Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 14

[p. 1]

Nederlandsche handschriften in Engeland.

Meermaals werd het verlangen uitgedrukt eene lijst te zien opmaken van de Nederlandsche handschriften welke zich in den vreemde bevinden. Dezen wensch pogen wij hier gedeeltelijk te bevredigen met de lijst der handschriften in onze taal, welke in de openbare en, zoo mogelijk, in de bijzondere bibliotheken van Engeland voorkomen. Wij beginnen met die van het

British Museum.

Vooraf zij er op gewezen dat de Nederlandsche handschriften er in het Engelsch met de woorden Dutch, Low-Dutch, Flemish en in het latijn met Belgice, Flandrice, wel eens ook in Flamingo aangeduid zijn. De rubrieken welke wij in den schriftelijken catalogus aantroffen, hebben wij behouden, ofschoon zij op streng wetenschappelijke nauwkeurigheid juist niet altijd aanspraak mogen maken; wij hebben ze vertaald, doch steeds met behoud der Engelsche benaming. De cijfers verwijzen naar die van het algemeen register, naar die der aanwinsten en der afzonderlijke verzamelingen of fondsen. De verkorte eigennamen zijn die dezer fondsen; de voornaamste verkortingen zijn: Harl. = Harley; Sl. = Sloane; Lansd. = Lansdowne; Eg. = Egerton; Add. = Additions, aanwinsten. Deze laatste aanwijzing is soms weggelaten; zij is trouwens van ondergeschikt belang, daar na nr. 5017, waarmede de catalogus Ayscough (1782) eindigt, alle de nommers naar de additions verwijzen.

[p. 2]

Poëzie.

I. Verzamelingen (Collections).

Harl. 2419.- 68.- a. - Sierlijk op perkament geschreven, de gedichten van J.B. Houwaert opgedragen aan Alexander, Prins van Parma. De titel of liever de opdracht luidt als volgt: Den Hoogh-gheboren, Doorluchtigen ende Victorieusē Alexar, Prince van Parma enz. Ridder van der Oorden van̅ Gulde Vliese, stadt-houder, Gouverneur en̅ Capiteyn general van de Nederlanden, Jehan Baptista Houwaert¹⁾.

Harl. 5215.- 68.- a. - Dichterlijke essays. 1547-1551. Op papier, netjes geschreven²⁾.

5027.- E. f. 1. - Verzameling van kleine dichtstukjes, geschreven 1679-1682.

Add. 10,286. - Van dat edele lant van Cockaengen, in dichtmaat. - Een moy sprake van sesterhande verwe (onvolledig). Folio, op papier; uit de 15^e eeuw³⁾.

Harl. 1684. - Eenige nederlandsche verzen met rooden inkt geschreven⁴⁾.

Sl. 416. - Zeventien Vlaamsche Stanza's. 16^e eeuw. Fol. 171-172-13.

Add. 22,953. - Latijnsche en Nederlandsche gedichten door Jacobus Westerbaen. 1653-1666. Folio.-Papier. - Zij komen voor ff. 309-322.

Deze codex bevat ook, behalve brieven van beroemde Nederlanders vooral aan Constantijn Huygens, dichtstukjes in het latijn, fransch, italiaansch en nederlandsch, uit de 17^e eeuw, door Henricus Bruno, Jan Couper, F. Gall ‘Oxoniensis’, Caspar Gevartius, griffier van Antwerpen, Constantijn Huygens,

1) Afgeschreven door mij en behandeld in het Nederlandsch Museum, 1894.

2) 86 ff. bevattende 45 refereinen. Het zijn geestelijke zangen meest op psalmen gedicht, soms antwoorden op prijsvragen. Het devies van den dichter was: Infortunatus procul amicis.

3) Bevat ook proza. Zie verder: Proza, I Romans, Add. 10286. Cf. dit Tijdschr. XIII, 185.

4) Zij komen voor bl. 104 van een papieren Codex, werken over geneeskunde bevattende, welke verder zullen beschreven worden.

[p. 3]

V. van Oosterwijck, Koenraad Schenck, secretaris te Venloo, Florentius Storadius, J. Vallensis en R. van Wesel. Deze stukjes komen voor ff. 15-17, 26,47, 60-72, 102-113, 143, 219, 220, 233, 287-290, 323-327.

Add. 24,337. - Gedichten op het nieuwjaar gewoonlijk betiteld Nieuwjaars-Wensch, door Anthony Spatzier, van Amsterdam. - 1752-1772, 1787. Op papier, octavo, einde der achttiende eeuw.

II. Geestelijke en didactische poëzie. (Theological).

10,044. - De Rijmbijbel van Jacob van Maerlant. Perkament, 14^e eeuw. Onvolledig bij het einde. Folio.

10,045. - Een ander afschrift van hetzelfde werk. Perkament. Geschreven in 1393. Folio.

