Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 15

[p. 73]

Nieuwe Middelnederlandsche fragmenten.

VI Fragment van eene berijmde Romeinsche geschiedenis.

‘Von einem Buche in der Bibliothek zu Brüssel wurden 8 Pergamentblätter abgelöst, deren Schrift dadurch an manchen Stellen sehr gelitten hat. Sie sind in Quart, in der zweiten Hälfte des 14^ten Jahrhunderts geschrieben, oben und unten abgeschnitten, so dass man die Beschaffenheit der Hs. aus diesen Ueberbleibseln nicht genau mehr erkennt. Jede Seite hatte drei Spalten, aber auf Blatt 1 bis 5 und Bl. 8 ist die dritte Columne fast ganz weggeschnitten. Blatt 7 hat auf jeder Seite 4 Spalten und ist mit Ausnahme der obern und untern Randabschnitte vollständig. Bl. 1 bis 4 sind von einer Hand, 5 bis 7 von einer andern und besseren, Bl. 8 fast ganz unlesbar und auch von verschiedener Schrift. Jede Spalte hat noch 38 bis 42 Zeilen, viele Verse sind aber durch das Ablösen und durch früheres Abreiben unlesbar geworden.’

Aldus een bericht van J.F. Willems¹⁾ in Mone's Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit 5, 345 ff. (1836)²⁾. Ik heb het hier in zijn geheel overgenomen, om op die fragmenten zooveel mogelijk de aandacht te vestigen: ze zijn nl. zoek, op een na, dat ik onder die, van Snellaert afkomstig, terug gevonden heb. Hoe dit eene blad in Snellaert's bezit gekomen is, weet ik natuurlijk niet; ik gis dat hij het van Willems zal gekregen hebben. IJverige nasporingen om ook de andere bladen terug te vinden, zijn zonder uitslag gebleven. Ze bevinden zich niet te Brussel. Ik heb lang gedacht dat ze deel

1) De korte inleiding is geteekend: Frid. Willems, en een Frid. Willems is dan ook opgenomen door Louis D. Petit in zijne Bibliographie d. Mnl. Taal- en Letterk. Blijkbaar echter is dit Frid. aan eene vergissing van Mone te wijten.

2) Naar dit bericht worden de fragmenten vermeld door Mone, Uebersicht, nr. 54.

[p. 74]

uitmaakten van een bundel fragmenten en afschriften door Willems gemaakt, onder nr. 4762 der Bibliotheca Willemsiana vermeld: daarin zitten nl. o.a. ‘Acht stroken perkament uit de bibliotheek te Brussel’, ofschoon het woordje acht mij tegelijk deed twijfelen. Doch dit is niet het geval¹⁾.

Het eenig overgebleven blad is 203 mm. hoog bij 135 breed; bovenaan zijn geene verzen weggesneden, onderaan wel. Van de derde kolom recto en van de eerste (of de tweede?) verso zijn alleen nog enkele letters van ieder vers overgebleven. Onderaan rechts hebben de wormen er een stuk uitgevreten. Het recto is slechts met zeer veel moeite leesbaar. Willems heeft de eerste kolom en eenige verzen van de tweede reeds medegedeeld, met eenige foutjes; hieronder volgt de geheele inhoud van het fragment.

⁺Maer si werden hem vromelike,
Ende Tiberius die here rike,
Street sere alse die onwerde.
Meneghen warp hi op die erde
Die noit weder op en stoet;
Menege hant ende menegen voet
Sloch hi af ende menech hoeft²⁾.
Wat hulpt? die strijt wartere grot.
Ic weet wel dat van Crassus magen
Si vir worden daer verslagen
Die alle rike graven waren.
Met dien so quamen toe ghevaren
Pastus, die here van Creten was,
Ende een sijn neve, hiet Dunas,
Ende was van Teben hertoghe.

