Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 15

[p. 243]

Onuitgegeven brieven van Jakobus Bellamy.

In 1885 ontving mijn Vader te Batavia eenige manuscripten ten geschenke, waarin hij getoond had veel belang te stellen, van eenen Heer de Bruyn, afstammeling van de Bruyn, die in het laatst der 18^de eeuw te Amsterdam gehuwd is geweest met eene zuster van den boekhandelaar A. Mens Jansz., Bellamy's bekenden vriend en uitgever. De kleine verzameling bestaat uit een 16tal papieren en 1 facsimile: 10 brieven van Bellamy (I-IX en XII) en 1 gedichtje (XI), eigenhandig geschreven; 1 gedichtje, waarschijnlijk copie (X); het door de weduwe Bellamy onderteekend (gedrukt) doodbericht van haren zoon, gezonden aan den boekhandelaar Mens te Amsterdam (XIII); 2 couranten (XIV) en een brief van J.I.D. Nepveu aan de Bruyn, 10 Jan. 1841 (XV).

Door den heer Nepveu zijn in de Aurora van 1842 geplaatst het gedichtje aan Vroome (XI) en een facsimile van brief IV¹⁾; het gedichtje X, ‘aan Stilling’, kwam in 1790 het eerst uit in den bundel: Gezangen mijner Jeugd en naagelaaten Gedichten door J. Bellamy, 2^de druk, te Haerlem bij Plaat en Loosjes.

De brieven zijn verder onuitgegeven gebleven en kunnen ter bepaalde plaatse in van Vloten's ‘Uit Bellamy's nagelaten brieven en papieren’ worden ingelascht.

Het plan van mijnen Vader was, zoodra de rusttijd voor hem gekomen zou zijn, eene uitgebreide studie te beginnen over Bellamy, dien hij als mensch en dichter lief had, al de bouwstoffen, uitgegeven en onuitgegeven, daartoe te verzamelen, het geheel aan eene nauwkeurige studie te onderwerpen om ten slotte te komen tot de zoo zeer gewenschte ‘nieuwe levensschets van Bellamy, in de lijst van zijn tijd, en tot eene betere uitgave zijner gedichten’²⁾. Ziedaar het doel, dat hij zich voor-

1) Voor de volledigheid geef ik deze beide echter ook hier ter plaatse.

2) Dyserinck, Ter Nagedachtenis van J. Bellamy, blz. X.

[p. 244]

stelde .... maar, hij had zich nog slechts aan eenige voorbereidende studie kunnen wijden, toen de pen aan zijne werkzame hand ontviel!

Volgens zijne eigen beschikking zijn de mss. overgegaan in bezit van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden (thans 1134a). En nu, na ruim 2 jaar, heeft het weder opvatten van wat hij heeft laten rusten eene eigenaardige bekoring voor mij, en waar mijn oorspronkelijk plan was eenvoudig deze mss. uit te geven, gevoel ik nu, bij het nader inzien en bestudeeren van wat mijn Vader voor zijn doel reeds verzameld en verwerkt had, behoefte zijn spoor te volgen, voort te gaan op den weg, dien hij reeds voor een deel heeft afgelegd en, voor zooverre mijne krachten het mij zullen veroorloven, te voltooien wat hij begon.

Bellamy is inderdaad eene merkwaardige gestalte, als ‘de vaderlandsche dichter in wiens persoon onze poëzie den overgang gemaakt heeft van het conventionele en leugenachtige der achttiende tot het waarachtige en natuurlijke der negentiende eeuw’, merkwaardig ook door zijnen Utrechtschen vriendenkring, ‘de(n) vruchtbare(n) grond waarin het mosterdzaadje kwam nedervallen; en het is, alsof de kunstkennis van Kleyn en Ockerse, van Rau en Hinlópen, onder de gunstige leiding van de godin der schoonheid, alléén heeft moeten dienen om dit zaadje tot een boom te doen worden, tusschen wiens takken en onder wiens dichte bladeren nu nog de vogelen des hemels - anders gezegd, diegenen onzer die zich in deze prozaïsche wereld gaarne nu en dan verkwikken met een teug echte poëzie - eene goede herberg vinden’¹⁾.

Deze arbeid lacht mij nu toe, bovenal ook als eene daad van piëteit jegens hem, die mij voorging. Moge ik blijken er voor berekend te zijn!

Van eenig belang voor de Bellamy-literatuur zijn de volgende punten, aan den inhoud der brieven ontleend:

1) Busken Huet, Lit. Fant. en Krit. XXIV, blz. 38 en 29.

[p. 245]

1^o. In brief III, van 6 Maart '85, bespreekt Bellamy zijn plan het voorbericht van zijne Gezangen (einde Mei verschenen) te kleeden in den vorm van een' brief aan een zijner vrienden (Kleyn); hij keurt het ‘koptje van Vinkeles’, zijn eigen medaillonportret, waarmede de uitgave prijkt, goed, en geeft de juiste schrijfwijze aan van zijn' naam. Volgens dienzelfden brief schijnt de uitgever van het ‘Vervolg der Vaderlandsche Gezangen van Zelandus’, in 1783 verschenen, niet van Vloten, maar Mens geweest te zijn.

2^o. Over de samenstelling van het 2^de stukje van den Poëtischen Spectator, dat evenwel eerst na zijn' dood verschenen is, handelen brief III, VI, VII en VIII.

3^o. De 2^de druk der Vaderlandsche Gezangen van Zelandus, waarvan de voorrede dagteekent van 20 Juni '85, was in Augustus nog niet verschenen, blijkens brief V.

I.

Brief van Bellamy, 16 November 1784, zonder adres, doch blijkbaar aan Juffrouw de Bruin, misschien te gelijker tijd met een' brief of boeken aan haren broeder, den boekhandelaar Mens, verzonden. De brief, 4 blz. 4^o. is te plaatsen: van Vloten, blz. 127. Nadat Bellamy in den brief aan Mens van Vrijdag 5 November een bezoek op den daarop volgenden Zondag heeft aangekondigd, om bij de Bruin te eten en Maandagmiddag (8 Nov.) weder te vertrekken (zie v. Vloten, blz. 127), kan hij dien Zondag aan zijn plan gevolg hebben gegeven, doch, gelijk m.i. uit brief I blijkt, is hij ook Zondag 14 Nov. in Amsterdam geweest, den 15^den teruggekeerd en om half tien in Utrecht op zijne kamer aangekomen, om dien nacht te droomen van de ‘koussebanden’, die Juffrouw de B. voor hem maakte en haar den 16^den te ‘middernagt’ dezen brief te schrijven. 29 November vraagt Bellamy aan Mens, klaarblijkelijk met betrekking tot dit schrijven: ‘wat heeft uw zuster van den brief gezegd?’

[p. 246]

Den 16 November.
1784.

postpapier heb ik thans niet - En het is reeds middernagt - mijn Hospes en zijn vrouw¹⁾ zijn te bed! - En op dit papier zult ge zoo wel kunnen lezen, als op postpapier!

Mijn eerste droom, Mejuffrouw, die ik, in Utrecht, droomde, was - zoo als ge natuurlijk denken kunt - over - de -

Koussebanden!

Gij kunt u niet verbeelden, hoe aangenaam²⁾ men over koussebanden kan droomen! - eerst droomde ik, over het stuk, dat er nog aangemaakt moet worden. - toen werd ik wakker. - naauwlijks was ik weêr in slaap, of ik droomde, dat ze gereed waren - en dat gij ze mij gaaft! - dat was eerst droomen! - Ik heb nooit schooner ode³⁾ gemaakt, dan mijn ode op de koussebanden. Gij begrijpt duidelijk, dat ik de voornaamste schoonheden der ode vergeten heb, zoo als het, in het droomen, doorgaans gaat! - zijt gij al wat gevorderd, mejuffrouw?

‘Maar weet ge dan niets meer van de ode,
Bellami?’

Ach! mijn lieve Juffrouw! gij weet wel, wat droomen zijn - 's morgens hebben wij 'er naauwlijks de helft meer van! - Gij hebt immers ook wel gedroomd, mejuffrouw? -

Hoe vaart uw man? - gebruikt hij nog .... hoe hieten die dingen ook? .... is de verlossing nog al voorspoedig geweest? .... Maar! nu zijn er al stipjes genoeg!

Wil ik u nu wat van mijn reis vertellen? - In de roef waaren - een franssche modekraamster⁴⁾ - van vijftien Jaaren - vijftig - wil ik zeggen! - een koopman van keulen - en - een Jurgen Langbein⁵⁾ - god weet, hoe de vent er in gekomen is! - Verbeeld u nu Bellami, in deze groep! - toen het donker begon te worden, was er in de roef:
Stilte, als de stilte des grafs!