Eg. 2324. - Middelnederlandsche Gedichten afgeschreven van een hs. van het einde der 14^e eeuw, vroeger in 't bezit van J.E. van Hulthem (Cat. Gent 1837, n^o. 194) en thans ter Koninklijke Bibliotheek te Brussel berustende (Cat. 1842, nrs. 15642-15651). Papier. 19^e eeuw.

Deze kopie bevat:

Die dietsce Lucidarius, fol. 5.

Die Spieghel der Sonden of Nieuwe Doctrinael van Jan de Weert, fol. 92.

Het allegorisch gedicht: Dits van Augustijnkens Sceepkene, fol. 107.

Didactisch gedicht aanvangende met: Wie soe der wijsheit wille volghen, fol. 109.

Over de kracht van het getal zeven in de Schepping. Begin: O heylige Gheest, Vader ende Sone ..... f. 130.

Een expositie van den viere vingheren ende van den dume: mystieke verklaring van plaatsen uit de psalmen, fol. 133.

Dit is Sinte Jans Evangelium also et Augustijnken (van Dordrecht) gheexponeert heeft, fol. 137.

Dit is van her Hughen van Tyberien, fol. 141.

Hier beghint den A B recht ende averecht, op elc lettere een verse, fol. 151.

11,575. - Spiegel van der Menschen Behoudenisse. Verta-

[p. 4]

ling in versmaat van het Speculum Humanae Salvationis. 15^e eeuw. Op perkament met talrijke kleine kleurteekeningen. Onvolledig. Quarto.

Sl. 1174. - Gewijde gedichten, psalmen, hymnen enz. fol. 1-144. Van het jaar 1539¹⁾.

11,664. - Een geestelyck refereyn of Cantilena pia op de woorden: Veni, Sancte Spiritus. Perkament. 15^e en 16^e eeuw. Quarto²⁾.

24,399. - Gedichten op godsdienstige onderwerpen door Israel Jacobszoon van der Meersche, van Hoorn. 1598-1659.

24,429. - Bundel Gewijde Poezij, in Hollandsche dichtmaat gebragt door Jan Messchert van Vollenhoven. Amsterdam 1813. Vertaling in versmaat van Jesaïas, de Klaagliederen, Nahum, de zangen van Mozes, Deborah en Barak en andere bijbelsche stukken, met opdracht aan Jeronimo de Vries. Papier. Quarto.

1) Dit mooie boekje bevat ongeveer 50 dichtstukken, waaronder veel refereinen en allerlei voorbeelden van rederijkers kunstgreepjes. Het begint met ‘een gheesteliken A B C’ en eindigt met een naamdicht op het Ave Maria. In een acrostiche heeft men ook den naam van den dichter, Cornelis Cruls.

2) Dit referein, ongeveer 150 verzen lang, komt bij het einde van den codex voor, welke bevat: Johannis Gerson: Tractatus duo de Theologia Mystica enz. Volgens een strookje papier, dat ik er bij vond, werd het in Juni 1893 afgeschreven door Dr. R. Priebsch.

III. Fictie. (Fiction).

Eg. 2323. - 1. Twee bladen eener Nederlandsche vertaling van het Nibelungenlied, f. 1. Uitgegeven met aanmerkingen en fac-similes door C.P. Serrure, Vaderlandsch Museum Gent, I (1855), bl. 1-33.

2. Twee bladen van een quasi-Karolingsch gedicht betiteld Wisselau of Wildeber, gegrond op eene germaansche legende in verband met koning Rutter en een gedeelte der Vilkira-Saga, f. 3. Uitgegeven met inleiding door C.P. Serrure, Vaderlandsch Museum II (1858), bl. 253-284.

Perkament, 13^e en 14^e eeuw, octavo en quarto.

[p. 5]

Eg. 2324. - Dit is van her Hughen van Tyberien, hoe hi de coninc Saladijn ridder maeckte enz. Omwerking (of liever vertaling) door Hein van Aken van den Franschen fabliau Huon de Tabarie. f. 141. (Reeds hooger onder Theological aangestipt).

24,338. - Nederlandsche gedichten:

1. Vier dichstukken door Frans Halma ‘op het treurspel van Eneas en Turnus door den Heere Lukas Rotgans’. Het eerste is gedagteekend uit Leeuwarden, 22 Sept. 1714 en het derde 1705; ff 1-17.

2. Gedichten voor en tegen Zaïre of de Koninglijke Slavin, treurspel vertaald uit het Fransche van den heere Arouet de Voltaire, door Govert Klinkhamer, onderteekend ‘Yver’; f. 18.

