Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 20

[p. 1]

Een weinig bekend Malegijs-fragment.

In het Amerikaansche tijdschrift ‘The journal of Germanic Philology’ 1897, bl. 239 vlgg. heeft de Heer H. Schmidt-Wartenberg, Hoogleeraar aan de Universiteit van Chicago, het eerst bekend gemaakt een te Berlijn berustend fragment van den Malegijs, bestaande uit twee perkamenten bladen, niet overal leesbaar en voor een deel afgesneden. Deels omdat het genoemde tijdschrift in Nederland wel niet veel zal gelezen worden; deels omdat er van het fragment, dat ik op nieuw naar het hs. heb afgeschreven, hier en daar nog wel iets meer te lezen is dan de genoemde geleerde heeft gedaan, en ook de orde, waarin hij de verzen van het fragment heeft laten drukken, het overzicht zeer bemoeilijkt; ook omdat wij in staat zijn een deel er van met een ander van een reeds uitgegeven fragment te vergelijken, zal ik het hs. hier op nieuw uitgeven. Zoo langzamerhand zijn er al verscheidene stukken voor den dag gekomen van den roman, die als geheel verloren schijnt. Na de uitgave van den Heer De Pauw, die in 1889 al de toenmaals bekende fragmenten, in één deel vereenigd, uitgaf en met den Heidelbergschen tekst der Hoogduitsche vertaling vergeleek, heeft De Vreese in Tijdschr. 15, 283 vlgg. twee nieuwe fragmenten, een te Gent berustende en een ander in partikulier bezit te Londen, uitgegeven en nauwkeurig toegelicht. Een kleiner, eveneens onbekend, brokstuk van 87 verzen, door den Heer G. Huet gevonden in den band van hs. latijn 8580 in de Bibliothèque Nationale te Parijs, is door hem uitgegeven Romania 26, 495 vlgg. Daar komt nu nog het Berlijnsche fragment, dat ik hier uitgeef, bij, zoodat de bouwstoffen voor een tweeden bundel fragmenten merkbaar beginnen toe te nemen. Laten wij hopen, dat ook nog eenmaal een hs., den geheelen tekst bevattende, moge worden gevonden.

Het fragment valt gedeeltelijk samen met het fragm. B. van

[p. 2]

De Pauw, en begint met vs. 127 op bl. 77. Het verplaatst ons voor het kasteel Rochefloer, dat toebehoorde aan de fee Oriande, de opvoedster en later geliefde van den toovenaar Malegijs. In haar gezelschap bevinden zich haar broeder Balderijs (in den fra. tekst Baudri) en Madelgijs' oom Yverd (in den fra. tekst Yvert, in het ndl. volksboek Jorck). Vóór de stad ligt een leger van Sarracenen, onder aanvoering van Anthenor (ndl. Athenoer) van Spanje, die gedongen had naar de hand van Oriande, doch door haar was afgewezen en nu met geweld zijne geliefde in zijn bezit tracht te krijgen. In zijn dienst is Vivien, Malegijs' tweelingbroeder en zoon van Bueve van Eggermont, die in zijne eerste levensdagen was ontvoerd en gebracht naar het hof van den Sarraceenschen koning Yvorijn van Montbrant, doch thans, na allerlei avonturen, strijdt in het leger van den boven genoemden Sarraceenschen koning van Spanje. Malegijs is weder in zijn element: hij voert allerlei tooverkunsten uit, geholpen door den dwerg Spiët, den dienaar van Oriande. Hij heeft het geheele hooge gezelschap door toovermiddelen gedwongen zich naakt uit te kleeden en laat hen in dezen toestand een rondedans uitvoeren om hunnen vorst. Ook elders volvoert hij hetzelfde guitenstuk aan hen, wien hij aldus schande wil aandoen. In het Volksboek van den Ridder Malegijs¹⁾ doet hij hetzelfde aan koning Karel met zijn vrouw en al zijn heeren, uitgenomen Bisschop Tulpijn en Namalas (Naymes van Bayvier?), ten einde hun eene proef te geven van hetgeen hij al zoo met zijne tooverkunsten weet tot stand te brengen²⁾. Aan het slot van het fragment worden

1) Amsterdam, bij de Erven de Wed. Jacobus van Egmont; exemplaar in de Bibliotheek van de Mij der Ndl. Letterkunde. Eene andere, Antwerpsche (bij Joh. van Soest), aanwezig in de Bibliothèque Nationale te Parijs, vermeldt G. Huet, Romania 26, 496 noot. Zie ook Petit, Mnl. Bibl. bl. 54.

2) Een merkwaardig bewijs dat dit toovermiddel niet alleen in de romanlitteratuur werd toegepast, maar ook in werkelijkheid, bewijst eene plaats in een Gentsch handschrift (in het Mnl. Wdb. aangehaald als hs. Serr. 14), waarin onder allerlei andere bezweringsformulieren en tooverspreuken ook voorkomt een middel om te maken dat iemand zich ontkleedt, en dat aldus luidt: ‘Om te makene en exprement daer die sin mede wert onkent (op een dwaalspoor gebracht) so zeere, dat hem de meinssche ontcleede, du sals nemen saet dat ut onser vrauwen destel gaet, ende berrent in een eekin vier, ende wacht wel dat gijt niet en verliest dat pulver, ende gaderet wel up ende doet in een buskin, ende als ghi eenen menssche wil doen oncleeden, so latet hem liselic vallen in sinen boesem; eist dat hijs niet gheware en wert, so sal hi em astelic ontcleeden.’

