Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 2

In dit of dat doende.

Op bl. 37 van dezen Jaargang noemt de hr. Franck de zegswijze in dit doende ‘eine compromissconstruction’, voortgekomen uit het samenvallen van dit doende en in doene dit. Vervangt men dit laatste door in dit (dat) doen, dan zou men zich wellicht met die opvatting kunnen vereenigen. Nu en dan namelijk ontmoeten we in het Dietsch zulk een door in + determinatief voorafgegaan verbaal naamw. (= ‘in, bij deze of die handeling’), om hetzelfde uit te drukken, als het praedicatief gebezigde doende, met dit of dat tot object. Vgl.: ‘want in dat doen so soude hi hem selven een loghenaer maken’, V.d. seven heyl. sacram. (Gouda, 1484), 11 r.; ‘Hi reet vort ende staker in dat doen Twe af’, Lanc. II 28560; en, behalve het in de noot op bl. 37 vermelde citaat: ‘ende alle dat alsoe

[p. 175]

doende so sel hi alle wereltlike dinghen versmaden’, V.d. sev. heyl. sacram. 18 v.; ‘mits dat doende so selstu een scat hebben’, Tboeck v.d. lev. o.h. jhesu (Antw. 1487), 159 v.; enz. Dat trouwens een zoodanige uit verwarring geboren participiale woordvoeging niet alleenstond, bewijzen ons plaatsen, als: ‘die daer bij stont mit den brief in de hant houdende’, Dat boeck v.d. pelgherym (Haarl. 1486), 16 v.; ‘dat een int ontwaken wordende doetliken sondicht’, V.d. sev. heyl. sacram. 50 v. (vgl. int ontwaken en ontwake(n) wordende); ‘of die ouderen dustanighen loftenisse daden sonder den sone of dochter enich opelick consent aldaer toe ghevende’, Ibid. 58 r.; ‘sijn sommighe wiven haer mannen seer moeylic oec des nachtes overmits ydelen ende clagenden woorden seggende’, Tractaet v. br. Dyonisius van den loefliken leven der geechteder menschen (Gouda, 1479), 6 v.

Bij de door prof. De Vries gegeven, citaten, met in dat doende (z. Taalk. Bijdr. II, bl. 79), voege men voorts nog: ‘maer in dat doende so belast hi hem selven’, V.d. sev. heyl sacr. 44 v.; ‘in dat doende soe dient hem die subdyake’, Ibid. 56 v; ‘hi soude in dat doende doetliken sondighen’, Ibid. 81 r.; ‘ic en sal mijnen enige geboren soen ihesum niet sparen - int welck doende alle volke - benedictie ontfaen sullen’, Der sonderen troest, van Jac. de Theramo (Haarl. 1484), 2 r.; ‘in dit doende heeft salomon sijn iurisdictie - gevesticht’, Ibid. 5 v.; ‘heeft de voerscreven prinsche - in dit aldus doende gesondicht’, Ibid. 22 v.; ‘En sondichde sij niet in dit doende’, Ibid. 55 r.; ‘so dat ihesus in dit doende - opwaert was siende’, Tboeck des lev. o.h. jhes.’ (Antw. 1487), 144 r.; ‘niet meynende in dat doende eenich quaet te doene’, Ibid. 56 v.; ‘si hebben - in dat doende - haer leven ontfaen’, Ibid. 70 r.

Of ten slotte het door Dr. Franck aangenomen in doene dit voor een gangbare Dietsche constructie te houden is, meen ik ten zeerste te mogen betwijfelen. Voor zoover mij althans bekend is, wordt in vóór een infinitief in den regel met de versterking te aangetroffen; vgl. ‘dat gi mocht mere Scanden bejagen

[p. 176]

ende onnere Dan eren - In te doene sulke gewerke’, Lanc. II 7244; ‘besoecket uwen here in te doen tegen sijnen wil’, Van die sev. vroeden van roemen (Delf), 33 r.; ‘dat dat lichaem in stille te wesen syn notrufte neemt’, s. Franc. ende sijnre gesellen leven (Cat. ms. M.v.Lett. n^o. 266), 78 r.; ‘in dit te overdencken soe wort die ziele ghespijst’, V.d. heyl. sacr. 48 r., enz.

