Tiecelijn. Jaarboek 2 (jaargang 22)

(2009)– [tijdschrift] Tiecelijn– rechtenstatus

Iconografie

De wegen van Reynaert bij Guido de Graeve
Wim Gielen

De tentoonstelling van werk van Guido de Graeve in het stadhuis van Dendermonde in 2002 was de laatste die werd ingericht bij leven van de kunstenaar. Een verslag ervan is te vinden in de vijftiende jaargang van Tiecelijn (2002). Slechts drie jaar later kwam het onverwachte bericht van zijn overlijden. Zijn geboortedatum was 15 april 1929, zijn geboorteplaats Gent. Hij woonde in Gent en Heusden, maar de helft van zijn bestaan bracht hij door in Merelbeke. Op 11 augustus 2005 kwam een einde aan het creatieve en productieve leven van deze gedreven kunstenaar in het Gentse Maria Middelaresziekenhuis. Guido's levenscyclus was gesloten.

De Graeves titels waren meesterglazenier, leraar aan de Tuinbouwschool (sinds 1956), kunstschilder en cultureel ambassadeur van Merelbeke (2005). Zijn levensgezellin, echtgenote Mia Lesy, schonk hem vijf kinderen. Zij zorgde er mede voor dat hij steeds de gelegenheid had zijn artistieke werk te doen. Maar dat niet alleen, zij stimuleerde hem in het benutten van zijn gaven en ondersteunde hem in moeilijke periodes. Guido de Graeve had een kritische geest en zag met leedwezen hoe de gemeenschap steeds individualistischer werd en zelfzucht de drijfveer voor doen en laten in arbeid en vrijetijdsbesteding. In veel van zijn grafische prestaties en evenzeer in zijn schilderijen toont hij de mensen in hun wegglijden naar onmaatschappelijk en egoïstisch gedrag. Dat geldt voor de aanzienlijken vooral, maar ook voor de meer eenvoudige mensen. Hij stelde het ‘grote graaien’ al aan de kaak voor die uitdrukking werd uitgevonden. Hij had grote moeite met het verwateren van de christelijke naastenliefde en met de schuldige verloedering van de door God geschonken natuur. Hij herkende de veelvoudige en kronkelige wegen van Reynaert in wat om hem heen gebeurde. In zijn werk was dientengevolge dikwijls Willem aan het woord. U weet wel, die Vlaamse schrijver die via zijn geesteskind, de vos Reynaerde, de schandelijkheden van de wereldlijke overheid, van de geestelijkheid en van het gewone volk toonde en bekritiseerde. Die basale betrokkenheid bij de maatschappij liet Guido via brandverf, maar vooral via olieverf, potlood, krijt, houtskool en guts aan zijn toeschouwers zien.

Van den vos Reynaerde leerde Guido de Graeve als jongeling kennen via de bemoeienis van Jef (Jozef) Goossenaerts, germanist en Vlaams filoloog en flamingant. Deze was bevriend met Guido's vader en toen de jonge kunstenaar een wedstrijd won voor een glas-in-lood-ontwerp, kon hij zich een ‘autoke’ aanschaffen. Dat kwam goed uit, want Goossenaerts reed geen automobiel, maar wilde zich wel verplaatsen. De jonge Volkswagenbezitter De Graeve voerde Goossenaerts naar kasteel Notax voor de bijeenkomsten van de ‘Reynaertacademie’. Voor de liefhebbers van beeldende kunsten bleek dat later profijtelijk, want Guido werd aangedaan door het vossenvirus. Dat leverde als eerste een negental kleine glasramen op, die als onderwerp scènes uit de Reynaert hebben (zie de afbeeldingen van de tot nu toe bewaard gebleven kartons). De eigenaar van Notax en opdrachtgever voor de Reynaertramen was de heer Felix Saverijs, bierbrouwer en scheepsbouwer van beroep en al eerder behept met het genoemde vossenvirus. Nadat hij in 1938 het kasteel aangekocht had, liet hij het restaureren. Zo kwamen de kelders vrij voor zijn letterenliefhebberij en daarmede voor zijn Reynaertacademie. In dat souterrain van zijn kasteel konden de negen ramen hun plaats vinden. In de loop van 1954 was het artistieke karwei geklaard.

Voor het Studentenhuis Malpertuus te Gent maakte hij nog een ‘muurschildering en voor het grootste deel in kleurglas een 28-tal tafereeltjes die schijnbaar onachtzaam gezaaid zijn op een veld van roze en champagne glas-in-loodvatting’. Die tafereeltjes geven verhaalmomenten uit Van den vos Reynaerde weer.

Vanaf 1951 was er op veel tentoonstellingen werk van Guido de Graeve te zien, meestal in België, maar ook in Nederland, Duitsland, Frankrijk, Polen, Syrië, Mexico en de Verenigde Staten van Amerika. De honderdste expositie, waarop werk van Guido de Graeve te zien was, was tevens de laatste die hij meegemaakt heeft.

Naast zijn drukke werkzaamheden als tekenleraar en ontwerper van glas-in-loodramen, maakte Guido de Graeve veel grafiek en olieverfschilderijen. In beide kunstvormen heeft hij ons boeiende creaties nagelaten. Vanaf Guido's jonge jaren tot aan het einde van zijn leven is Willems geesteskind hem blijven boeien en voor hem bron van inspiratie gebleven.