[p. 3]

de maatregelen beschreven, welke genomen worden door Malegijs, die kort te voren gekomen was in het bezit van het ros Beyaert, om de belegeraars te noodzaken het beleg van Rochefloer op te breken. Kort hierna herkennen Malegijs en Vivien elkander, en wordt Vivien van vijand vriend der belegerden, waardoor het eene gedeelte der uitlegging van Anthenors droom bewaarheid wordt. Dat dit ook met het andere het geval is, nl. dat het Anthenor niet gelukken zal zijne geliefde Oriande te bemachtigen, maar dat zij de vrouw zal worden van den ‘truwant’, die hem te schande gemaakt heeft, blijkt uit het vervolg van den roman, dien wij kennen uit het bovengenoemde Nederlandsche Volksboek. Men meene echter niet dat men daarin een tekst vinden zal, in alle bijzonderheden met den mnl. te vergelijken zooals de Heidelbergsche verduitsching. Dit is evenmin het geval ten opzichte van den Franschen tekst, den Maugis d'Aigremont, uitg. door F. Castels, in ‘Revue des Langues romanes’, dl. 36 (1892). De verhouding van den roman is, zooals ook reeds de Heer G. Huet (Romania 26, 505) heeft opgemerkt, hier dezelfde als wij ook bij andere middeleeuwsche stoffen, b.v. den Hugo van Bordeeus, en den Renout van Montalbaen opmerken. De Mnl. dichters leverden veeleer eene vrije bewerking der aan het Fransch ontleende stof dan eene vertaling van eene bepaalde redactie van den roman. Zij wijzigden, weidden uit, voegden uit hunne herinnering andere episodes toe, en maakten op deze wijze, om zoo te zeggen, van tien boeken een elfde. In het Volksboek van Malegijs maakt b.v. Oriande een tocht naar het vagevuur van Patricius, ten einde te weten te komen waar Malegijs zich bevond.

Niet anders is het in niet vertaalde werken, als Seghelijn

[p. 4]

van Jerusalem, zooals ik in de inleiding heb opgemerkt, Flandrijs, en (als ze werkelijk oorspronkelijk zijn) Walewein, Torec en Moriaen, waarvan nog steeds de fra. origineelen niet zijn aangewezen. De geest der middeleeuwsche dichters leefde voor een groot deel van herinneringen; de een ontleende aan of steunde op den ander, zonder evenwel diens naam te noemen, evenmin als zij het noodig vonden hun eigen naam aan de vergetelheid te ontrukken.

Ook in de prozaliteratuur, de stichtelijke niet uitgezonderd, merkt men dezelfde onzelfstandigheid op, dezelfde afhankelijkheid van een voorbeeld, doch hier worden vaak wèl de bronnen genoemd waaruit men putte, omdat men daardoor aan zijne woorden eene grootere geloofwaardigheid of meer gezag bijzette, hetgeen bij de behandeling eener wereldlijke stof niet van zoo overwegend belang werd geacht.

In den Franschen tekst vindt men van de geheele episode, hier beschreven, slechts één regel terug, nl. vs. 1152:

Sor vos vient Antenor, .I. amiral felon,

in het Volksboek evenwel iets meer, doch ook hier slechts eene passage, die eenigermate te vergelijken is. Wij lezen daar (bl. 22): ‘Doe Spiët in de Stad was, zo had Malegijs hem Verkleed als een Arm Kreupel Man en was Verschaapen in de Gedaante van honderd Jaar, met een lange Baard, Kreupel en Mank gaande en kwam zo in het Leeger der Sarazijnen, tot voor in de Tent van Koning Antenor van Spangiën.’ (Nadat hij dan vergeefs heeft getracht den koning tot het opbreken van het beleg te bewegen, vervolgt de tekst). Toen zo las hy een Bezweering, dat zij allemaal gelyk bleven staan met den Mond oopen, blaakende met de Oogen of het Stieren geweest hadden - - - (bl. 23) ‘dus heb ik ze met mijn conjuratiën gestilt dat geen van alle haer verroeren kan. Doe .... ging Vivien (die in ons fragment zelf ook betooverd is) tot de Koning Antenor, die zag of hy van de Waereld verscheiden had geweest en hy wierd in hem zelven Lachende en denkende: wat proper Konst is dit om te zien. Ziet dit Volk staan! Als nu

[p. 5]

onze Vyanden uit kwaamen, zouden zy ons Vermoorden zonder tegenweer. Hy trok de Koning en zeide: Heer Koning, wat Duivel bent gij doof, hoord gy niet, u Gevangenen zyn u ontvoerd. Wat Vivien riep, de Koning die bleef gaapende staan gelyk een Zot Mensch. Ten lesten trok Vivien zo lang, dat hy hem deed ontspringen of hy uit zyn slaap ontsprongen had en zeide: Waar is de Boode van Mahomet? Ik wil gaarne vertrekken, want als Mahomet my nog meer Plaagen toe zend, zo zullen wy hier allemaal blyven.’ Dan zendt hij Vivien naar de stad om den toovenaar tot een tweekamp uit te dagen, en, als die dan den volgenden dag zal gehouden worden, herkennen de beide broeders elkander en verlaat Vivien den dienst van den Sarraceenschen Koning.

Ik moet er van afzien hier verder de verhouding van de teksten in het Ofr. en Mnl. en het Volksboek nader te onderzoeken, en laat nu het fragment zelf in een nauwkeurig afschrift hier volgen.

Dat si (Oriande) haer selve vallen liet¹
In onmacht .I. lange stont.
Alsi bequam, dat si u cont,³
Riep si: driewerf lief,⁴
Die mi solaes ende grief
Beide mach nemen ende gheven,⁶
Ende an wien dat al mijn leven
Staet ghewortelt, dat hi⁸
Met .I. worde mochte mi
Doden of gheven lijf;¹⁰
Nochtan wetic wel dat geen wijf¹¹
Sculdech es te makene mare¹²
Eneghen man, hoe dat in hare¹³
Sine minne es gheplant.¹⁴

1 ontbr. bij De Pauw; H(eidelbergsche hs., f. 126 r) so müszt sie selber fallen zu der erden

3 alsoe becam; fragm. dat si u cont onzeker (var. dat si iou c.)