Mijn lieve Juffrouw! kunt ge u wel een Egiptisch graf verbeelden? - hier hadt onze roef wel van! - Aan beide zijden zaten twee mumiën, waarvan ik de eer had er een te zijn! - een flaauw licht, dat, uit een lantaarn, ons van ter zijde verlichtte, deedt een wonderlijke uitwerking. - met één woord:
Het verveelde mij in de roef!

1) De u wordt in de brieven steeds geschreven ŭ.

2) In de brieven is de schrijfwijze ae of aa moeielijk te onderscheiden; ik heb doorloopend de dubbele a genomen.

3) Ode in het hs. onderstreept, gelijk al het andere, dat cursief gedrukt is weergegeven.

4) De m van kraamster is niet duidelijk, er staat eigenlijk n.

5) Blijkbaar eene aardigheid; de zinspeling, die misschien in den naam schuilt, is mij niet duidelijk.

[p. 247]

Ach! ware ik bij Jufirouw de Bruin! - dit dagt ik geduurig! - uw man zal het niet kwalijk nemen, want hij hadt een purgatie in! - Mogelijk kom ik binnen kort een kopje thee drinken - gij moet u niet verwonderen - ik heb al wonderlijke plans!

thans is het twee uuren - dus zal ik niet veel meer schrijven!

Hoe vaaren de Jonge Heeren? - en hoe de Jonge Juffrouw? Gij kunt haar wel een kuschje of zes geven! -

Gij zult mij niet kwalijk nemen, dat ik een weinigtje gebruik! -
't is tijd, - en als men zoo iets gewoon is, is het moeilijk te laaten.
Dit ondervinde ik in duizend dingen, die ik niet wel laaten kan! ....

Ja! als men zoo ergens aan verslaafd is! - Neem maar eens het kusschen! lieve tijd! het heugt mij nog, dat ik er eeten en drinken voor zou hebben laaten staan - doch dit is lang geleden! toen deed ik de hevigste aanvallen, op de wangen - kin - mond - voorhoofd - oogen - hals - handen en armen der meisjes - Ja, somtijds - ik durf het niet ontkennen - somtijds was ik stout genoeg, om, met mijn lippen, door de enge opening van een halsdoek heenen te dringen - Ja! Venus weet wat ik al gekuscht heb! - Doch dit is voorbij! nu leef ik veel geruster. somtijds krijg ik nog wel een' aanval, doch het is schielijk over¹⁾.

Toen ik uit de schuit, op mijn kamer kwam, vond ik niemant, 't vuur was uit - en 't was bij halftien. Ik wandelde mijn kamer eenige reizen op en neêr - heel besluiteloos - Gelieft uwe Excellentie vuur? - zeide mijn schildknaap Rinswou²⁾. Neen! - zal uw Excellentie iets gebruiken? - neen! - Ja! geef een fles wijn! - Ik moet naar het kasteel! Ik wil de genadige Jongvrouw zien! - God bewaare uwe Excellentie, zeide mijn schildknaap; het Kasteel is met reuzen bezet - de avontuur zal moeilijk zijn!

Al was het Kasteel met duivels bezet! zeide ik, ik wil de Jongvrouw zien! hebt gij ooit een avontuur gezien, die te zwaar, voor mij, was - zeg? ....

Mijn schildknaap vertrok.

Toen ik mijn' wijn gedronken had ging ik, om de Jongvrouw te zien: - geen reus - of reus gelijk - zij hadden mij zeker gewagt - en waaren - gevlugt! De Jongvrouw zat in de zaal; toen ik aan de poort aanklopte zeide zij tegen de Kamermaagd, maak open! Ik zou wel durven wedden, dat het de Ridder is! dezen avond zal hij zeker komen. - Ik had u gisteren-middag reeds gewagt, zeide de Jongvrouw!

De deur van de zaal gaat toe - en moet nu gesloten blijven! - toch nieuwsgierig! - wel nu! kijk dan door die reet! - en wat

1) Het hs. heeft hier de tusschenruimte van eenen regel.

2) Bij v. Vloten t.a.p. blz. 86 heet Bellamy's hospes: Mr. van Renswoude, op de Langenieuwstraat te Utrecht. In dezen brief echter is de naam zeer duidelijk: Rinswou.

[p. 248]

ziet ge nu? immers niets, dan dat de Ridder de Jongvrouw eens kuscht?

Nu geen woord meer! - maar, als ik nu de koussebanden niet krijg, weet ik het niet! Vaarwel mijn lieve Juffrouw! groet mijn Heer de Bruin - en uwe kinderen! -

Ik ben uw vriend

Zelandus.

II.

‘Een Pertinent verhaal van het voorgevallene op den 10 Febr. 1785’, 4 blz. 4^o., nl. eene feestviering naar aanleiding van de ontvangen ‘koussebanden’, waarvan in den vorigen brief sprake was; te plaatsen v. Vloten blz. 138, tusschen de brieven aan Fillis van 7 en 14 Febr. Opmerking verdient een zin in den brief aan Mens van omstreeks 21 Febr. '85 (v. Vloten blz. 141): ‘Groet de Bruyn en zijn vrouw, en zeg, dat ik eerstdaags, als de schuiten varen, het trommeltje zal terugzenden’. In dit trommeltje zal 10 Febr. het bewuste geschenk in Utrecht zijn aangekomen.

Een Pertinent verhaal van het voorgevallene op den 10 February 1785.

'S morgens ten negen uuren, op den 10 february 1785, was het nog even eens als op andere gewoone morgens. van negen uur tot kwartier voor elven viel 'er niets bizonders voor. 't was omtrent elf uur toen ik staatig opstond, naar mijn kamer ging, en de nieuwe koussebanden plegtig uit elkander rolde; bij deze plegtigheid was niemant tegenwoordig, dan ik zelf. Vervolgens ging ik met de koussebanden naar de andere kamer - plaatste mij bij het vuur - en, onder de toejuiching van de samengevloeide meenigte - [want behalven mij, waaren 'er nog twee heeren] - deed¹⁾ ik de koussebanden, niet zonder aandoeningen, om mijn beenen. Deze plegtigheid wierd geslooten met een beker helderen koornwijn²⁾. Van elf uur tot half twaalf ontving ik de

1) In het hs. schijnt eene hoofdletter d te staan.

2) Jenever?

[p. 249]

gelukwenschingen van de buitenlandsche ministers. - 't was juist twaalf uur toen ik, in het uitgaan, een courier ontmoette, die mij een brief overgaf, waar uit ik verstond, dat het zeer waarschijnelijk was, Dat zeker voornaam personaadje nog dien zelfden dag zou overkomen, om de plegtigheden bij te woonen. Ik stak den brief bij mij, en gaf aan mijne ministers opening van het geval, die terstond alles in gereedheid deden brengen, om den verwagt wordenden heer overeenkomstig zijnen rang, op te wagten. - Intusschen ging ik eenige bezoeken van staat afleggen. Over den maaltijd speelde mijn kamerdienaar een geestig stuk op een tik-takbord, daar hij den lof der koussebanden, zeer aardig, onder zong.

Een ander moge zingen

van liefde en wijn:

van groene koussebanden

is thans mijn lied!

gelijk de dartle ranken,

eens wijngerts, om een' olm:

zoo sling'ren koussebanden

zich om de beenen heên!

Een held verkrijge een standbeeld,

van marmer, op zijn graf;

De groene koussebanden

zijn op mijn graf genoeg!

bindt, met die koussebanden,

mijn pen en inktpot saam;

En als ik ben gestorven,
hangt dan de koussebanden,

o vrienden, op mijn graf!

Het overige van het stuk heb ik niet kunnen magtig worden, om dat mijn kamerdienaar het voor de vuist maakte en zong; het laatste gedeelte zong hij zoo verschriklijk schielijk, dat men zelfs niet onderscheiden kon, in welke taal hij zong. Mijn secretaris maakte de boosaartige aanmerking, dat de kamerdienaar zichzelf, op het laatst niet zou verstaan hebben.

Na den maaltijd ging ik in persoon, zonder eenig gevolg, naar buiten, om het Jagt op te wagten, waarmede zijn Hoog Edelheid zoude overkomen. Nadat ik eenige oogenblikken vertoefd had, zag ik het Jagt, van verre, aan-

[p. 250]

komen. Zoo dra het aan den wal genadert was, vroeg ik, of zijn weledele gestrenge ook in het Jagt was? Neen!

