Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen. Jaargang 1

[p. 278]

Boekwezen en boekdruk

De boekdruk is niets anders dan een werktuiglijk middel om een geschrift te vermenigvuldigen en moet dus in princiep niet anders wezen dan de getrouwe afbeelding van het handschrift. Het zetsel dat het handschrift letterlijk weergeeft is volmaakt. Het eenige onderscheid tusschen een boek en een handschrift moet hierin bestaan, dat de drukletterteekens van het eene de schrijfletterteekens van het andere vervangen, en ware het niet dat de eerste duidelijker, regelmatiger en tevens kleiner zijn, dan zou een fotografische afdruk het beste middel zijn om een geschrift te vermenigvuldigen.

Daaruit volgt dat een handschrift, alvorens het den drukker ter hand gesteld wordt, volmaakt moet zijn, dat wil zeggen herzien, verbeterd, leesbaar geschreven en bepaald zooals het blijven moet.

Het voor den druk bestemde handschrift is te vergelijken met het plan van een gebouw dat, volledig en zorgvuldig door den bouwmeester geteekend, aan den uitvoerder of aannemer overhandigd wordt.

Het metselen van een muur en het zetten van eene bladzijde hebben zeer veel overeenkomst. Eene gezette bladzijde wordt even zeer bedorven door het uitschrappen van een woord als een gemetselde muur door het naderhand inkappen van een venstergat; een en ander is knoeiwerk en veroorzaakt bovendien nuttelooze onkosten.

Elke boekdrukker die eenige jaren ervaring heeft opgedaan zal getuigen dat, op onze dagen, geene twee handschriften op de tien die hem toekomen nog gelijken aan de laatste proef. Dit gaat zoo ver dat men soms twijfelen zou of sommige schrijvers wel bepaald weten wat zij te zeggen hebben en zich wel rekenschap geven van hetgeen zij vooruitzetten of zwijgen moeten.

In dit opzicht heeft de uitvinding van de goddelyke conste misschien wel een noodlottigen invloed gehad op de lettervruchten der geleerden en op het juiste denkvermogen onzer schrijvers. Velen vergenoegen zich met eene klad neer te krabbelen, zich betrouwende op de drukproeven om hun werk te schaven en te polijsten. Kan dergelijk voortbrengsel uit één stuk gedacht en in woorden gegoten zijn? Wat zouden die schrijvers doen indien zij in plaats van een boekdrukker nog een benediktijner monnik vóór zich hadden om afschriften van hun werk te leveren?

Maar vooral op stoffelijk gebied heeft de slordige toestand van

[p. 279]

de kopij ook nog slechte gevolgen. Als in eene bladzijde die mooi gezet is, met evenwicht en in harmonie, zorgvuldig gespatieerd, een zin veranderd wordt, schiet er gewoonlijk niets over om die bladzijden in typografisch opzicht weer goed te krijgen, dan ze gansch opnieuw te zetten, hetgeen buitengewone kosten veroorzaakt, waarvan de schrijver zich niets aantrekt, die de drukker niet dragen kan, en dan gedeeltelijk en zooveel mogelijk vermeden worden door de verlangde verbeteringen in den tekst aan te brengen, zoo goed en zoo kwaad als het gaat, door eenige regels te laten verloopen, en dat bijna immer ten koste van het goed uitzicht der bladzijde.

Veel erger nog is dit: de drukker wetende dat de schrijver op zijne proeven toch alles het onderste boven zal werpen, zoodat van zijn werk weinig of niets overblijft, acht het overbodig zijn tijd te verspillen in nutteloos toezicht, leest dan ook vluchtig eene eerste proef om de grofste fouten te verwijderen, zonder nauwkeurig na te gaan of zijne werkgezellen volmaakt zetsel geleverd hebben. En naar gelang de schrijver zich meer recht aanmatigt veranderingen aan den tekst te brengen, vermindert de verantwoordelijkheid van den drukker; en daar, aan den anderen kant, de schrijvers, hoe geleerd ook en ervaren in hun vak, niet altoos bijzondere kennis van het boekdrukbedrijf bezitten, is de uitslag van die samenwerking, waarin de eene zich al te veel op den anderen betrouwt, noodzakelijkerwijze gebrekkig.

Om onberispelijk werk te bekomen moet de drukker instaan voor gansch de stoffelijke uitvoering, maar de schrijver moet hem ook volmaakte kopij leveren.

Het is niet voldoende waanwijs die stelling vooruit te zetten, zij dient ook verklaard en toegelicht te worden, en daartoe is het noodig in eenige algemeene technische beschouwingen te treden. Een volledig stel drukletters (letterkas), hoofdletters en geteekende letters inbegrepen, bevat niet minder dan 159 letterstaafjes waarvan de lengte (letterhoogte), de hoogte (letterkorps) en de breedte (letteroog) nauwkeurig bepaald zijn volgens eene vaste maat: het drukkerspunt.

De verhouding dier afmetingen wordt bepaald niet alleen door den aard der letter (breede, smalle, halfvette, vette, enz.,) maar ook door de lettersoorten (als daar zijn: lange letters: l, t, i, breede letters: m, w, ronde letters: o, a, e, s, middelmatig rechte letters: n, v, u, enz. enz.) en daarenboven nog door den afstand van het middenpunt der eene letter tot het middenpunt der andere, welke, bij elke letterkoppeling tot een oogstreelend geheel moet leiden, zoodat de letterteekenaar niet alleen den vorm van elke letter in het bijzonder bestudeeren moet, maar nog de afmetingen van elk der 159 bovengemelde teekens moet vergelijken met die der 158 overigen.

[p. 280]

Evenals de afmetingen der letters onderling verbonden zijn, bestaat er ook eene betrekking tusschen de breedte eener bladzijde en de oppervlakte van het papier waarop deze moet gedrukt worden, den aard van de te gebruiken letter en de lengte der interlinieën of metalen latjes die tusschen de gezette regels geplaatst worden. Deze latjes, op hunne beurt naar het drukkerspunt afgemeten, zijn daardoor in verhouding met de gebezigde lettersoort en, hoe regelmatiger die verhouding is, hoe beter ook de spatieering der woorden zal uitvallen, zonder de vastgestelde regels tot het uiterste te moeten toepassen.

Die uitlegging, reeds al te uitvoerig wellicht, alhoewel verre van volledig, volstaat om te doen begrijpen dat de volmaaktheid van een boek grootendeels afhangt van de zorg waarmede de kopij bewerkt wordt, en dat de schrijver gedeeltelijk mag verantwoordelijk gesteld worden voor het gebrekkig drukken van zijn werk.

Antwerpen.

P. Buschmann.