4 soe driewerven

6 geven

8 gewortelt

10 ofte

11 weiticwel

12 Es sculdech

13 Enegen

14 geplant en zoo overal g bij De Pauw, waar dit fragment gh heeft, behalve daar waar dit uitdrukkelijk wordt gezegd

[p. 6]

15

Maer lief, ghine sijt geen calant¹⁵

 

Noch quaet no onwertech,¹⁶

 

Maer van doget soe ghepertech¹⁷¹⁾,

 

Dat in u es geen lac.¹⁸

 

Natuerlike lief, dat niet en brac¹⁹

20

Mine herte, alsi sach u,²⁰

 

Dats meer dan wonder, ic toget u.²¹

 

Ghi sijt mijn ruste, mijn delijt;²²

 

Slapende, wakende, talre tijt²³

 

Benic u, soo waer ghi weest.²⁴

25

Vercoren lief, aldus eest²⁵

 

Wonder, dat si niet en brac²⁶

 

Mine herte, eer si sprac,²⁷

 

Die dus vol es van uwen perchelen²⁸²⁾.

 

Sagic liggen al die fardelen²⁹

30

Van allen mannen die nu leven,³⁰

 

Lief, sone wistic mi hoe geven

 

Tenechmans dienste dan ten uwen.³²

 

Athenor wilde mi doen huwen³³

 

Bi bedwange an sine persone.^34-45

35

Al es hi coninc ende draget crone,

 

Ic salt u clagen ende gode hier boven,

 

Datti mi u wilde roven,

 

Te wies boef datic si

 

Ghesticht, ghemaect, ende ghi te mi.

40

Ende ic wille mi gheven

 

Tuwen dienste al mijn leven.

 

.............⁴²

 

.............⁴³

 

⁺Houd uwen pais.......⁴⁴

45

Staet buter stat.....⁴⁵

 

Naect gebonden....⁴⁶

 

Ende emmer hout..⁴⁷

15 ghine als t.

16 Loos fel no ongewetich

17 Ne ware ter d.s. gepetich.

1) enz. Zie de aant. hier achter.

18 iou nes

19 Naturlic ... ne b.

20 alsoe s. iu

21 toocht

22 ende mijn d.

23 in alre tijt

24 Bem ic iu so

25 eist

26 soe nit ne b.

27 eric s.

28 Die daer vul e.v. iouwen percelen

2) enz. Zie de aant. hier achter.

29 liggen als t.

30 al den m.

32 Te geens mans

33 Athenoer

34-45 ontbr.; bij De Pauw uit H. aangevuld

42 H. Wann ich trag kein ander nature

43 H. Malagisz sprach: schone figure

+ b.

44 H. Halt uwen frijde, Anthenor; de afwijkingen van de lezingen van het Heidelb. hs. bij De Pauw zijn mij medegedeeld door Dr. De Vreese, die het hs. heeft gecollationneerd

45 stat van Rosefloer

46 g. an sinen mast

47 hout emmer die kerse vast

[p. 7]

 

Alse .I. man, die s...⁴⁸

 

Al omtrent hem ......⁴⁹

50

Van naecten rid.....⁵⁰

 

Ende hi es selve....⁵¹

 

Want hi in die m......⁵²

 

Dat heeft al gh........⁵³

 

Dus heeft hi uw......⁵⁴

55

Bi Gode vrouwe....⁵⁵

 

Alsi den coninc naect...⁵⁶

 

Entie tortise g.....⁵⁷

 

Ende op thooft .I. v...⁵⁸

 

Ic loech soe sere....⁵⁹

60

Dat mi dochte d.....⁶⁰

 

Hi ghinc vort......⁶¹

 

Al die ridderen s...⁶²

 

Ende deedse tenen...⁶³

 

Al moedernaect....⁶⁴

65

Spyët seide: bi....⁶⁵

 

Ic salse alle gh...⁶⁶

 

Ende elc hadde a....⁶⁷

 

Vrouwe Oriande....⁶⁸

 

Atenor stont........⁶⁹

70

Ende .I. veltijn h..⁷⁰

 

Ende .I. tortise, d....⁷¹

 

Scone bernende ende....⁷²

 

Ic ... hem hebben g.⁷³

 

Ic seide het be......⁷⁴

75

Den oechste, si s.....⁷⁵

 

Daer omme was gh...^76-8476

 

Oriande dede......⁷⁷

 

Tafelen leggen......⁷⁸

48 staet in trans (z. aant. 5)

49 hem I dans

50 ridders dare .c. es an

51 s. die speleman

52 in den middel staet

53 hevet al gedaen mijn raet

54 Daer heift hi iouwe minne beseurt (l. hem i.m. beswert)

55 v. sprac meester Yverd

56 Als hi d.c. naect bant

57 tortijtse gaf in die hant

58 upt hovet .I. veltijn hoet

59 so s. daer ic stoet

60 dat ic spleet

61 vort ende nam gereet

62 Alle die hogeste sonder waen

63 deetse tenen dance staen

64 m. slapende sere

65 bi onsen Here

66 Ic sachse (aldus te lezen) a. gecoppelt standen

67 andren bi den handen

68 V. (Oriande ontbr.) des sijt vast

69 Ende Athenoer s. an den mast

70 enen v. hoet up thovet

71 ende tortijtse (een ontbr.) dies gelovet

72 ende claer

73 Ic hiet hem h. genen vaer

74 begonste naken

75 Den oesten men souder scuwe of maken

76-84 ontbr.