IJlings ging ik te rug, onder het geleide van mijn heeren¹⁾ ging ik, tegen half vijf naar de groote musijczaal, om het concert te hooren, dat, ter eere van de koussebanden, stondt gegeven te worden. Schoon de musikanten eerst ten zes uur moesten beginnen, was het om vijf uur reeds zoo vol, dat men naauwlijks plaats kon krijgen. 'er waaren niet meer dan zestig musikanten, de zangers er bij gerekend. - 't was negen uur toen het geëindigd was. Ieder was ten hoogsten voldaan; men hoorde onder de menigte niets anders dan, beurtelings: De Doggersbank en De Koussebanden! Ik begaf mij, met mijn gansche gevolg, naar het huis van een' mijner Generaals, die een pragtig soupe, van fransch brood en worst, hadt laaten gereed maaken. Wij waaren allen zeer vrolijk; mijn Generaal smeet, om de vrolijkheid nog wat te vermeerderen, eenige servetten op het vuur; de andere heeren van mijn gevolg, hier door aangemoedigd, wierpen 'er eenige ledige flessen bij. Met genoegen zag ik eenige stoelen in malkander trappen; doch niets deedt schooner uitwerking dan het verbranden van de drie pijpenmandjes! Om mijn genoegen nog meer te vergrooten hieldt mijn Generaal met een ander officier een spiegel gevegt: de Generaal was gewapend met een groote, gedroogde, worst; de andere met een rotting: de behendigheid en kragt der Heeren was verwonderlijk. Doch eindelijk smeeten zij de²⁾ wapenen weg, en grepen elkander met de handen aan; maar ongelukkig, voor de groote monteering van den Generaal, greep de officier hem van agteren, en hieldt, ten teken zijner overwinning, een grooten lap laaken in zijn handen, die hij op de smeulende asch der pijpenmandjes smeet.

Voor het overige liep alles in de grootste orde af. 't was 's nagts omtrent één uur, toen ik mij, door mijn gevolg, naar huis liet geleiden, zeer voldaan over het feest der koussebanden³⁾.

1) Mijn heeren (?) in het hs. zeer onduidelijk.

2) De volgende woorden tot ... ongelukkig zijn in het hs. schier onleesbaar.

3) Onder dit Verhaal staat eene niet zeer duidelijke penteekening, ter illustratie van de Ode, naar 't schijnt: een paar om eenen inktpot (cf. str. 4)samengestrikte kousebanden, waaraan een veeren pen verbonden is.

III.

Een brief van 6 Maart 1785, blijkbaar aan den uitgever A. Mens Jansz., 2 blz. f^o., te plaatsen: v. Vloten blz. 141, tusschen den brief van 14 Maart aan Fillis en dien van ± 21 Februari aan Mens, waarin de terugzending van het trommel-

[p. 251]

tje aan de Bruin wordt aangekondigd. In dien brief wordt gewaagd van het 2^de blad van zijne ‘Gezangen’, nl. het bundeltje Gedichten in 1785 door Bellamy zelven onder dien titel voor de pers gereed gemaakt. ‘Dit Bundeltje bevat slechts een twintigtal stukjes, die echter niet alle van lateren oorsprong zijn dan de Jeugdige en Vaderlandsche Gezangen¹⁾, maar waaronder eenige de jaarteekening dragen van 1784, 1782, één zelfs van 1780. Zij zijn evenwel alle in eenen meer ernstigen, godsdienstigen toon gestemd, dan zijne vroeger uitgegevene stukken, en het schijnt ons toe, dat hij even daarom dezelve voor eenen lateren tijd heeft willen bewaren. Zijn eerste voornemen toch was, bij hooger vordering in de kunst, en na het dichten van meer uitvoerige stukken, eene grootere Verzameling zijner Kunstwerken uittegeven, waarover hij meermalen met zijne vrienden sprak. Dan, daar hij omstreeks zijn laatste levensjaar, in zijn anders stevig gestel meer en meer eene ziektestof voelde omwoelen, die hem een zeker vóórgevoel van zijnen vroegen dood inboezemde, besloot hij, met de uitgave van dezen nog kleinen voorraad niet langer te dralen. Hij gaf dien dus, zoo als dezelve was, in het licht, zelfs nog met achterhouding van eenige andere Verzen, welke, na zijnen dood, onder zijne Utrechtsche papieren gevonden zijn’, en later zijn uitgegeven²⁾. Deze uitgave der ‘Gezangen’ is versierd met een medaillonportret van Bellamy door R. Vinkeles en heeft als voorrede een uittreksel ‘Uit een brief, aan mijnen vriend Kleyn’. Het 2^de stukje van den Poëtischen Spectator met de recensie van Hofhams slaapdichten, waarover B. in dezen brief schrijft, is het laatste geschrift, door hem bijna geheel ‘opgesteld’ en in druk gecorrigeerd, dat eerst na zijn' dood, 11 Maart 1786, het licht zag³⁾. Merkwaardig vooral is de opmerking over de schrijfwijze van zijn' naam, die als laatste letter geen i of ij moet

1) van Zelandus, in 1782 en '83 tot bundels vereenigd en uitgegeven.

2) Gedenkzuil op het graf van Jakobus Bellamy, door W.A. Ockerse en A. Kleyn geb. Ockerse, 1822. blz. 60.

3) Ter Nagedachtenis van J.B. door Joh. Dyserinck, 1881, blz. 24.

[p. 252]

hebben, maar y (want het is fransch). Ten slotte, nog een enkel woord naar aanleiding van den 2^den druk der Vaderlandsche Gezangen van Zelandus, die voorbereid werd (Maart); het voorbericht dagteekent van 20 Juni '85.

Waarde Vriend!

Dat vrijen weet wat! morgen krijg ik de revisie van het tweede blad eerst¹⁾! Hoe gaat het zoo langzaam voord, mijn Heer Post²⁾? - ‘De zetter gaat uit vrijen te Amsteldam!’ Zoo! vrijen en zetten schijnt dan niet wel saamen te kunnen gaan! Deze week zal ik u het eerste en tweede blad zenden; ik zal wagten, tot op het laatste van de week, dan krijgt gij het onder courert van van Vlooten³⁾.

Zorg nu, dat Post niet wagten moet naar papier; anders is dit een verschooning, die, met het gevrij van den zetter, op eene lijst, komt. Ik ben benieuwd of het papier de eer zal hebben van mij te behagen; ik heb het nog niet gezien, morgen zal ik een schoon blad krijgen. -

Mijn voorrede ligt reeds gereed; het een en ander zal ik er mogelijk nog in veranderen; zij zal zekerlijk een geheel blad beslaan; ik vertel er in hoe het mij, van trap tot trap, is toe gegaan; van mijn eerste gerijm af - tot mijn tegenwoordig geknoeij toe. 't Zal een brief aan een mijner vrienden zijn: dit geeft mij gelegenheid, om vrij en tevens veel te spreken. Dus zal

1) Het ‘op de pers’ zijn van het eerste blad der ‘Gezangen’ (bij Post te Utrecht?) wordt door B. vermeld in zijn' brief van ±21 Febr. aan Mens, volgens dezen van 6 Maart zal hij den 7den de revisie van het 2de blad krijgen, in dien van ±21 Maart wordt over het 3de gesproken, over het 5de in de brieven van 26 April en begin Mei. Na half Mei klinkt het wrevelig in een' brief aan Mens (v. Vl. blz. 147): ‘Nu begint mijn geduld geheel en al ten einde te loopen! Reeds 14 dagen hebt gij de bladen gehad, en nu nog geen exemplaren! 't Kan er waarachtig niet door!’ En den volgenden dag: ‘Ik weet niet meer in welke bewoordingen ik gisteren op u gekeven heb; want ik heb sinds twee dagen zulk een hevigen aanval van het podagra gehad, als ik nog immer gehad heb.... Ik wensch, dat het schielijk beteren moge. Ik heb de exemplaren ontvangen.’ Eind Mei '85 zijn dus de ‘Gezangen van J. Bellamy’ in den handel gebracht.

2) Post schijnt de drukker in Utrecht te zijn (?), terwijl Mens de uitgever te Amsterdam was; vgl. in dezen zelfden brief: ‘zorg nu, dat Post niet wagten moet naar papier enz.’ en in den brief van ±21 Maart aan Mens (v. Vl. blz. 142): ‘Post is ziek geweest, doch nu zal het schielijker gaan, zegt hij.’ Ook wordt Post o.a nog vermeld in den brief van begin Mei 1785 aan Mens.

3) v. Vloten t.a.p. blz. 149 noemt dezen: ‘Bellamy's Utrechtsche(n) uitgever en vriend, 6 Aug. '85 op 't punt om naar Demerary te vertrekken.’ Bij J.M. van Vloten kwamen o.a. uit in 1784 de ‘Proeven voor het verstand, den smaak en het hart, door eenige Nederlanders’ (1ste en 2de stukje).

[p. 253]

het stukje, met de voorrede saamen - voor zoo veel ik tot nog toe zien kan - zes bladen worden¹⁾.