Ook zou ik het vooralsnog liever niet wagen met genoemden geleerde mee te gaan, wanneer hij, in de andere op bl. 76 en 77 der Taalk. Bijdr. (II) en bl. 33-35 van dit Tijdschr. (II) bijeengebrachte uitdrukkingen, volstrekt allen invloed aan den infinitief wil ontzeggen. Vóór en aleer in dezen een beslissing te nemen, zal het wel raadzaam zijn de analogie van andere talen, als b.v. van het Engelsch (waarop De Vries zoo te recht heeft gewezen), een woordje te laten meespreken. Maar bovenal moeten wij, dunkt me, eerst een meer volledig overzicht van het verschijnsel trachten te verkrijgen, en ons daarom voorshands eenvoudig tot het verzamelen van bouwstoffen beperken. Als kleine bijdrage daartoe diene nog het volgende.

Bij (be)kennen (erkennen), belyen, kennen, houden (achten), (hem) seggen, betooghen, wisen: ‘dat zy bekennen mesdaen hebbende’, Gentsce Coll. 279; ‘dat zy bekennen ende belyen mesdaen hebbende’, Ibid. 306; ‘die I. kent ontfaen hebbende’, Vad. Mus. V, 365 (een mij door De Vries medegedeelde plaats); ‘want hi en kinde hebbende die vreese’, Exc. Cron v. Brab. 62 v.; want wy dat wel houden wesende’, Gentsce Coll. 237; ‘dat wy houden wesende goet’, Ibid. 47; ‘een poirter, die een uutlems mans goet hem seide hebbende te pande’, Matth. Rechtsb. v.d. Br. bl. 134, reg. 1 (mij door De Vr. medegedeeld); ‘daer an hy hem zeyde vryhede hebbende’, Gentsce Coll. 41; ‘dat zy betoochden - getrouwe - zijnde mijnen gheduchten here’, Ibid. 464; ‘by also dat by den parlamente ghewyst worden scepenen wel ghewyst hebbende’, Ibid. 345.

Bij hem veynsen: ‘hy - veynsde hem sijnde een vriendelijc - paysmakere’, Kron. v. VI. I, 147; ‘hy stont op ende veinse (l. veinsde) hem hebbende den lichame’, Ibid. 186.

[p. 177]

Bij beseffen, bevinden, vinden, verhooren, verstaen, sien, weten: ‘beseffende ulieden daertoe gheneghen zynde’, Gentsce Coll. 249; ‘zo zyn daer of bevonden desobedient ende overhorich wesende de persoonen hier naer verclaerst’, Ibid. 251; ‘die zy bevinden zouden mesdaen hebbende’, Ibid. 262; ‘alzo ghy bevinden zult van noode zynde’, Ibid. 205; (hy) zyne edele discretie vinden zal oorboorlic zynde’, Ibid. 465; ‘so waer hy de voorscr. van Ghendt wederspoerich zynde vonde’, Ibid. 229; ‘van zekeren voorgheboden, die zy verhoorden prouffytelic wesende’, Ibid. 262; ‘zaken, die zy verstonden hemlieden in laste ghegheven zynde’, Ibid. 108; ‘ende ziende ons tprincen battailgie up hemlieden commende’, Ib. 431.

Bij dunken: ‘daer den Heere - dochte anclevende cryme’, Gentsce Coll. 68; ‘hoe 't hemlieden dochte ghenomen synde’, Ibid. 264; ‘alst den fransoysen tijt dochte sijnde’, Exc. Cron. v. Brab. 200 v.

w.l. van helten.