76 H. gelachet gnůg

77 H.o. hiesz das man trůg

78 H. Taffel legen uff schragen

[p. 8]

 

Ende Beyaert dede..⁷⁹

80

Beide hoy ende...⁸⁰

 

Entie heren we......⁸¹

 

Ghingen eten.........⁸²

 

Maer noit was v.....⁸³

 

Alse Vivien wa......⁸⁴

85

...........⁸⁵

 

...........⁸⁶

 

..............ve beide,⁸⁷

 

..............ontgaen⁸⁸

 

.............vant staen⁸⁹

90

.............ende Apolijn⁹⁰

 

.........t, hoe maecht sijn⁹¹

 

.............ldus stande?⁹²

 

...............ese scande⁹³

 

..........truwant ghedaen⁹⁴

95

.............es hi ontgaen⁹⁵

 

.....................vien⁹⁶

 

......al omme mettien⁹⁷

 

......al omme standen⁹⁸

 

.........al bi handen⁹⁹

100

.......qualike gheleec¹⁰⁰

 

.......dander verseec¹⁰¹

 

......ach waer ben ic¹⁰²

 

...side, dander over ric¹⁰³

 

...............den buuc¹⁰⁴

105

.............de groot gehuuc¹⁰⁵³⁾

 

..........len naect vonden¹⁰⁶

 

..........s doe ontbonden¹⁰⁷

 

.........llen alsoe wel¹⁰⁸

79 H. det man tragen

80 H. heůwe und gutes korn

81 H. herren wol geborn

82 H. essen mit solatze

83 H. nye folck was so zu unpasze (l. solase: onpaese?)

84 H. was und die Sarrazin

85 Alst noene was die coninc fijn

86 Ontwiec ende seide

87 Hout die dieve b.

88 Si willen mi o.

89 Als hem die coninc dus vant staen

90 Seide hi Mamet ende A.

91 Hoe comt dit hoe m.s.

92 Dat ic hier aldus

93 Vivien seide dese

94 Heeft iou die t.g.

95 Die coninc seide es h.o.

96 Ja hi, ja hi, sprac Vivien

97 Die coninc sach al

98 Waer sine ridders al

99 Tenen dance al

100 Want het den coninc qualijc g.

101 Deen verscoot d.

102 Ende seiden o wach waer

103 Deen veel over side dandre over rig

104 Die derde over sinen b.

105 Daer was .I. herde groot gejuuc

3) enz. Zie de aant. hier achter.

106 Dat si hem allen n.v.

107 Die coninc was d.o.

108 Hi moeste vallen

[p. 9]

 

.........der alse enech el¹⁰⁹

110

...........ghelachen vele¹¹⁰

 

.........se in spele¹¹¹

 

........uwer alre knecht gesijn¹¹²

 

..............Apolijn¹¹³

 

.........half mijn lant¹¹⁴

115

.......ost, entie truwant¹¹⁵

 

......de die ons dit dede^116-124116

 

........ien ende sede¹¹⁷

 

.......addi¹¹⁸

 

........nen hi soude di¹¹⁹

120

.......oen dan hi heeft gedaen¹²⁰

 

.......oudi u ontgaen.¹²¹

 

.......mi sijn .I. arm gheselle¹²²

 

.......viant uter helle¹²³

 

......alen .I. clene wicht¹²⁴

125

......eest soe licht¹²⁵

 

.......p sinen spronc¹²⁶

 

.......t es eens duvels ionc.¹²⁷

 

.............¹²⁸

 

.............¹²⁹

130

Te doene dustaen atoer.¹³⁰

 

Doe seide die coninc Atenoer:¹³¹

 

Alse ghi saget den truwant¹³²

 

Ghi wanet gesien hebben .I. sant.

 

An sine tale ic verstoet

135

Datti ons onste lettel goet,¹³⁵

 

Ende lettel heeft hi ons ghedaen,¹³⁶

 

Datti ons dede dus staen¹³⁷

 

Al naect tenen danse groot:¹³⁸

 

Hets wonder, wine waren doot

109 Ter erden neder als

110 Daer omme was gel.

111 Die coninc sprac als .I. s.

112 Ic hebbe jouwer a.k. ysijn

113 Biden voget A.

114 Ic wilt mi h.

115 Ware gecost

116-124 ontbr.

116 H. Hie hett der mirs det

117 H. Da sprac Vyvien zur stet

118 H. So wurde uns wirser dann ee

119 H. Er solt uns besteen mee

120 H. Und vil schande tůn an

121 H. Und dan noch uns entgan

122 H. Es ducht mich ein

123 H. So ist es der tufel

124 H. Er lieff holen

125 Van naturen esset licht

126 Ende dapper up

127 Het es ooc eens

128 Men maecht wel sien an dit werc

129 Het ware elken man te sterc

130 athoer

131 Athenoer

132 Als

135 Dat hi o. onste litel g.

136 E. litel heifti

137 Dogeden dat hi ons d.s.

138 dance

[p. 10]

140

Van groter coude daer elc stoet.¹⁴⁰

 

Vivien sprac: ‘Ghi had .I. hoet¹⁴¹

 

Op u hooft, van velte ghemaect,¹⁴²

 

Ende al waren dandre ridders naect,¹⁴³

 

Ende .I. tortise in u hant claer.¹⁴⁴

145

Ghemac was u beuert ⁴⁾ daer,¹⁴⁵

 

Dat mogen merken wel die vroede.’¹⁴⁶

 

Athenor sprac: ‘mi was te moede,¹⁴⁷

 

Als ic brudegoom hadde ghesijn¹⁴⁸

 

Van Orianden, der vrouwen fijn,¹⁴⁹

150

Ende ons die truwant hadde getrouwet

 

Beide te gader: nu bescouwet

 

Wat dese droom bedieden mochte.’

 

Een ander seide: ‘hort wat mi dochte,

 

Daer ic stont al in trans ⁵⁾,

155

Soe dochte mi dat een groot dans¹⁵⁵

 

Van der brulocht was ghemaect,^156-164156

 

Entie coninc stont al naect;¹⁵⁷

 

Dies haddic .I. wonder groot.’¹⁵⁸

 

Die derde seide: ‘mi dochte al doot¹⁵⁹

160

Vivien in onsen dans staen;¹⁶⁰

 

Doe quam die truwant ghegaen,¹⁶¹

 

Ende nam Viviene bider hant:¹⁶²

 

Doe wert levende die wigant.’¹⁶³

 

Doe verblijdde die coninc.¹⁶⁴

165

Athenor dede varinc¹⁶⁵

 

.I. astromien dit verstaen,

 

Ende hiet hem dat hi soude gaen

 

Nachts besien an die sterren,¹⁶⁸

 

Ende datti soe diepe lase ende so verre¹⁶⁹

170

In sine boeke, dat hiere om dochte¹⁷⁰

 

.............¹⁷¹

140 groten

141 hadt

142 Up

143 Ende ontbr.

144 tortijtse in iou h.