Welhaast zal ik een' aanvang met het tweede stukje van onzen Spectator maken. De recensie van Hofhams²⁾ Slaapdichten heb ik reeds in orden; zoo ook een antwoord op dien brief³⁾. Ik heb het dan vreeslijk druk!

Hebt gij het koptje⁴⁾ van Vinkeles gezien? Hij heeft het zeer goed veranderd! Er zijn nog wel aanmerkingen, doch het veranderen geduurig zou het bederven. Dus het moet zoo blijven. Maak mijn compliment aan Vinkeles als gij hem ziet, eer gij nu de letters op de plaat laat snijden zult gij mij eenige afdrukken zenden: Ik had er gaarne een vijf-en twintig of zoo - al is er een meer dat kan geen kwaad; want ik heb er aan eenige meisjes beloofd - en aan alle mijne vrienden; dit spreekt van zelf: gij zult mij wat goede afdrukken bezorgen? - en hoe eerder hoe liever! zal ik er schielijk hebben?

Nu een woordje over de letters die op de tytel zijn moeten, gij zult ze, op het nevensgaande papiertje zien staan. De letter moet zeer eenvouwig zijn - niets van franjes! De laatste letter van mijn naam moet zijn, zoo

1) De voorrede is: ‘Uit een' brief aan mijnen vriend Kleyn’, en beslaat zeven bladen.

2) Over Hof(f)ham en zijne slaapdichten zie Huet, Literar. Fant. en Kritieken XXIV blz. 71 en 84 vgg. Bellamy's recensie, zie Poëtischen Spectator II blz. 96. Zie verder over het 2de stukje van den Poët. Spect. brief no. VI, en van Vloten blz. 156, brief van 12 Dec. 1785 aan Mens.

3) Met dien brief is bedoeld het ‘dichtkundig schrijven’ van N. uit (Utrech)T, 15 Febr. 1785, waarmede het 2de stukje van den Poëtischen Spectator begint, en waarvan Bellamy ± 21 Febr. met ‘groote satisfactie’ aan Mens schreef, dat zijne vrienden in het schrift de hand van van Alphen hadden herkend (v. Vloten blz. 141). Van Alphen acht het den plicht van den Spectator ‘dichters van vorige jaren in het regte daglicht te stellen - een of meer bekende dichters van Hooft af (te ontleden en bekend te maken) - hunne gebreken, hunne schoonheden, hunne stijl, hunne manier (aan te wijzen) en zoo hunne wezenlijke waarde (aan te toonen), opdat men eens beslisse, hoever Nederland het in de poëzy waarlijk gebragt heeft.’ (Spect. II blz. 80). Zulk eene studie zou niet dan heilzaam op de ontwikkeling der dichters kunnen werken. Bellamy echter met zijn ruimen blik, zijn fijn gevoel is in zijn antwoord van gansch andere meening: oorspronkelijk zij de dichter in de eerste plaats; ‘ik wenschte, dat onze dichters wat meer, uit hunne eigene oogen, leerden zien; dan zouden wij ongetwijfeld, in allen opzichte, betere stukken van hen te wagten hebben;’ - en als prijsvraag zou hij wenschen uitgeschreven te zien ‘onder de duizenden, die thans in ons vaderland, uitgeschreven worden: welke zijn de redenen, dat zoo weinige origineele dichters zich onder ons vertoonen? - en welke zouden de beste middelen zijn, om deze beletselen weg te nemen?’ (Poët. Spect. II. 93, 94).

4) Zijn portret (cf. v. Vloten blz. 147, 148, 149 enz.) bij de ‘Gezangen’ gevoegd.

[p. 254]

als ik hem geteekend heb; niet een ij - maar een y want het is fransch¹⁾.

Dit moet ge den lettersnijder goed beduiden; want zijn Hoogsnijderlijke Wijsheid zou het mogelijk voor een fout aanzien, en maken er een dubbele i van. - maar nog eens: het moet geen ij - maar een y zijn!²⁾ Dit begrijpt uwe edele? - De letters op den tytel van Zelandus bevallen mij vrij wel. - maar van onderen baas, uw naam en zoo; dit moet ook alles zeer stil gehouden worden: geen groote letters - geen krullen - en in een mooije orde. behalven dat al die histories gek staan, doen zij veel nadeel aan het vignet³⁾. Nu zult gij mijnen dichterlijken wil begrepen hebben?

Gij zult mij ook wel een proef van de letters laten zien, bravo! Nu! ik wagt zeer schielijk afdrukken van mijn hoogadelijk gezigt - zult gij het doen? hoe vaart uw beminde?⁴⁾ groet haar - mitsgaders alle sultans en sultanes, die van mijn kennisse zijn. Inzonderheid den sultan van de prince gragt en zijne gemaalinne, kuscht zijne kinderen hartelijk voor mij⁵⁾.

Ik heb ontzaglijke pijn in 't hoofd; en ik denk dat het is, door dat ik een weinigtje over vier naar bed gegaan ben. - Vaarwel!

Ik zal schielijk van u hooren, en de printjes krijgen? -

T.T.

B.

den 6 maart, 1785.

Schrijf mij eens, of gij niets hoord van den Spectator? - en wat gij er van hoord? - niets van de proeven?⁶⁾ - en wat gij van de proeven

1) Zie v. Vloten, brief aan Fillis 31 Jan. '85. Nadat hij zich geteekend heeft Bellamy, gaat hij voort: ‘Ziet gij geen verandering in mijn naam? Dat is zoo als mijn vader geschreven heeft, en ik toen ik jong was ... Schrijf mijn naam ook zoo maar geen stipjes op de y.’ In den brief aan Fillis van 7 Febr. schrijft hij over verwanten van denzelfden naam Bellamy, in Engeland (v. Vloten blz. 139); id. blz. 156.

2) De letters in het hs. dubbel onderstreept.

3) Naar aanleiding van den 2den druk der ‘Vaderlandsche gezangen van Zelandus’, '85 bij Mens te Amsterdam uitgekomen (de voorrede dagteekent van 20 Juni); zie Dyserinck, Nagedachtenis blz. 21. Blijkens brief V was die 2de druk in Aug. '85 nog niet verschenen.

4) v. Vloten, brief van 26 April 1785 aan Mens: ‘Gij zult u dan zooveel als in den echt begeven met de eerzame jonge dochter A.M. Redeker! Wel zoo! Ik hoop en wensch, dat gij met elkander volkomen gelukkig moogt zijn. Hier iets meer bij te doen, zou overtollig wezen.’

5) v. Vloten, brief van ± 20 Nov. aan Mens: ‘hoe varen de Sultanes?’ Met den ‘sultan van de prince gragt’ kan Mens' zwager de Bruyn bedoeld zijn. Cf. de onderteekening van brief V, ‘Amurath-Sultan.’

6) nl. de ‘Proeven voor het verstand, den smaak en het hart,’ waarvan 2 stukjes verschenen zijn in 1784 bij J.M.v. Vloten. In het ‘Derde stukje’, dat tien jaren later verscheen ‘te Utrecht bij G.T.v. Paddenburg & Zoon 1794’ ... komt niets van Bellamy voor (Dyserinck, Nagedachtenis blz. 23).

[p. 255]

hoord? - verkoopt gij nog al wat van het vervolg van Zelandus?¹⁾ Weeten er Liefhebbers, dat gij eerlang iets van mij zult uitgeven? - Zult gij aan de Bruin een mooij afdrukje van mijn verschrikkelijk aangezigt bezorgen? - hoor eens wat er van gezegd wordt!

1) In 1783 is verschenen een ‘Vervolg der Vaderlandsche Gezangen van Zelandus’ (16 blz.) zonder naam van den uitgever (Dyserinck Naged. blz. 20). Zou men nu uit deze tot Mens gerichte woorden: ‘verkoopt gij nog al wat van het vervolg van Zelandus’ niet kunnen opmaken, dat de uitgever van dit ‘Vervolg’ Mens is geweest en niet van Vloten, te meer daar in den 2den druk der Vaderl. Gezangen van Zelandus (voorrede 20 Juni '85) dit ‘Vervolg’, bestaande uit 4 liederen weder opgenomen wordt? (cf. Dyserinck t.a.p. blz. 21).

IV.

Brief van Bellamy²⁾, 1 blz. 4^o., aan Mens, hoewel zonder adres, ook zonder datum, blijkbaar dagteekenende van ± 10 Maart 1785, daar hij schrijft: ‘naar alle gedagten zal ik in de volgende week preeken’. Donderdag 17 Maart 1785 heeft hij zijne eerste preek uitgesproken, naar aanleiding van Genesis XV vs. 1: ‘Vrees niet Abraham! ik ben u een schild’³⁾ (zie v. Vloten blz. 141, waar ook deze brief geplaatst zou moeten worden). Bellamy dringt verder aan op het omzichtig overzenden van 75 gulden, die Mens voor hem ontvangen moet.