1) Deze bundel werd op de veiling van Willems' bibliotheek aangekocht door Blommaert, voor 6.50 fr.; uit diens handen (zie Verkoopcatalogus Blommaert, nr. 328) ging hij over in die van zekeren heer Lefèbre, een Gentsch boekenliefhebber, voor 10 fr. Na diens dood werd zijne verzameling boeken zorgvuldig bewaard door zijne weduwe, die niemand ontving. Verleden jaar is ze overleden; een deel der boeken kwam onder den hamer; daaronder ook de bundel waarvan hier sprake is, welke met opzet werd aangekocht door Dr. Ferd. vander Haeghen, die kon vaststellen dat de ‘acht stroken perkament’ niet diegene waren welke ik zocht.

+ Kol. a.

2) Het rijm vereischt den Brabantschen vorm hoet.

[p. 75]

 

Dese hadde Crassus aldus hoghe

 

Gheset in sierre viande lant,

 

Die wile hijt sonder here vant

 

Ende doet was Gramdioen.

 

Elc brachte met hem in sijn doen

 

Griken wel .iii. legione,

 

Die stout waren ende cone.

 

Dit waren Crassus naeste mage.

 

Deus! wat slogense grote slage

 

Op die Romeine, die hem weren

 

Wat si mogen ende deren.

 

(G)roet¹⁾ was die nose ende tgecrijt

 

Dattere was in genen strijt.

 

Menech ors liep daer ten kere

 

Achter velde²⁾, sonder here.

 

Daer was vanden Romeinen goet³⁾

 

Ghedaen menech fel ontmoet.

 

Tyberius neve, die stoute Troym,

 

(Titon was die name sijn)

 

Hi versach waer Pastus quam

 

Ende enen Romein dleven nam,

 

Dat hem harde sere derde.

 

Doe sach hi voer hem op die erde

 

Ende sachere liggen een starc spere.

 

Hi nigtere na, want hi hats gere

 

 

 

⁺Pastus die heeftene mettien

 

Te hem wert comende versien,

 

Ende nam enen Grijc een spere.

 

Want hi woude jegen hem ter were

 

Emmer comen op dat hi can,

 

Want et was een stoute man.

 

Die Grijc hi hadts groten toren

 

Dat hi hadde sijn spere verloren,

 

Ende hem Pastus alsoe nam.

 

‘Wat wondere eist, al benic gram’,

 

Seide hi te hem selven doe,

 

‘Ic waendere mede sijn comen toe

1) In het hs. is de G oningevuld.

2) Hs. welde.

3) In het hs. boven een doorgeschrapt gͦt.

+ Kol. b.

[p. 76]

 

Ten vienden, dat bliven moet.

 

Ende ic en volgem heden voet (?)

 

Om hem ander ... te stane.

 

Magic dan hem te verslane

 

Sie ic den onsen oec iet meschien,

 

Ic sal sijn dierste die sal vlien

 

Ende henen varen mire straten,

 

Ende sal verwonnen mi gelaten,

 

Al roepende met stemme grot

 

Ten anderen: “wi sijn alle doet!”

 

Ic salre .xx. maken bloede,

 

Die weder selen striden node,

 

Ende selen henen met mi vlien.

 

Ende en mach dat niit¹⁾ gescien,

 

Soe salickene doet steken van achter.

 

Dan sal mier herten wesen tachter.

 

Hi hadde mi bat mijn spere gelaten.

 

Dat hi nu voer²⁾ siere straten.’

 

Nu es Pastus die here

 

Van desen gedreigt sere,

 

Dat hi harde luttel weet.

 

Maer voer henen wel gereet

 

Opten stouten Romeine ...

 

Diene ontfinc alse sx³⁾ co ..,

 

Hare steken die si staken daer

 

Waren, dat wet wel, herde swaer⁴⁾,

 

Want beide die stoute heren

 

Vielen neder sonder keren.

Kol. c. van e - ende d - die - dat - ensi - quam - daer - die - om - dat - str - ende - die - noc - siet - ende - ende - voe - ende - en - ach - dat - ende - ende d - onder - ende - ende - dat ende - ... - opd - ... - ... - dat - des h - dat n - tiberius - w - julius g - ende de-

Kol. d. 'e - ... - lachte - te - ren - aren - t - aet - den - en - ... - aude - ... - ten - gen - ... - r - ... - en sal - ... - ... - ... - de - de - ... - le - ... - den - ... - ... - et - ... - ... - ... - nt - ve - egen - leghen - tride - ...