145 was iou bewaert al d.

146 mogen weten wel

147 Athenoer

148 brudecome

149 vrouwen mijn

155 So

156-164 ontbr.

156 H. von der brutlofft in gemach

157 H. Da ich den konig nackent sach

158 H. Das verwondert mich der not

159 H. Der drijt sprach mich ducht sonder spot

160 H. Vyvien in unserm tantz stan

161 H. Da qwam der schalck gegan

162 H. Und nam Vyvien bij der hant

163 H. Da ward lebendig der wigant

164 H. Das erfraůwet der konig

165 Athenoer

168 N. merken in d. sterre

169 E. lase so diepe e.s.v.

170 In s.b. ende sochte

171 Wat dese droem bespellen mochte

[p. 11]

 

Dastronomien seide saen,¹⁷²

 

Hi seide: ‘her coninc, dit vant verstaen,¹⁷³

 

Uwen droom wetic wel te spelne,¹⁷⁴

175

Maer mine staets niet te vertelne,

 

Vor ic hebbe u allen borghe,¹⁷⁶

 

Dat ict mach seggen sonder sorge,¹⁷⁷

 

Soe dat mi niemen en sal¹⁷⁸

 

Hieromme mesdoen groot no smal;

180

Ende selve willic bliven ghevaen,

 

Tote ghi die waerheit hebt verstaen¹⁸¹

 

Van datic hier vertrecken sal,^182-191

 

Dat mi niemen groot no smal

 

Sal mesdoen binnen daghe dertech,¹⁸⁴

185

Ende ghi mi hierop sijt gehertech ⁶⁾,¹⁸⁵

 

Van desen drome al ghemene:

 

Her coninc, die saken sijn niet clene;¹⁸⁷

 

Si valt zwaer an uwe side.¹⁸⁸

 

Om dat ic wille dat niemen benide,

190

Soe willic bliven ghevaen¹⁹⁰

 

Tote ic die waerheit hebbe verstaen¹⁹¹

 

Van minen live te houdene vri:¹⁹²

 

Her coninc, soe salic di¹⁹²

 

Den droom spellen altehant:¹⁹³

 

Soe sere gaet an uwen cant ⁷⁾.¹⁹⁴

195

Doe antworde Athenor¹⁹⁵

 

Bi sire cronen ende zwoer,¹⁹⁶

 

Dat hine soude houden ten rechte¹⁹⁷

 

Jegen man ende jegen cnechte¹⁹⁸

 

xxx daghe al ommeganc.¹⁹⁹

200

Die meester seide: ‘hebbic soe lanc²⁰⁰

172 antworde saen

173 Ende seide her c. dit wart gedaen - Na 173 Dastromien aldus seide. Als hi verstaen hadde die waerheide Was hi droeve in therte sijn Ende seide aldus: her coninc fijn

174 Den droem

176 Vor dat ic

177 Dat ic

178 Dat mi niemen ne sal

181 die w. sult verstaen

182-191 zijn bij De Pauw verward: het nieuwe fragm. heeft dezelfde volgorde als H. Die bij De P. is 186-191, 182-185

184 bin xxx dagen (l. bin dagen xxx)

185 up

187 Here c.

188 Het val s. an iuwe s.

190 So

191 Tote ghi d.w. sult v. Hier eindigt fragm. De P.

192 H. von mynen lip zu huden dir

192 Herr konig, so sol ich dir

193 Den traůme ercleren zu hant

194 Der geet sere uff uwern zant

195 Da antwort Anthenor

196 Bij siner krone und swůr

197 Das er ine solt halten zu recht

198 Wieder (l. wider) ritter und knecht

199 Drissig tag zu umbgang

200 Der meyster sprach habe ich so lang

[p. 12]

 

Respijt, soe salic u vertellen²⁰¹

 

Den droom, die vele heren sal quellen.²⁰²

 

Dats mi leet; horter naer,²⁰³

 

Her coninc, al eest u zwaer²⁰⁴

205

Te horne; ic sal vertellen²⁰⁵

 

Uwen droom vor dese gesellen,²⁰⁶

 

Dat ghi niet moget ontsteken ⁸⁾ mien,²⁰⁷

 

Die saken en selen dus ghescien.²⁰⁸

 

Daer bi willict seggen overluut:²⁰⁹

210

U dochte dat si was u bruut,²¹⁰

 

Oriande van Rosefloer:²¹¹

 

Dat ne sal nemmerme, Athenor²¹²

 

............²¹³

 

⁺Die truwant dochte.....²¹⁴

215

Datti u beiden hadde ghetrouwet²¹⁵

 

Te gadere, her coninc, scouwet²¹⁶

 

Dese redene ende verstaet wel:²¹⁷

 

Hi salse selve trouwen ende niemen el;²¹⁸

 

Al eest u te horne onsochte.²¹⁹

220

Den anderen riddere, die dochte²²⁰

 

Dat ghi al naect stoet²²¹

 

In den dans, des sijt vroet,²²²

 

Dat es, vant bekinnen,²²³

 

Dat u Oriande niet mach minnen,²²⁴

225

Ende ghi mintse, dats waerhede:²²⁵

 

Dat bediet u naecthede,²²⁶

 

Ende dats dompheit groot.²²⁷

 

Den derden riddere dochte al doot²²⁸

 

In den dans staende Vivien,²²⁹

201 Leschunge so wil ich erzelen

202 Den draům der vil herren sol quelen

203 Das ist mir leyt nu horent vorwar

204 Herr konig es ist uch swar

205 Zu horen doch sol ich es zelen

206 Hie vor uwern gesellen

207 Des ir nit mogent entfliehen

208 Die sach sollent susz geschien

209 Dabij wil ich sagen uber lůt

210 Uch ducht das sie were eyn brůt

211 Oriande von Roseflor

212 Das en sal nummermee Anthenor

213 Mogen wollen noch gescheen

+ b.