Zie daar, vriend! twee schoone bladen! - zal ik haast afdrukken ontvangen? Gij zult, op inliggende quitantie, wel eens 75 guldens voor mij ontvangen? - en mij ten eersten overzenden? ik ben verlegen. Gij moet er niet boven op zetten, dat er geld in het pakje is - gij kunt dat met de printjes, of met boeken, wel zoo wat knoeijen - is niets uitgekomen, dat bruikbaar is voor den Spectator? Zend mij dat dan - ik heb mijn handen magtig vol - naar alle gedagten zal ik in de volgende week preeken!⁴⁾

Vale!

T.T.

B.Z.

2) Facsimile, zie Aurora 1842, tegenover blz. 203.

3) Vreemd is de meening van Busken Huet, dat Bellamy in '84 gepreekt zou hebben, gelijk blijkt uit zijn Liter. Fant. en Krit. XXIV, blz. 25.

4) De! achter preeken is karakteristiek dik, en doet denken aan B's ontboezeming in den brief aan Mens van 16 Maart 1784: ‘Ik leef zoo onverschilling, of liever zoo onvergenoegd of melankoliek, dat mij alles verveelt! Ik moet ...... D(o)m(i)n(ee)worden!!!’

[p. 256]

V.

Brief van Bellamy, 3 blz. 4^o., uit Vlissingen gezonden aan A. Mens Janz. ‘boekhandelaar te Amsterdam,’ blijkens adres en postmerk. Bovenschrift en datum ontbreken, doch daar B. 6 Aug. een' brief van J.M. van Vloten uit Utrecht ontving, 12 Sept. uit Amsterdam aan Fillis schreef, en dus de terugreis naar Utrecht weder aanvaard had¹⁾, moet deze brief dagteekenen uit de maand Augustus 1785²⁾. Uit dezen brief blijkt, dat de 2^de druk van Zelandus³⁾, waarvoor Bellamy 20 Juni zijne voorrede geschreven had, in Aug. nog niet was verschenen en door hem met ongeduld werd verbeid, dat hij verlangend uitzag naar de gedichten van den Leidschen Hoogleeraar Pieter Nieuwland, waarvan in 1785 reeds eene uitgave door den dichter was aangekondigd, die evenwel eerst in 1788 (Voorrede: Amsterdam, 20 Mei 1788) dus na Bellamy's dood, zou geschieden⁴⁾. Merkwaardig zijn nog in dezen brief Bellamy's zinspelingen op de patriottische woelingen in Utrecht gedurende den zomer van '85.

Gij moogt wel zeggen: 't is er ook een brief na! - de brief van u beteekent ook niet veel! - geen woord van Zelandus - wanneer hij uitgegeven wordt - wanneer ik mijn present-exemplaaren krijg - hoe het met de Bellamy gaat⁵⁾ - wat men er van zegt - geen woord van dit alles! -

1) v. Vloten blz. 150; 9 Sept. vertrok hij uit Zeeland, zie beneden.

2) Hij is op Zondag geschreven (volgens den inhoud), kan derhalve dagteekenen van Zondag 7, 14 of 21 Aug. (uit den brief van 12 Sept. uit Amsterdam, Maandag kan dit worden opgemaakt).

3) Zie brief III.

4) Voorberigt van 20 Mei 1788, blz. 5 (Gedichten en Redevoeringen van Pieter Nieuwland, te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries, 1824): ‘De goedkeuring, waarmede sommigen mijner kundigste vrienden de vruchten mijner jeugdige zucht voor de Dichtkunde verwaardigden, deed mij, nu omtrent drie jaren geleden, besluiten die Dichtstukken, welke zulks van de overigen het best schenen te verdienen, der volkomene vergetelheid te onttrekken.... Toevallige omstandigheden hebben de uitgave tot nu toe vertraagd.’

5) nl. het verkoopen van de ‘Gezangen van J. Bellamy’, in het laatst van Mei '85 in den handel gebracht, zie brief III.

[p. 257]

Zoo dra ik in Amsteldam kom, vrees ik dat het op een tweegevegt tusschen ons zal uitloopen!

Gij schrijft mij ook geen nieuws - hoe de zaaken in Utrecht zijn - of het krijgsvolk reeds uit Amersfoort vertrokken is - niets! Ik hoop dat er niets zal voorvallen, voor ik in Utrecht ben - ik zou gaarne die histories ook eens zien, en zoo wat meê spelen! mijn bloed kookt, als ik denk aan deze behandeling! - tot den laatsten man toe - zou ik vegten - indien ik de commando had! - maar, helaas! ik ben S.S. Theol. Stud. en niet - commandant van de troupes der burgeren!¹⁾

Wanneer zal Zelandus uitgegeven worden? is hij reeds gereed? - 't is
een fraai vignetje - nietwaar? Wanneer komen de vaerzen van
Nieuwland uit?²⁾ Wat zegt men van Bellamy? dit alles kunt gij mij
nog zeggen, eer ik vertrek.

Weet ge wanneer ik naar holland denk te komen? op den 9 September denk ik uit Zeeland te komen en dan kan ik Zondags of maandags in Amsteldam te zijn³⁾. kunt gij mij dan afwagten? - Schrijf mij nog eerst eens over het een en ander - en of het u zal gelegen komen, om mij te ontvangen. - dezen brief zult gij woensdag ontvangen - dan kunt gij donderdags schrijven - dan heb ik Zondags - heden over agt dagen, bescheid. zult gij het doen? - anders!!!!

Groet de B. en zijn vrouw - benevens de kinders, en zeg hem, dat hij zich gereed houde, om met mij naar het Arktje⁴⁾ te gaan! hoe is het met zijn oogen? - Loopt hij nog zoo druk in de tuitpot?⁵⁾ - dat is kwaad voor de oogen!

Vaarwel! F. en mijn Moeder zijn welvarend - de eerste is in doodsbenaauwdheid, dat ik in Utrecht een kogel zal krijgen - gekheid - nu! groet uw vrouwtje⁶⁾ - wilt ge haar, uit mijn naam, een vriendschappelijken kusch geven - dit moogt ge wel doen! Vale!

T.T.

Amurath-Sultan.

1) Kennis van de bijzonderheden dezer woelingen ontbreekt mij nog. Eene ontboezeming als deze, waaruit Bellamy's vurige hartstochtelijkheid spreekt, herinnert aan soortgelijke uitingen in vorige brieven (zie o.a. brief aan Fillis 7 Febr. '85, 1 April '83 enz.). - Het hs. heeft te dezer plaatse een' regel tusschenruimte.

2) v. Vloten blz. 140: ‘Wanneer komen die dingen van Nieuwland uit? Zult gij er mij ten eersten een zenden?’ id. blz. 155 (6 Dec. '85): ‘Zijn die Gedichten van Nieuwland nog niet uit?’ id. beneden, brief VIII, 13 Nov. '85.

3) Aldus het hs., l. in A. zijn.

4) Arktje?

5) tuitpot? Na ... oogen in het hs. weder een' regel tusschenruimte.

6) Zie brief III.

[p. 258]

VI.

Brief van Bellamy, klaarblijkelijk aan Mens, van 5 Oct. ('85), 1 blz. 4^o., te plaatsen v. Vloten blz. 151. De brief handelt in hoofdzaak over de samenstelling van het 2^de stukje van den Poëtischen Spectator, waarover hij reeds 6 Maart (br. n^o. III) geschreven had; hij stelt de volgorde der stukken vast, gelijk ze ook werkelijk gevonden wordt in het bundeltje, waarin de beide deeltjes zijn opgenomen (I blz. 1-78, en II blz. 79-136, besloten met een woord ter nagedachtenis van den vroeg ontslapen dichter, in eenen brief van A. aan zijne vriendin C.M.B. blz. 137-146).

Nog dringt Bellamy in dezen brief aan op het zenden van lijstjes, die hij, naar alle waarschijnlijkheid, met zijn portret aan vrienden ten geschenke wilde geven.

Gij waart waardig, dat ik u den oorlog liet aanzeggen! 't is reeds meer dan twee weeken - en van alles wat gij mij zenden zoudt heb ik nog niets gezien! Ik bid u, zeg mij toch, wanneer zal dat komen?

Hier hebt gij copij - begin maar vast: eerst die brief, dien wij ontvangen hebben - dan het antwoord - dan de recensie van Hofham¹⁾. De nooten zult gij geven, dat er geen verwarring kome.

