Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen. Jaargang 1

[p. 185]

Een tiental oude plak-almanakken uit de 16^e en de 17^e eeuw

In dit tijdschrift is eene aankondiging verschenen van de eerste afleveringen van G. Zech-Du Biez, Les Almanachs Belges, waarin is gezegd (blz. 140) dat de schrijver, voor de stad Antwerpen alleen, 369 (lees 355) kalenders kon citeeren. ‘Dat is zeker, wordt daarbij aangemerkt, een hoog cijfer en toch wil het ons voorkomen dat in zijn arbeid, althans wat de Scheldestad betreft, nog aanzienlijke leemten gebleven zijn.’

Die veronderstelling is teenenmale gewettigd, en ongetwijfeld zullen persoonlijke nasporingen in onze boekerijen den heer Zech in staat stellen zijne opgaven nog beduidend aan te vullen.

Zoo vond ik in eene verzameling plak-almanakken, die onlangs bij de reserve der Gentsche Universiteitsbibliotheek ingedeeld werd, tien niet geciteerde stuks uit het tijdperk 1588-1640. Ik heb er een beknopte lijst van gegeven in de bespreking welke ik in de Archives Belges van 25 April 1903 (blz. 94-95) aan de vier eerste afleveringen van het bedoelde werk gewijd heb. Maar wellicht zal eene compleete beschrijving hier niet zonder eenig belang blijken.

1588.

§ Almanach oft Journael/ voor t' Schrickel-Jaer ons Heeren/ M.D.LXXXVJJJ.

Thantwerpen/ by Joachim Trognesius. Anno/ 1588. Met gratie ende Priuilegie. Onderteeckent, Ia. de Facuwez.

In-fol. plano, 1 bl. in 7 kol.; roode en zwarte goth. lett; 2 astronom. figg. Onder-/aan de 7^e kolom, wapens en naam van den auteur: Door M^r Jan Franc [o]...// in Brabant, der seuen vry C...// cijne Doctoor/ voor de Pr....// van Brussel/ woonende...// huys op de Spiegh.... (van de 7^e kol. van onder, is een hoekje afgescheurd, waardoor enkele leemten in den tekst zijn ontstaan; vergelijk echter de volgende beschrijving).

1593.

§ Almanach oft Journael/ voor het jaer ons Heeren. M.D.XCJJJ.

Thantwerpen/ by Arnout s' Coninx. Anno 1593. Met gratie ende Priuilegie. Onderteeckent Vvijtfliet.

In-fol. plano, 1 bl. in 7 kol.; roode en zwarte goth. lett.; eene astronom. fig. Onderaan de 7^e kol., wapen en naam van den auteur: Door M. Jan Franco/ Medecijn ende// Doctoor voor de Princelijcke stadt van Brus-// sel/ woonende op de Spieghel-brugghe// achter Stadt-huys.//

[p. 186]

1601.

§ Almanach oft Journal van het Jaer ons Heeren XVJ. hondert ende een.

Thantwerpen bij Hieronymus Verdussen/ inde X Gheboden. Anno 1601. Met Gratie ende Privilegie. Onderteeckent, J. de Buschere.

In-fol. plano, 1 bl. in 7 kol.; roode en zwarte gothische letter. Onderaan de 7^e kol.; Gecalculeert en̄ gemaect op den// Meridiaen van de xvij Nederlanden// Door M. Valentijn vā Goorle, Medecijn Chiru-// gijn, ende Mathematicus [sic] // (Portret van een sterrekundige [Val. van Goorle?], houtsnede). // Gheuisiteert door Egbertus Spitholdius Cano-// nicus & Plebanus Antverpiensis.//

1631.

Almanach voor 't Jaer ons Heeren Jesu Christi M.DC.XXXJ.// Door M. Peeter Blecqvemerivs.//

In-fol. plano, 1 bl. in 7 kol.; roode en zwarte goth. lett Onderaan de 7^e kol., houtsnede (de maagd met den leeuw, in het symbolisch beluik, met de banier waarop het wapenschild van Vlaanderen), en het onderschrift: T'Antwerpen,// Bij Hieronymus Ver-// dussen den Jongere.// Met Gratie ende Priuilegie.//

1632.