214 Den truwant den ir habt gesehen

215 Der uch beide hat getruwt

216 Zusamen herr konig nu schawt

217 Der sol sie nemmen zu ime

218 Herr konig nu vernym

219 Ist uch das ein sucht

220 Den andern rittern den ducht

221 Das alle nackent stonden ir

222 In dem tantz des glaubent mir

223 Das wist in guten synnen

224 Das Oriande uch nit mag mynnen

225 Und ir mynnt das ist die warheit

226 Das bedut uwer nackberkeit

227 Und das ist domheit ane not

228 Den andern ducht dot

229 In dem tantz stan Vyvien

[p. 13]

230

Entie truwant quam mettien²³⁰

 

Ende nam bider hand Viviene ende dochte²³¹

 

Datti levede, doe was u sochte.²³²

 

Dese droom es fel ende zwaer:²³³

 

Ic salne u tellen, want hi es waer.²³⁴

235

Nu verstaet, her coninc,²³⁵

 

Ic segt u in waerre dinc:²³⁶

 

Dat Vivien daer stont doot,²³⁷

 

Dats ons allen rouwe groot:²³⁸

 

Hi sal ons, her coninc, afgaen²³⁹

240

Ende hier in moghedi verstaen²⁴⁰

 

Dese poente, ende merken,²⁴¹

 

Datti wert doot in onse gewerken²⁴²

 

Tonsen boef, sonder blijf.²⁴³

 

Ende dattem die truwant gaf lijf,²⁴⁴

245

Dat bediet, her coninc stout,²⁴⁵

 

Datti hem met herten altoos wert hout,²⁴⁶

 

Den truwant al sonder begeven,²⁴⁷

 

Ende in sine hulpe altoes al cleven.²⁴⁸

 

Die bliscap, coninc, die ghi had groot,²⁴⁹

250

Dat Vivien levede na die doot²⁵⁰

 

Dat es rouwe ende droefhede,²⁵¹

 

Die u ghescien sal sonder bede,²⁵²

 

Alse u Vivien af sal gaen.²⁵³

 

Bi den truwant selen wi verstaen²⁵⁴

255

Enen den vroetsten clerc die levet²⁵⁵

 

Ende dien die nature gevet²⁵⁶

 

Wijsheit ende edelhede.²⁵⁷

 

Ende van den hoochsten van kerstijnhede²⁵⁸

230 Und der betteler qwam mit dem

231 Und nam ine mit der hant als ine dücht

232 Das erlept das uwer sucht

233 Dieser traůme ist bose und swar

234 Ich wil ine doch sagen zwar

235 Nu verstant herr konig

236 Ich sage uch in warem ding

237 Das Vyvien stont dot

238 Das dut uns allen ruwe not

239 Er sol uns herr konig abegan

240 Und hie inn mogent ir verstan

241 Diese ponte und mercken

242 Das er dot ist in unsern wercken

243 Zu unser not sonder blib

244 Und das ime der truwan gan den lip

245 Das betudet herr den smertzen

246 Das er ime holt wirt in dem hertzen

247 Den trůwan sicherlich

248 Und yme sin helff blibt ewiglich

249 ontbr. H.

250 ontbr. H.

251 Das ist růwe und unglucks vil

252 Das uns beschicht nach dem zil

253 Als uch Vyvien wirt engan

254 Bij dem truwan sollen wir verstan

255 Eynen den wisten meyster von rat

256 Und der von naturen hat

257 Wiszthům und adelheit

258 Und von den hohsten der Cristenheit

[p. 14]

 

Is geboren die jonghelinc.²⁵⁹

260

Noch weet ic mere, her coninc,²⁶⁰

 

Dat willic helen ....,²⁶¹

 

Mer dit salic over waerheit²⁶²

 

Houden ghestade overwaer.’²⁶³

 

Vivien seide: ‘.I. droeve jaer²⁶⁴

265

Moetti hebben diet vort brochte,²⁶⁵

 

Alsoe waerlike alsic noit dochte²⁶⁶

 

Noch pensde int herte mijn,²⁶⁷

 

Dat ic den coninc woude sijn²⁶⁸

 

In eniger wise onghetrouwe.’²⁶⁹

270

Anthenor sprac: ‘het sal hem rouwen,²⁷⁰

 

Dat segic u over waerhede,²⁷¹

 

Mer xxx daghe heeft hi vrede.’²⁷²

 

Doe sprac die meester ende loech:²⁷³

 

‘Her coninc, die tijt es ghenoech,²⁷⁴

275

Hier binnen sal vele gescien.’ -²⁷⁵

 

‘Nu hort’, sprac Vivien,²⁷⁶

 

‘Her coninc, doet minen raet.²⁷⁷

 

Ic wille dat men te nacht gaet²⁷⁸

 

Een fosseit delven jegen onse heere²⁷⁹

280

xl voete wijt of mere,²⁸⁰

 

Ende diepe xv voet.²⁸¹

 

Tiersten dat comet die vloet,²⁸²

 

Sal ict water daer in doen gaen,²⁸³

 

Ende alse aldus es ghedaen,²⁸⁴

285

Sal ment verdammen ⁹⁾, dat het niet²⁸⁵

 

Weder sal keren. Her coninc, siet:²⁸⁶

 