De recensie van het laatste stuk van het haagsch genootschap heb ik in 15 bladzijden volkomen afgewerkt, die zal ik u vervolgens zenden - thans heb ik de Ruyter onder handen²⁾. - Zorg toch dat dezelfde letter genomen worde - zij moeten maar regt doorgaan, met bladz. 79 beginnen. netjes drukken, hoor! - zal ik het pak nu ten eersten krijgen, ik word raazend! Zullen er de lijstjes bij zijn³⁾? zend mij ook een lijstje met zijn toebehooren, waarin het nevensgaande vierkante papier juist past - een

1) nl. de brief van v. Alphen, het antwoord van Bellamy, zie brief III.

2) Het laatste stuk van het Haagsch Genootschap, Poët. Speet. II blz. 119 (?) - met den bekenden aanhef: ‘Reeds tien boekdeelen! - en dat alles in poëzij! - in poëzij juist wel alles niet - maar ten minsten alles in vaerzen en op rijm!’ - Is de Ruyter een der gedichten, die voorkomen in dit 10^de deel 2^de stuk der ‘Proeven van poëtische mengelstoffen?’ In Bellamy's Kritiek wordt het niet genoemd, wel enkele andere gedichten.

3) Over de lijstjes, zie ook brief no. VII, en v. Vloten blz. 153, brief van ± 5 Nov. aan Mens.

[p. 259]

zwart lijstje - met een goud kraaltje, zoo als dat van de Bruin, daar mijn kop in is. Is alles nog welvaarend? - is het huisgezin van d.B. nog niet vermeerderd? groet hen! als ook uw beminde en wees hartelijk gegroet

van

B.

den 5 October.

VII.

Kort briefje van Bellamy, volgens het adres aan Mens, 1 blz. 8^o. obl., zonder datum, denkelijk begin Nov., te plaatsen: v. Vloten blz. 153. Bellamy zendt hem de copie van voor Capellen (verschenen in den Spectator II blz. 102) en dringt aan op eenige haast met het drukken, weder vraagt hij naar de te zenden lijstjes.

Gij zijt een schoon kaerel! Gij zoudt mij boeken voor den Spectator zenden; ja! niets, dat er naar gelijkt! Wanneer zal ik die ontvangen? Gij hebt immers de copij, die ik u gezonden heb, gekregen? binnen kort zend ik u meer! hier hebt ge voor Capellen. Wanneer krijg ik die lijstjes en het andere? mijn Capellen hebt gij mij ook niet gezonden¹⁾ - 't kan er niet door! Ik heb geen tijd meer - vale!

T.T.

B.

1) Wat hiermede bedoeld wordt, begrijp ik niet.

VIII.

Kort briefje van Bellamy, blijkens het adres aan Mens, 13 Nov., amica manu bezorgd, gelijk links onderaan is bijgevoegd, 1 blz. 4^o. obl., te plaatsen v. Vloten blz. 153. Het bevat weder eene aansporing tot meer haast met het drukken, in den trant van het vorige schrijven.

Dezen krijgt ge franco²⁾! Ja! man! - Laat het werk toch wat spoedig voord gaan! Ziet deze proef nog eens na, of ge geen fouten meer ziet. Wanneer komt Nieuland uit?³⁾ Hebt ge die Zeeuwsche dichtgedagten reeds?

2) nl. amica manu.

3) Zie brief n^o V.

[p. 260]

Laat mij die ook eens zien, om te recenseeren¹⁾. Krijg ik nu schielijk de lijstjes? Vaarwel! hier nevens de 4 stellingen van Hinlopen²⁾.

T T

B.

den 13 N^o. (November).

1) In den brief van ± 5 Nov. '85 (v. Vloten blz. 153): ‘Zijn in Amsteldam ook te bekomen die Zeeuwsche Dichtgedachten, te Middelburg bij van Osch, meen ik? In Utrecht kan ik ze neit krijgen. Zend me zoo een ding, om te recenseeren. Niet vergeten, hoor!’, id. blz. 156, brief aan Mens van 12 Dec.: ‘Die Zeeuwsche Dichtgedachten is dan maar een droevig product! 't Doet mijn vaderland weinig eer; maar daar moeten zoowel wespen als honigbijen wezen’.

2) Ik weet niet, wat met deze stellingen bedoeld is.

IX.

Brief van Bellamy van 17 Nov. '85, zonder adres, doch blijkbaar aan den heer de Bruin, 6 blz. 4^o., te plaatsen: v. Vloten blz. 154. Bellamy beschrijft hierin zijn' ziektetoestand, wenscht de Bruin geluk met de geboorte van zijn 4^de kind en voegt er een luimig gedicht aan toe in den trant van Cats. Ten slotte een boodschap aan Toon, zijn' zwager (Anton?) Mens, om hem te herinneren aan het zenden van den Willem Leevend, ‘zoodra hij uitkomt’³⁾.

Thans heb ik min of meer tijd om uwen brief te beantwoorden: ik zit, sints vrijdag, op mijn kamer gearresteerd! - ‘zoo!! hebben uw crediteurs de vrijheid gebruikt, om ....’ De satan! neen! maar ik ben ziek! Ik heb wel agt of negen ziekten, de een grooter dan de andere: eerst heb ik de koorts gehad met zwaare pijn in 't hoofd - vervolgens in mijn keel; en hier blijft de pijn nog bestendig post houden. - geen nagt zonder koorts. - gevolglijk pijn in armen, schouders, rug, beenen en voeten. Mijn handen zijn zeer pijnlijk, even of zij gebrand waren - ook zoo met roode vlakken. De doctor zegt dat het scherpe vogten zijn, die de vrijheid nemen om de opening, tusschen vel en vleesch te bezetten. - Ik moet kaernemclk eten - en vlier drinken! geen zout - geen peper! groentens! Dit is thans mijn diëet! 't behoord niet onder mijn deugdzaame bedrijven, dat ik thans niets gebruik, dat mij schadelijk kan zijn - want ik heb er geen trek toe. Dat ziek zijn is dan al heel lastig! 't is wonderlijk! zegt de doctor, dat een man, die nimmer in avondlugten, of in slegt weêr uitgaat - die in alle

3) Het 8^ste deel van den Willem Leevend verscheen in 1785.

[p. 261]

dingen zoo maatig is - dat die nog over ongesteldheid klaagt. De Doctor heeft gelijk! 't is wonderlijk! Maar ik zal nu eens een nog strenger diëet houden, niet meer dan vier kelkjes wijn dagelijks - weinig of geen morgendrank. - niet veel eeten. - driemaal in de week, 's avonds, kaernemelk! niet al te veel peper. - Maar eens in de week aan een meisje denken - vervolgens maar eens in de maand. Mogelijk zal uw HoogEdelheid zeggen: is het dan schade voor onze gezondheid, wanneer wij aan een meisje denken? en ik antwoord Ja! want .... maar deze brief zou te omslagtig worden, zoo ik dit hier omstandig betoogen wilde.

En gij zijt dan weder met een spruitje gezegend! 't is mij tot een bizonder genoegen! Zoo ik wist, dat gij er opgesteld zoud zijn - dan zou ik u wenschen dat uw zaad mogt worden, als het zand der zee in meenigte - maar de Juffrouw zou er mogelijk ook niet voor zijn; namelijk in dien zin, zoo als ik het thans meen; anders .... maar daar schiet mij iets te binnen! Ik wil vaerzen maken! - eerst een pijp gestopt ....

zie zoo!

† † †

De slagters zijn thans drok in 't keelen van de beesten,

Dit geeft aan onze jeugd schier daagelijksche feesten.
't is alles in de weêr; elk vrouwtje heeft de slagt,
daar ze, op de leverworst, de naaste vrienden wagt.
Maar, waartoe lang gemart? 't geviel ten dezen tijde,
dat ik een' brief ontving, die mij op 't hoogst verblijdde,
Een brief van Amsteldam, waarin mij werd berigt,
Dat Bruyntjes lieve Vrouw weêr in het kraambed ligt!
De brief was van den man, hij hadt 't mij zelf geschreven.
toen werd ik, zoo het scheen, tot dichten aangedreven;
Ik voelde een zeldzaam vuur, ik voelde een heeten gloed
Ik voelde een vreemd bejag, dat tintelde in mijn bloed.
Wat dient er meer gezeid, ik ging terstond aan 't dichten,
En voelde ook even toen mijn pijn en smarte zwigten.
Geluk, o jeugdig paar! nu hebt ge weêr een spruit!
Zoo breekt uw huwlijksboom aan alle zijden uit!
Nu ziet ge uw zelven reeds in twee paar lieve looten,
Uit onderlinge min, tot beider vreugd, ontsprooten!
Daar is uw Naatje reeds, een klein en geestig dier
Dat reeds de vonkjes toont van Venus dartel vier!
Beziet haar teer gezigt, beziet haar lodd'rige oogen,
Zij schijnt in 't kleene hart reeds tot de min bewogen!
Daar is uw lieve Koo, daar is uw kleine Jan,

[p. 262]

 

Uit beiden groeit gewis een noestig handelsman!