Nooit zijn De Graeves Reynaertkunstwerken samen gepresenteerd. Wij hebben ze nu samengebracht in drie categorieën:

A	Kartons voor de glas-in-loodramen in de kelders van kasteel Notax
B	Olieverfschilderijen
C	Grafiek, met name linoleumsneden

Enkele daarvan werden afgebeeld in zwart-wit in mijn artikel in Tiecelijn, 2002, p. 99-106.

Op de volgende bladzijden treft u de drie reeksen aan. Het is opvallend hoeveel verschil er kan zijn tussen uitgewerkte ontwerpen, de kartons en de uiteindelijk uitgevoerde glas-in-loodramen. Om dat te laten zien zijn enkele foto's van de ramen, zoals zij zich in de Notaxkelders bevinden, toegevoegd. Dat zijn N.A1, N.A2, idem met teksten op zijpanelen, N.A3, N.A4, N.A5, en N.A7. (De N van deze aanduidingen slaat op Notax.) Naast de getoonde ramen zijn er nog acht tekstraampjes te zien die vergeleken kunnen worden met de zijpanelen van N.A2. Van de tekstraampjes zijn geen kartons bewaard gebleven. De tekstregels zijn afkomstig uit het Comburgse handschrift.

Catalogus

A Kartons voor de glas-in-loodramen in de kelders van kasteel Notax

A1	Cuwaert leert het Credo bij magister Reynaert, die hem ‘capelaen soude maken’. 60,5 × 61 cm

A2	Nobel hoort de klacht van Cantecleer. Coppe ligt er zonder hoofd bij, terwijl de vos virtueel aanwezig is. 60,5 × 37,7 cm

A3	Reynaert kijkt toe hoe Bruun in de boom geklemd zit en Lamfreit met de aks komt toegesneld. 60 × 66,5 cm

A4	Tibeert, de tweede bode, is gevangen in de strik en bedreigt, begluurd door Reynaert, de pape, die gewapend voor hem staat. 60,5 × 61 cm

A5	Grimbeert, de derde bode heeft meer succes. Reynaert gaat met hem mede, maar vóór zij samen naar het hof gaan spreekt Reynaert zijn biecht. 70 × 60 cm

A6	Isegrim, Bruun en Tibeert maken de galg klaar. Reynaert werd ter dood veroordeeld door het gerechtshof van koning Nobel. 69,8 × 60 cm

A7	Cuwaert moet als getuige van Reynaert optreden om het schatverhaal van Kriekeputte waarschijnlijker te maken. 60 × 84 cm

A8	In Malpertuus heeft Reynaert de haas vermoord en met zijn gezin opgepeuzeld. De kop wordt in ‘Bruuns’ ransel gestopt. Reynaert bericht hofkapelaan Belijn, dat hij belangrijke brieven naar Nobels hof mag brengen. 66,5 × 60 cm

A9	Heremiet-met-aureool Reynaert neemt afscheid van zijn gezin als hij op weg gaat naar Rome. 62 × 40 cm

B Olieverfschilderijen (met alle dezelfde afmetingen: 804 × 602 mm)

B1	Nobel houdt hofdag en zal rechtspreken.

B2	De klacht van Isegrim, dat ‘sijn wijf’ door Reynaert ‘is verhoert’.

B3	Pancers klacht over Reynaert die Cuwaert ‘capelaen’ zal maken.

B4	Grimbeert de das verdedigt de afwezige vos.

B5	Cantecleer beklaagt zich over de moord op zijn dochter Coppe.

B6	De eerste dager die door Reynaert in de klemmende boomstam wordt gepraat op zoek naar honing.

B7	Koningsbode Tibeert wordt onder het toeziend oog van Reynaert door de pape belaagd.

B8	Pelgrim Reynaert neemt afscheid van zijn gezin om van proviand voorzien naar koning Nobels hof te gaan. Of is dit de start van de Romereis?

B9	Onderweg spreekt hij, alvorens zich naar het hof op weg te begeven, eerst de biecht bij remplaçant biechtvader Grimbeert.

B10	Cuwaert is vermoord. Reynaert stopt zijn kop in de pelgrimstas om als brief door de wachtende Belijn naar koning Nobel gebracht te worden.

C Grafiek (met name linoleumsneden) met respectievelijk blad- en beeldgrootte in mm

C1	Reynaert rust uit in zijn sterkte Malpertuus. 367 × 270 en 323 × 203 mm

C2	Heremiet Reynaert meldt zich bij Cantecleer als vredesapostel. 365 × 270 en 323 × 212 mm

C3	Na zijn ontsnapping uit de eikenboom en aan het geweldadige volk zit Bruun op de oever van de rivier en wordt bespot door Reynaert. Door de kunstenaar met de hand ingekleurd. 365 × 271 en 315 × 209 mm

C4	Reynaert praat de angstige Tibeert door de opening in de muur de muizenschuur binnen waar de halsstrik wacht. 366 × 269 en 324 × 202 mm

C5	Begeleid door zijn juridisch raadsman Grimbeert komt Reynaert zich melden bij Nobel. 365 × 270 en 318 × 202 mm

C6	Hoe Reynaert en Isegrim te Belsele gezworen kameraden werden. Door de kunstenaar met de hand ingekleurd. 365 × 269 en 323 × 208 mm

C7	Reynaert haalt Cuwaert dwingend over om voor hem te getuigen voor koning Nobel. 368 × 269 en 323 × 213mm

C8	Zo ziet de boetvaardige pelgrim eruit als hij de tocht naar Rome aanvangt. 472 × 312 en 41 × 211 mm