Dan soude men over den dijc groot²⁸⁷

259 Ist geborn der jüngeling

260 Noch weisz ich mee herr koning

261 Das wil ich helen und wirt doch geseit

262 Aber disz wil vor die warheit

263 Stet halten vor ware

264 Vyvien sprach ein bose jare

265 Musz er haben der disz usz bracht

266 Als werlich als ich es nie gedacht

267 In dem hertzen myn

268 Das ich dem konig wolt sin

269 In eyniche wise ungetruwe

270 Anthenor sprach es ine beruwet

271 Das er disz sagt vor ware

272 Doch drissig tag hat er friede zwar

273 Der meyster sprach mit fůge

274 Der zijt han ich lang gnůg

275 Hye zwuschen wirt vil geschien

276 Herre konig sprach Vyvien

277 Ich wolt ir det mynen rat

278 Und das man so die nacht zu gat

279 Vergrůbe unser here

280 Viertzig fusz wijt oder mere

281 Und tieff funffzehen, ducht mich gůt

282 Zu erst das qwem die flůt

283 Sol man das wasser dar in lassen lauffen

284 Und als fallen wirt mit hůfen

285 Sol man es verstopffen das es nit

286 Wieder umb keren nů besiet

287 Dann sol man uber den damm durch not

[p. 15]

 

Stocke scieten, die niet sijn groot.²⁸⁸

 

Aldus, her coninc, salment(?) scranken ¹⁰⁾²⁸⁹

290

Ende op die stocke scieten planken,²⁹⁰

 

Ende sant daerop in dier ghebare²⁹¹

 

Alse offer geen gracht en ware.²⁹²

 

Hiermede werden gescant²⁹³

 

Die van binnen ende menen hets sant²⁹⁴

295

Buten muren, het es waer.²⁹⁵

 

Sine selenre af niet weten .I. haer.²⁹⁶

 

Wi sullen ontbieden met ghewelt²⁹⁷

 

Die van binnen, dat si comen op tfelt,²⁹⁸

 

Men sal hem te dier tijt²⁹⁹

300

Leveren stonde (?) ende strijt.³⁰⁰

 

Coninc, dat sal ghescien;³⁰¹

 

Soe selen wi ons houden,’ sprac Vivien,³⁰²

 

‘Binnen den graven ende laetse comen;³⁰³

 

Wi selense tenen hope dromen³⁰⁴

305

In den dijc ende verdrincken;³⁰⁵

 

Wi selen met onsen zwerden scinken³⁰⁶

 

Die ghene, die niet mogen versmoren.³⁰⁷

 

Dus werden si alle verloren,³⁰⁸

 

Of het sal mi costen tlijf³⁰⁹

310

Om al ......... desen keytijf,³¹⁰

 

Die desen droom gediet heeft.’³¹¹

 

Anthenor sprac: ‘hets scade datti leeft.³¹²

 

Dits een raet uter maten goet.’³¹³

 

Si ghingen delven metter spoet

315

..................... fosseit³¹⁵

 

..................... gereit³¹⁶

288 Holtz schiessen das nit sij grosz

289 Susz herr konig sol mans schrancken

290 Und uff das holtz schieszen plancken (bort aan den kant)

291 Und sant daruff in der gebere

292 Als ob es kein grabe en were

293 Hie mit werden geschant

294 Die von enbynnen und meynen es sij sant

295 Uszwendig der můren das ist ware

296 Si sollen davon nit wissen ein hare

297 Und dann embieten ine usz dem gezelt

298 Das sie ziehen zu felt

299 Man solle ine zu der zijt

300 Lieferen wollen strijt

301 Des mogen sie sich frij versien

302 Dan sollen wir uns halten sprach Vyvien

303 Bynnen dem graben und laszen sie komen

304 Und sollen zu samen drommen

305 Und sie dar in thůn versincken

306 Mit swerten slan das sie erdrincken

307 All die jhene die nit versuoren

308 Susz werden sie verloren

309 Oder ich werde ermort

310 Umb des clepperers wort

311 Der den traům bescheynt hat

312 Das ist ein usser massen gut rat

313 Sprach der konig sicherlich

315 Und liesz machen und graben den diche

316 Das er des nachtes wart bereit

[p. 16]

 

Met groter behendichede³¹⁷

 

 

 

...................nt

320

...................nt

 

Dien van der stat binnen³²¹

 

Dat si ute quamen te gewinnen³²²

 

............... in hare vaert.³²³

 

Dat volc wert in een ghescaert:³²⁴

325

Die ierste scare leedde Madelgijs,³²⁵

 

Die ander Yvert, die derde Baldarijs;³²⁶

 

Si waren geseart in beiden siden³²⁷

 

Alse die op anderen wilden striden³²⁸

 

Ende hem te doene groot verdriet.³²⁹

330

Die van binnen en wisten niet,³³⁰

 

Dat daer ghemaect was een fosseit.³³¹

 

Malegijs sat op Beyaert ghereit³³²

 

Ende sloech met sporen met groter cracht.³³³

 

Dat ors was van so groter macht³³⁴

335

Dat hi met Beyaert overspranc;³³⁵

 

Der andere vele daer in versanc.³³⁶

 

Si sloegen met sporen vrcselijc;³³⁷

 

Pert ende man reet in den dijc,³³⁸

 

Daer versmorder herde vele³³⁹

340

.............

317 (?) Des morgens wart geseyt

321 Den von der stat enbynnen

322 Das sie herusz kemen zu gewynnen

323 Den strijt yne unversaget wart

324 Das folck wart in ein geschart

325 Die erste schare leite malagisz

326 Die ander yůert, die drijt Baldarisz

327 Und hetten sich geschart zu den zijten

328 Als die da wolten strijten

329 Und darzu hatten gericht

330 Die innern wůsten nicht

331 Das da gemacht was ein grůbe

332 Malagisz sich erhůbe

333 Und hiewe beijart mit grosser krafft

334 Das rosz was so von (l. von so) grosser macht

335 Das es daruber sprang

336 Der andern mancher dar inn versang

337 Und hyewen mit sporn freijszlich

338 Mann und orsz vielen in den diche

339 Das ir erdroncken vil. Het volgende luidt in het Heidelb. hs. aldus:
Malagisz sprach von diesem spil - Vernam ich nye in keinem lande - Der den rat gabe der habe schande - Und můsz an selden sin versworen - Wir haben ritter vil verloren - Er was zu ungemach sere - Da quam gar der heiden here - Und schůff grossen mort - Malagisz was uff dem bort - Ynnwendig des graben uff ir sijten - Und begonde alleyn freyszlich zu strijten - Mit syme swert das sere sneit heisz.