 

En nu alweêr een zoon! Ik durf u vrij voorspellen

 

Dat ge uit dit klein geslagt weêr anderen zult tellen!

 

Zoo gaat Natuur haar gang; en zoo zal 't immer gaan,

 

tot dat het raderwerk der liefde stil zal staan!

 

Dit werk gaat immer voord, de Keizer moog zijn benden,

 

De Brit zijn oorlogsvloot, ons, op de stranden, zenden:

 

Al is 't een schraale tijd, al groeit'er kruid noch gras,

 

het uurwerk van de min loopt altijd even ras!

 

wat dient'r meer gezeid; zoo lang de jonge vrouwen

 

geneigt zijn, om de mans op 't zagte dons te houwen;

 

zoo lang de jonge mans begeerig zijn naar 't wijf,

 

Blijft Venus mingestoeij het zoetste tijdverdrijf!

 

Ik dwaalde eens langs het veld, omtrent de lentedaagen,

 

Ik vond, in 't eerste groen, een wonder zoet behagen;

 

Natuur was gansch verkwikt; het zagte pluimgediert

 

Sloeg wonder zoet geluid, terwijl 't zijn lusten viert.

 

Maar hou! wat zag ik daar? in schaduw van een linde

 

Lag herder Coridon met Cloris zijn beminde;

 

Zij hadden 't bijster drok, en zagen mij niet aan,

 

Zoo dat ik, zoo van ver, een weinig stil bleef staan.

 

Beschouw nu, waarde ziel! zoo ging ik aan het spreken

 

't is alles zoete min, in bosschen, velden, beeken!

 

De vogels in de lugt, de dieren op het land,

 

't voelt alles nu de kragt van Venus zoeten brand!

 

Zie ginds dat jeugdig paar! zij zoetelen en kusschen!

 

Ze ontsteeken staag het vuur, om 't staadig weêr te blusschen.

 

En ik, mijn waarde ziel, ik staa hier zoo alleen!

 

Mijn oogen schooten vol - en ik ging aanstonds heên!

 

 

 

Leert hier, uit dit verhaal, die ooit dit komt te lezen,

 

Hoe droevig dat het is, gestaag alleen te wezen!

 

De broek voegt bij den doek, die beiden met malkaar,

 

Dat maakt een mingespan, dat maakt een vrolijk paar!

 

Maar, of ik, hier om wensch; wat kan dit al mij baaten,

 

De meisjes blijven mij al even vinnig haaten;

 

Zij lagehen als ik zugt; zij spotten als ik klaag;

 

Zij vlugten van mij weg als ik een kuschje vraag.

 

't was eens - - - - - - - - - - -

Tot zoo verre was ik toen ik een visite kreeg, en mogelijk ben ik nu niet meer in staat om dit stuk aftewerken. 't is ook van daag al wel ge-

[p. 263]

werkt, en dat voor iemant die zoo veele ziekten heeft. Nu, eer ik verder gaa - een kopje vlierwater.

om u te feliciteeren

Mijn Heer { met de jonggeborene

en

Mejuffrouw met uw gelukkige verlossing! Hoezee! bis

't is zelfs nog zoo aangenaam niet als roode wijn! 't is geen drank voor een man zoo als ik ben; doch 't mag nu niet anders!

Nu gaa ik tot wezelijke zaaken over: vraag eens aan Toon, of er voor den jongsten dag nog een proef komt?¹⁾ - of hij er wel om denkt, dat hij mij de Willem Levend ook moet zenden, zoo dra hij uitkomt? - groet hem, benevens zijn beminde, hartelijk. Groet uw.... maar dat kon ik zelf wel doen. Daar ligt ge nu weêr, Juffertje! Nu! huil maar niet; doe het liever nooit weêr! foei! Die kostelijke tijd, dien ge in uw huishouden besteden kondt, daar nu zoo in het bed te verluieren! 't kan er niet door! Nu! wordt maar schielijk gezond!

Vale!

Groet Heimbach²⁾.

T T

B.

den 22 Novemb.

1785.

1) nl. van den Spectator.

2) Heimbach(?).

X.

Gedichtje aan Stilling, 2 blz. kl. 8^o., zonder titel en met onderschrift ‘in December 1785 (door) Bellamy’, de twee laatste woorden schijnen er later met flauwer inkt te zijn bijgevoegd. Het schrift verschilt over het geheel slechts weinig van dat der brieven, en onzeker is, of men in dit manuscript eene copie of het origineel moet zien. Vergelijkt men het echter met hetzelfde gedichtje, zooals het na B.'s dood onder zijne Utrechtsche papieren gevonden, met nog zes andere, onder den titel van Nagelaten Gedichten, achter den tweeden Druk

[p. 264]

der Jeugdige Gezangen, in 1790 is uitgekomen¹⁾, een afdruk der origineelen derhalve, dan treft men hier en daar kleine wijzigingen aan²⁾, die het voor mij waarschijnlijk maken, dat n^o. X eene copie is.

Collatie met ‘Aan Stilling’, in ‘Gezangen mijner Jeugd en Naagelaaten Gedichten door J. Bellamy’, 2^de Druk, Te Haerlem, bij Plaat en Loosjes, 1790, blz. 171. - tranen - lot, - zaligheid! - uit! - O! - ed'le, vrome - zij wier - Godsdienst - Leeven - geloeit - tranen - Gods liefde, - gevoeld! - zonneschijn! - zijn!

Dit eenvoudig, gevoelvol Dichtje behoort tot de laatste door Bellamy neergeschreven; merkwaardig is, wat v.d. Palm hieromtrent zegt in: ‘Mijne herinneringen aan J. Bellamy’, Gedenkzuil bl. 264: ‘Eer hij met de Wintervakantie naar Zeeland vertrok, gaf ik hem nog een bezoek. Ik kwam met Rau op zijne kamer. Wij vonden hem peinzend, in zich zelven gekeerd, met de oogen vol tranen. Hij had zoo even geëindigd, Stillings jeugd, jongelings-jaren en vreemdelingschap³⁾ te lezen, en was bezig het vers aan Stilling opteschrijven, hetwelk onder zijne nagelaten gedichten gevonden wordt. Welk een boek! riep hij uit; waarom heb ik dit niet eer in handen gehad! en was zoo geroerd, dat hij naauwelijks spreken kon. ô Toen lazen wij in zijne ziel, wat hem na ons vertrek uit de pen vloeide; want hij had toen nog maar weinige regels van dit gedicht op het papier’ ....

1) Gedenkzuil blz. 61. Hoe zou het origineel geraakt kunnen zijn onder de geheel particuliere brieven aan Mens en de Bruin?

2) Men kan dergelijke kleine veranderingen toch niet alleen aan willekeur van den zetter wijten.

3) Over Jung Stilling, zie: J P. Hasebroek, Een Dichteralbum van vóór Honderd jaren, blz. 301 vgg. Over het gedicht, zie Gedenkzuil, blz. 65.

XI.

Een gedichtje van Bellamy: Viro nobilissimo Wilhelmo Henrico Vroome, gelijk het adres luidt, 1 blz. 4^o., zonder datum,

[p. 265]

volgens den heer Nepveu, in Amsterdam geschreven, waar Vroome kastelein in de Munt was en tot Bellamy's groote vereerders behoorde¹⁾.

Heer Vroome, indien 't nu wezen kan,

Geef dan de meid wat bitter mede!

of anders! vrees mijn goede man,

ik breek, op 't oogenblik, den vrede!

Dan zal ik straks mijn ligte benden,

De kleine Thomas en de meid,

U vliegens op de ribben zenden,

Door Jan de Kruier opgeleid!

En wee u! zoo ik zelf verschijn,

om mijn geschonden eer te wreeken!

Dan zal ik mij op uwen wijn,

Zoo wel, als op uw bitter, wreeken!

Genoeg! - Gij hebt mijn eisch vernomen.-

mijn wil zij vlijtig nagekomen!

in het paleis van de vier trappen.

Hannibal, Koning aller ( ) dit bovenstaande kan ingevuld worden naar goedvinden.

1) Aurora 1842, bl. 205; zie het ‘Naschrift van de Redactie’. Zijn XI en XII inderdaad in Amsterdam ontstaan, dan is het alleszins verklaarbaar, dat ze nu onder deze brieven aan Mens en de Bruin gevonden worden. Uit hunne woning kan B. ze aan Vroome hebben gezonden.

XII.

Briefje van Bellamy, 2 blz. 4^o., met het volgende adres:

aan onzen bizonderen goeden vriend
Den Weledelen Willem H. Vroome
op zijn kasteel: de
Droogerijkas.
Bizondere goede vriend!