3. Praatje over de Hengstebron van het Pan Poeticon; onderteekend ‘Bloyende’; f. 22.

4. Replicq op bovenstaande straatliedje; onderteekend ‘Dirck^s Lutjeman’; f. 25b.

5. Lauwer Kranszen voor dichters, vertaalers en liefhebbers der poezij; f. 26. Papier, 18^e eeuw, Octavo.

IV. Geschiedenis en Levensbeschrijving. (Historical and Biographical).

Add. 18017. - Oude Hollandsche geschiedenissen ofte Corte Rym-Kronyck, beginnende van de Suntvloet tot den jare 1500 door C. Wachtendorp; afgeschreven van de gedrukte uitgave van 1648. De platen zijn er ingelascht. Folio, papier, 17^e eeuw.

Harley. 7013. - Grafschrift van Ger. Vossius. f. 199¹⁾.

Harley. 4520. - Rijmkalender geschreven in 1624. (N^o. 60 van een lijvigen codex die ook andere werken in het latijn, spaansch enz. bevat.

1) De codex van ff. 220 waarin dit grafschrift voorkomt, bevat eene verzameling van brieven in Oud- en Nieuw-Grieksch, Armenisch en andere Oostersche of Euro peesche talen, meestendeels door H. Wanley (Harley's bibliothecaris) bijeengebracht. Nederlandsche brieven, waarvan menige tot G. Vossius gericht, komen er f. 140 en elders voor.

[p. 6]

Burney. 371-118. - Gedicht van Janus Gruterus aan Janus Dousa, f. 149.

V. Natuurwetenschappen. (Science).

11390. - Jacob van Maerlant's Der Naturen Bloeme of Bestiaris, in dertien boeken, versierd met talrijke merkwaardige teekeningen. Perkament, 13^e eeuw, quarto¹⁾.

Sl. 1255. - Gedichten over alchimie en het zoeken naar den steen der wijzen, ff. 22b-27, 153, 163-173, 174-177. Papier, 17^e eeuw²⁾.

1) Dit hs. was op het einde der vorige eeuw in 't bezit van Clignett; in 1838 werd het van Thorpe afgekocht.

2) Deze lijvige Codex van 279 ff. bevat ook, behalve Latijnsch dicht en ondicht, verhandelingen in Nederlandsch proza als: Dat boeck der oprechter Conste van de Alchimie. Talrijke, soms zeer zonderlinge kleurteekeningen komen er voor. Het is het werk (misschien slechts eene kopij) van Justus a Balbian, van Aalst, die het in 1588 voltooide en zelf 12 Mei 1616 overleed.

Drama.

24426, 24427. - Catalogus van Nederlandsche dramatische werken uit de 17^e en 18^e eeuw, met de namen der schrijvers, den datum der uitgave enz. 2 dln., folio, papier, 18^e eeuw.

24234, 24235. - Dramatische poëzie van Gerrit van Gulik vertaald (of omgewerkt) uit het fransch. 2 dln. Eenige der stukken zijn gedagteekend Leyden 1756. De titels zijn:

I. Alcides, f. 1; Acis en Galaté, f. 21; Biblis, f. 33; Coronis ff. 55, 71; Endimion, ff. 95, 115; Het Feest der Minnaers, f. 147; Hesione, f. 169.

II. Jephta, f. 1; Marthesie, eerste koninginne der Amazonen, f. 27; Medus, koning van Mediën, f. 49; de Minnareijen van Momus, f. 67; de Minnareijen van Venus, ff. 101, 111; Omphale, f. 129; Pomone, f. 153; de Triomf der Kunsten f. 173.

Papier, circa 1766, octavo.

24341. - De Dood van Maria Stuart, koningin van Engeland. Vertooningspel door David Lingelbach. Amsterdam, 1695.

[p. 7]

Met een gegraveerd frontispies: S. Fokke inv. et fec. 1747. J. Smit excudit. - Papier, 18^e eeuw, octavo.

24336. - De Philosooph medeminnaer van zijn Broeder, Blijspel. In Amsterdam, A^o. 1719. - Papier, octavo.

24340. - I. Mirtillo. Treur-blij-einde spel, door H(endrik) Grantham. Amsterdam, A^o (circa 1740), f. 1.

II. De gelukte liefde door Tooverij.-Pantomime, Amsterdam, f. 46.

Papier, 18^e eeuw, Octavo.

Eg. 1655. - Hertoginne van Savoyen en Don Juan Mendossa, treur-blij-einde spel door Theodore Rodenburg, in vier bedrijven, 1610.

24428. - Beschrijving der Tooneelen en Decoratiën, benevens de verdeeling der rollen van tooneelstukken, dewelke op den schouwburg buiten Rotterdam vertoond zijn in de jaren 1774 à 1780. Geschreven, volgens eene nota f. 1b, door Gelinus van Spaen, destijds commissaris van den Rotterdamschen Schouwburg.

Papier, 18^e eeuw, folio.

(Wordt voortgezet).

Luik, 1894.

f. van veerdeghem.