[p. 17]

Aanteekeningen.

1)	ghepertich is in elk geval eene betere lezing dan het onverklaarbare ghepetich (zie Mnl. Wdb. op de beide woorden). Doch het rijmwoord van gepetich, nl. ongewetich (in den Heidelb. tekst unwissende) is weer veel beter te verklaren dan dat van gepertich, nl. onwertech. En men kan dit niet in onwerdech veranderen zonder het rijm te schenden, noch ook het als een bijvorm daarvan verklaren. De gissing van Dr. Vogel, in de 16^de stelling achter zijne ndl. bewerking van het Indische tooneelspel ‘Het Leemen Wagentje’, dat nl. gelezen moet worden ongevredich: gebedich (waaraan eveneens bezwaren verbonden zijn), wordt door den nieuwen tekst niet bevestigd.
2)	van uwen perchelen zal wel eene omschrijving zijn van van u, en de volgende regel eene zinnebeeldige voorstelling van hare dienstwilligheid ten opzichte van Malegijs: ‘al lagen alle lasten van alle mannen op den grond en zagen zij naar hulp om, ik zou niemands last opbeuren of van den grond optillen dan den uwen.’
3)	gejuuc, de lezing der var. bij De Pauw, ontbreekt in het Mnl. Wdb. en het bij *juken aldaar gezegde kan vervallen, evenals de door Dr. Vogel in zijne 18^de stelling voorgestelde verandering.
4)	bevert, var. bewaert. Het woord moet een tijd zijn van beweren in de bet. verhinderen, beletten; van een ww. beverren verre houden, verwijderen, dat hier voor den zin ook zou passen, blijkt nergens iets.
5)	trans, waarschijnlijk het fransche transe, schrik, benauwdheid, het door schrik verstijfd zijn. De fra. uitdr. en trance staat bij Littré vermeld met een voorbeeld uit de 15^de eeuw. Dr. Vogel in zijne 17^de stelling (zie boven) slaat voor: ‘al sine man die staen in crans’. Doch van eene beteekenis kring, welke zeker hier bedoeld is, is bij het Mnl. crans niets bekend. Het Heidelb. hs. heeft schrantz, dat in het Mhd. de bet. heeft reet, scheur, gat, breuk, wond, en dus hier in het geheel niet te

[p. 18]

	gebruiken is. Vgl. wvla. schrans, schram (De Bo), en ndl. schransen; wvla schranzen, eig. iets stuk bijten, op iets knabbelen, vervolgens van iets smullen.
6)	gehertech sijn schijnt hier geene andere bet. te kunnen hebben dan geruststellen, doch dan zou men eerder gehertech maken verwachten. Vgl. mhd. gehërzen, beherzt machen, ermutigen.
7)	in de uitdr. an enes cant gaen (vgl. vs. 188) zit dezelfde beeldspraak als in mnl. over enen gaen, op iemand neerkomen, ten nadeele van iemand uitvallen; vgl. ook mnl. op enen becraken. De ndl. uitdr. over zijn kant laten gaan bet. daarentegen langs zich heen laten gaan, bij iets onverschillig blijven.
8)	ontsteken, achterhouden, aan iemand onttrekken (vgl. Mnl. Wdb. op ontsteken). Ook de lezing ontvlien naar H. geeft een goeden zin.
9)	verdammen, afdammen; mhd. verdammen (vertemmen, vertammen); zoo ook Oorkb. 2 341, 51; ZVl. Bijdr. 4, 81.
10)	scranken: planken, hoewel de beide rijmwoorden in het fragment niet geheel duidelijk zijn (er schijnt eerder te staan maken: vlaken (?; in het hs. zal gestaan hebben scrāken: plāken), zoo mag men ze op grond van den Heidelbergschen tekst hier wel aannemen: schranken, een nog heden in het Wvla zeer gewoon woord (De Bo 1009), bet. kruiselings leggen, overdwars leggen, en kan dus hier zeer goed gebruikt zijn in de bet. door dwarshouten versterken of stevig maken. Vgl. mhd. schrenken; hd. beschränken en einschränken, en Kluge op schränken en schrank (traliewerk, rasterwerk, vervolgens afgeperkte of afgesloten ruimte). Voor het Mnl. vult deze plaats eene leemte aan, daar tot heden het woord in dezen zin niet uit de schrijvers was opgeteekend. Schranc staat in Spreuken 47 (‘thooft is hem wt den schranck’) in de bet. steunpunt (? Kil. schrancke, schrencke, statumen, pedamentum) en Alex. V, 44 in de bet. been (eig. gewricht, voeg? door het laatste woord zou men schranc ook op de plaats uit Spreuken kunnen weergeven). Vgl. Kil. schranckelbeenen, varicare, ingentes passus

[p. 19]

facere; Sax. Sicamb. incoxare, cossim insidere, complicatis pedibus sedere; vgl. Ren. 50: de beenen scranken, zijne beenen over elkaar leggen of kruiselings leggen; Gemma 217 v^o.: scranckelen, varicare. Scrankelen en scranken kent het Mnl. ook in de bet. van traliewerk voorzien, afrasteren. Harl. Gloss. scranckelen, cancellare. Gemma 30 v^o.: scranckelen of traliën, cancellare. Diut. 2, 204 (Gloss. Bern. 63): schranken, cancellare. Vgl. Kil. op schranken en Diefenb. Gloss. op cancellare.