Kol. e. .xxxvi. wanic wale

Graven ende hertogen altemale,
Ende seide: ‘ghi heren, nu besiet,

1) Hs. Verg. boven de spelling grijc.

2) Er staat in het hs. duidelijk voet, met een punt onder de e, en nog een andere e er boven.

3) Er staat fx. Lees lx?

4) suaer.

[p. 77]

 

Wine sijn hier sonder scade niet

 

Nu comen, dat dunct mi wel.

 

Onse viande sijn ons fel

 

Ende hebben toe ene gode stat,

 

Ende mogen ons orlogen bat

 

Dan wi hen mogen, dat es waer.

 

Wine mogen hen niet comen naer

 

Ende si selen ons stullike¹⁾

 

Bestriden, willense, dagelike.

 

Die stat es oec groet ende wijt,

 

Ende wine mogense teser tijt

 

Niet al beleggen met onsen scaren,

 

Want en ware en gene, twaren,

 

Sine waren te cranc in alle sinnen,

 

Quamen ute die van binnen.

 

Ja te²⁾ warre houdic vor dat

 

Te cranc jegen die vander stat.

 

Ic vrage hier toe, ghi heren, saen

 

Wat wi best mogen ane gaen.’

 

Ien grave, hiet Lisus Catras,

 

Seide: ‘verstaet, here, her Dunas,

 

Ets waer: wi hebben menegen man

 

Die we ane die wapene can

 

Ja te bestridene sekerlike

 

Dat aldermachtechste conincrike

 

Dat nu inder werelt si,

 

[B]uten ghenomen, geloves mi,

 

[Der] roemscer cronen, die engeen man

 

[In] die werelt verstriden en can.

 

........ en ware hier selve niet

 

Die [roem]sce keiser dien men ontsiet.

 

Sijt [se]ker dat wi gaven klene

 

Om dat heer al ghemene.

 

Maer nu es mi laten verstaen

 

Van enen bode, diet mi saen

 

Seide dat die keiser cone

 

 

 

⁺Ende doen pine toter doet³⁾.

1) Hs. stuellike, met een punt onder de e. Stullike zal wel zijn stuerlike.

2) Hs. tue, met een punt onder de u.

+ Kol. f.

3) Hs. daet.

[p. 78]

 

Ons torment soude wesen grot

 

Ende die pine menegherhande,

 

Op dat wi quamen in sijn hande.

 

Nu raet hier op, gi heren cone,

 

Wat¹⁾ hier op eist best te done.’

 

(E)en²⁾ grave, die hiet her Trupart,

 

ende here van Trapurt antwerde ter vaert:

 

‘Bi Marie, gi heren, dat es waer.

 

Wi hebben dit orloge swaer³⁾.

 

Comt op ons Octaviaen

 

Die keiser, soe sal gedaen

 

Herde saen onse were wesen.

 

Wi en mogen sijns niet genesen.

 

Ic ben wel seker ende vroet

 

Dat ic Crassuse nien bestoet,

 

Noch Eclyopuse mede.

 

Maer Brutuse, die met hem mesdede,

 

Sijn vader was di oem mijn.

 

Alse wale soudic verloren sijn

 

Ende dlijf verliesen alsoe saen,

 

Alse gi liede wordt gevaen.

 

Want ic mi wel dies vermoede.

 

Dies steet mi wel alse op mijn hoede

 

Te sine alst u lieden doet.

 

Soe salic oec, benic vroet.

 

Nu raet wat wi doen mogen,

 

Dat wi nien bliven bedrogen.’

 

Si seiden alle: wine wete wat

 

Bat doen, dan wi dese stat

 

Margen soeken, ende wise winnen,

 

Conewi, op die van binnen.

 

Ochte si selen tons ute comen.

 

Dat ons quame mier te vromen.

 

Ende laetse ons dan tenenmale

 

Alle bestaen, soe doe wi wale.

 

Ende en mach dat niet ghescien

 

Ende si ons int stat ontflien,

 

Soe dunct goet ons alle dat

 

Dat wi trecken in die stat.

 

 

 

w.l. de vreese.

1) Hs. want.

2) De E is in het hs. niet ingevuld.

3) Hs. suaer.