte so legt an?
Eest u lantshere?
Eest die fiere hertoge Jan?

[p. 121]

Het andere merken we op in vss. 562 vlgg., waar Jacob, als ware hij een Brabander, over de gewelddaad spreekt, door den usurpator Hugo Capet tegen den op de Fransche kroon rechthebbenden voorvader des Brabantschen hertogs gepleegd; een Vlaming toch zou, zooals reeds in Vad. Mus. 4, 57 door Serrure werd betoogd, niet den hertog van Brabant, maar den graaf van Vlaanderen als pretendent van den schepter over Frankrijk genoemd hebben.