Dat gij genegen zijt den vrede tusschen ons en u te bewaren, heb ik gezien uit uwe bereidwilligheid, om aan onze billijke eischen te voldoen:

[p. 266]

wij willen ook van onzen kant niet nalatig zijn, om onze vredelievende gevoelens, door het nevensgaande geschenk¹⁾, aan den dag te leggen. - het teeken uwer goedkeuring, 't welk de Meid zou kunnen te rug brengen, zou tevens de schaarsheid van bitter in mijn koningrijk kunnen vergoeden.

Hannibal.

Rex.

NB! twee is genoeg!

1) Het een of ander gedicht?

XIII.

Het door de Weduwe Bellamy eigenhandig onderteekend doodsbericht van haren zoon J. Bellamy, aan A. Mens Jansz. 18 Maart 1786, gedrukt in loopend schrift, 2 blz. f^o., met rouwrand en zwart lak. Het schriftelijk ingevulde (cursief gedrukt) is 18^de eeuwsch ‘schoonschrift’, met de gebruikelijke ‘krullen’, en niet van de hand der Weduwe Bellamy.

Mijn Heer!
Alzoo het den Almagtigen GOD, na zijn Onveranderlijk Raadsbesluyt, behaagt heeft, mijn Beminde en Teedergeliefde Zoon Jacobus Bellamij²⁾ na een ziekte van ruim 4 weken in den Ouderdom van 28 Jaren en circa 4 maandⁿ op den 11 dezer, door de Dood, uyt dit Tijdelijke (zoo ik hoope) over te brengen in de Zalige Eeuwigheid; Zoo hebbe ik het van mijn plicht geacht, UED: van dit voor mij zoo smertelijk Verlies, bij dezen, kennis te geven; niet twijffelende of UED: zult in deze mijne rechtmatige Droefheyd wel willen deel nemen. Wensche, Dat GOD UED: voor dergelijke Toevallen, veele Jaaren zal gelieven te bewaaren: Waar mede met achting blijve,
Mijn Heer!
UED: Bedroefde Dienaaresse wed bellamy³⁾
Vlissingen
den 18 maart
1786
Den Heere J: Mensz. Amsterdam.

2) Eene spelling van zijn' naam, die B. zelf verworpen had, zie brief n^o III.

3) Een karakteristiek en practisch optreden van de weduwe Bellamy vindt men vermeld by Dijserinck, Nagedachtenis bl. 36. Aan het bewaard gebleven stuk met de handteekeningen der mannen, die op aandrang van Bellamy's leeraar Te Water zich vereenigden, om door eene jaarlijksche bijdrage van vier of meer ‘Zeeuwsche rijxdaelders’ den koekbakkersleerling (bij C. Kleeuwens in de leer) te laten studeeren, is later door haar dit slot toegevoegd: ‘De welE. heeren welke zich tot het bovenstaande hebben verbonde hebben betaalt ten jaare 1784 en mijn zoon is gestorven ten jaare 1786 dus resteerter nog twee jaaren welke bovengemelde heeren verzogt worden te betaalen. wed. bellamy’.

[p. 267]

Het adres aan de buitenzijde luidt:

Mijnheer
De Heer Mensz.
Boekhandelaar & &
te
Amsterdam.

XIV.

Twee couranten: de ‘Oprechte Nederlandsche Courant’ van Zaterdag 18 Maart 1786, met het bericht van Bellamy's dood, uit Utrecht 16 Maart, en een ‘grafschrift’ van C.P. Chastelein, en ‘de Middelburgsche Courant’ van 1 April, waarin hetzelfde berichtje, dagteekenende van Utrecht 26 Maart, met eene kleine wijziging in den aanvang voorkomt, zonder het grafschrift¹⁾.

Oprechte Nederlandsche Courant, n^o 33, A^o. 1786, Gedrukt onder Nieuwer-Amstel, word uitgegeven te Amsterdam Bij Dirk Schuurman, op 't Rokkin, bij de Vispoort, Saturdag, den agttienden Maart²⁾.
Utrecht den 16 Maart. Morgen avond word het Lijk van den Student Bellamy, alhier ter aarde bestelt. - Die braave Jongeling, de hoop van zijn tijd, - de vreugde zijner Vrienden, - de troost van eene grijze Moeder, en de trouw van een deugdzaam Meisje in Zeeland, is helaas in de vroege Lente, uit dit Leeven weggerukt; zijn Dood word bij alle Weldenkenden zonder onderscheid van rangen betreurt. - Neêrland is berooft van eenen boven allen lof verheeven oprechten Vaderlandschen Dichter; Hij is gestorven, maar de vruchten van zijne Dichtvermogens, de Gezangen van Zelandus, zullen altoos bij waare Vaderlanders en Vrijheidminnaars in eene gezegende Nagedagtenis blijven.

1) Dijserinck, Naged. blz. 50: ‘Het eenige mij bekend bericht van Bellamy's dood ontleen ik aan de Middelburgsche Courant n^o 39, 1786, saturdag den 1 April’.

2) Vignet: Nederl. Maagd met den vrijheidshoed op eene speer, naast een altaar met het opschrift: Salus Populi lex Suprema; op den achtergrond schepen. Zij strekt de linkerhand uit naar een gevleugeld persoon (Mercurius?), die haar een geschrift toereikt en uit eenen horen des overvloeds nieuwstijdingen uitstort.

[p. 268]

Grafschrift.

 

Een ongeveinsde Vriend, een Minnaar, trouw en teder,

 

Een Jongeling, van hart standvastig, edel, vrij,

 

Verrijkt met kunde en geest, ligt in deez' Grafkuil neder,

 

Eerbiedigt Bellamy, en sterft, gelijk als Hij!

Overleeden 11 Maart 1786.

C.P. Chastelein.

De Middelburgsche Courant, n^o. 39, 1786, ‘Saturdag. Den 1 April’. (Te Middelburg, bij W. en J. Abrahams, Boekverkoopers), schrijft:

Utrecht den 26 Maart. Op den 17 dezer is het Lijk van den Student Bellamy, alhier ter aarde bestelt; die braave Jongeling enz.¹⁾.

1) In een' brief van 6 Dec. '84 aan den Pensionaris Lambrechtsen had Bellamy een luimig doodbericht van zich zelven opgesteld: ‘En denkt gij, dat de Nieuwspapieren zich met mijnen dood zouden bemoeijen, mijnh. de Pensionaris? Nu ja, 't was mogelijk, op volgende wijze:
Advertencie. Alzoo J. Bellami al. Zelandus in Utrecht is overleden, worden alle de kinderen Belials verzocht, om op de kamer van den overledene bijeen te komen, en zijne nagelatene rokken, broeken, jassen en japons onder malkanderen te verdeelen, &c. - NB. Contanten heeft men tot nog toe op de kamer van den overledene niet kunnen vinden.’

XV.

Brief van J.I.D. Nepveu aan den Heer De Bruyn te Amsterdam, Utrecht 10 January 1841, 3 blz. 8^o.

WelEdele Heer!
Sedert langen tijd reeds bestond bij mij het plan, om eenigen tijd te Amsterdam door te brengen, als wanneer ik het mij een' aangenamen pligt zoude hebben gerekend UEd. persoonlijk voor Uwe goede intentien nopens de Aurora te komen bedanken. Telkens echter werd ik wegens drukte verhinderd aan mijn voornemen gevolg te geven, en thans bestaat er weinig vooruitzigt voor mij binnen kort te zullen kunnen overkomen.
Ik heb dus onder dankbetuiging van mijne zijde, niet langer willen nalaten UEd. nevensgaande origineele stukken van de hand van den grooten Bellamy terug te zenden, vreezende dat bij UEd. welligt eenige ongerustheid omtrent dezelver lot mogt bestaan. - Ik heb van het versje kopy genomen en hoop

[p. 269]

het met een ander dichtstukje¹⁾ van denzelfden autheur in de Aurora voor 1842 mede te deelen, vergezeld van het facsimile eens briefs, waarvan ik UEd. voorloopig een afdruk, naauwkeurig naar hetzelve vervaardigd, hiernevens aanbied²⁾, terwijl ik niet in gebreke zal blijven UEd. in het najaar een exemplaar van den derden jaargang der Aurora, waarin de door UEd. verstrekte stukken zullen voorkomen, te doen geworden als een gering blijk mijner erkentelijkheid. -
Ik heb de eer mij inmiddels met hoogachting te noemen
WelEdele Heer!
UEd. dw. dienaar (get.) J.I.D. Nepveu.
Utrecht
10 January
1841.

Rotterdam.

j. aleida nijland.

1) nl. ‘Aan mijn meisje’, dagteekende van 1780; o.a. in ‘Gedichten van J. Bellamy’, te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. 1826, blz. 188.

2) Het facsimile is nog aanwezig en bij brief IV gevoegd.

1) Koussebanden is in het hs. dubbel onderstreept.