Almanach voor 't Schrickel Jaer ons Heeren Jesu Christi M.DC. XXXJJ.//

In-fol. plano 1 bl. in 7 kol.: roode en zwarte gothische lett. Onderaan de 7^e kol.: Door M. Peeter// Blecqvemerivs.// (Zelfde houtsnede als in vorigen kalender).// T'Hantwerpen,// By Hieronymus Ver-// dussen de Jonghere.// Met gratie ende Pri-// uilegie.//

1633.

§ Almanach van dit teghenwoordich Jaer ons Heeren. M.DC. XXXJJJ.//

In-fol. plano. 1 bl in 7 kol.; roode en zwarte goth. lett. Onderaan de 7^e kol.: Door Mr. R.F Verdonck, Cousijn// vanden overleden// Mr. Ian Franco van Eersel. Doctoor.// (Wapen van Jean Franco, houtsnede, met het devies: Wat is des weereldts daet// Pijn/ druck en lepen quaet.//). // T'Hantvverpen, //By Hieronymus Verdussen/ 1633.//

1634.

✠ Almanach voor het Jaer ons Liefs Heeren Jesu Christi M.DC. XXXJJJJ.//

In-fol. plano, 1 bl. in 7 kol.; roode en zwarte goth. lett Onderaan de 7^e kol.: Door// M. Andries vander Poortē// Mathematicus ende ghesworen// Lantmeter vanden Lande// van Brabant/ etc.// (Houtsnede: twee sterrekundigen aan het werk, geteekend in den benedenhoek links: C.I.).// T'Hantwerpen.// Bij Godtgaf Verhulst/ inde Cam-// merstraet inden Hasewint.// Vidit Z: van Hontsum Can. Ant.// Met Gratie ende Previlegie.//

1635.

Almanach voort Jaer ons Heeren Jesu Christi/ M.DC.XXXV.//

In-fol. plano, 1 bl. in 7 kol met eene dubbele roode lijn omlijst; roode en zwarte goth. lett. Onderaan de 7^e kol.: Door Meest. Andries vander Poorten.// Mathematicus ende gesworen Lant-// meter vandē Lande van Brabāt. &.c.// (Houtsnede als op den vorigen kalender.).// T'hantwerpen/ Bij Godtgaf Verhulst.//

[p. 187]

1638.

✠ Almanach voor het Jaer ons Heeren Jesu Christi M.DC. XXXVJJJ.//

In-fol. plano, 1 bl. in 8 kol.; roode en zwarte goth. lett; 2 houtsneden: portret, en vignet verbeeldende de astronomische invloeden op het menschelijk wezen: Regeeringhe der Mane in des menschen lichaem. Onderaan de 8^e kol.: Door// M. Jan Franco.// (Wapen in houtsnede en een verticaal gedrukt vierregelig vers, twee regels links, en twee regels rechts van het wapen:

Godt wiltse ontfermen/

Die in druck en lijden zijn/

Vertroosten en beschermen/

Die sonder verblijden zijn.//

T'Hantwerpen,// Bij de Weduwe van Jan Cnobb [aert].//

1640.

✠ Almanach voor het Schrickel-jaer ons Heeren Jesu Christi M.DC.XL.//

In-fol. plano, 1 bl. in 8 kol.; roode en zwarte goth. lett.; 2 houtsneden (als op den vorigen kalender). Onderaan de 8^e kol.: Door// M. Henricvs Kilia [nus]// Wittenbergher, Astrolo [gus]// ende Medicus // (Houtsnede: Portret van den astroloog, met het opschrift: Aet[at.] Sv[ae] 57) // T'Hantwerpen,// Bij de Weduwe van J. Cnobbaert.// Met Gratie ende Privilegie.//

Mogen deze aanteekeningen het eerste zijn eener reeks antwoorden op het verzoek van den bewerker der Almanachs Belges, om hem de leemten, die in zijn boek voorkomen, aan te wijzen!

Paul Bergmans.